İncelemeleri

təqi 

: 

təki

ka

. 

təkdi. qonaqçı.   

təqil 

: dəğil. taq ol

ka

. daq. təkül.  

təqilmək: 

təkilmək. 

1

. 

təklənmək. qoşu aradan çıxmaq. 

- onu gözü təkildi: 

bir gözü kor oldu. 

2

. 

şaşılanmaq. 

3

. 

tək gözlü olmaq. 

 

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

782 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

təqin  

: 

təkin

ka

. 

dəğin. 

1

. 

təkit. kölə. qul. 

- gümüĢtəkin: gümüşsi gövdəli 

kəniz. - alptəkin: igidqul. - qutlu təkin: uğurluqul. 

2

. 

kimiş

. 

san

. - 

çığrıtəkin: qırıtəkin. - qoçtəkin: qoşsan güclü. - qümüĢtəkin: rəngi 

qümüş kimi saf kölə. - alptəkin: yiğit kölə. - qutluqtəkin: uğurlu kölə. 

3. 

tikin. 

kimi. 

4. 

icazə. 

- təkin istə: icazə al. - təkinsiz: icazəsiz. 

5. 

təkin 

!

 tək 

!

. diqqət

 

!. 

ehtiyat 

!

. həzər 

!

. sağ 

!

. sağın 

!

. çək 

!

. çəkin 

!

. 

gözlə 

!

. sağ sağ 

!

. dayan 

!

. 

6. 

xitmətquzar. 

- sizin təkiniz. 

7. 

kimi. 

gibi. kib

ka. 

9. 

tək. tutasız. yalnız. yoldaşsız. 

8. 

tək. taysız. 

2. 

az 

tapılan. nadir. 

 

təqinə 

: 

təkinə. 

bax >

 

təq

 

təqinğ

ka

 

: təkin. samur.  

təqinmək: 

təkinmək

ka

 

1. 

təvinmək

ka

. dəğinmək. tasalanmaq. utanmaq. 

sıxılmaq. 

2. 

xəbərdarlıq edmək. xəbər vermək. 

- təkinmədən 

girdilər. - təkinmədən gələn qonağ umduğun, bulduğun yeyər. - xan 

tapına təkindilər: xan qulluğuna keçməyə izin istədilər.  

təqir 

: 

təqir

ka. 

dəğir. dəğər. dəyər. qiymət. ərziş. yaraşır. bəğənilir. 

layiqdir. şayisdədir. 

- təğirin bükür: düşür.  

təqirən 

: 

dəgirən

. əriştirən. bitirən. çatdıran.  

təqirləmək : 

təgirləmək

. ütümək. ötümək. silmək. safatmaq.  

təqirman: (

<

 

təqrək. təğrək

ka 

(

hərhanki bir şeyin çevrəsi, dəğrəsi, döğrəsi, 

həlqəsi

). təqirən, fırlanan daş.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

783 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

təqirmə 

: 

təqirmə

. 

dəğirmi. 

girdə. yuvlaq. 

- təgirmə nə: yuvlaq şey. 

çörək. 

dəğirmən taşı. 

 

təqirmək : yaxlaştırmaq. 

- dil təqirmək: dil uzunluq edmək. 

 

təqirmək: 

təgirmək

ka

. 

uğurma. dəvə köçəbəsi.  

təqirmən  : dəğirmən. dəğirmən taşı.  

təqiĢ 

: 

təkiĢ

ka

 dəğiĢ

. 

1. 

təh. dib. son. bitiş. 

2. 

oğur. uğur. qarlıq. qarşılıq. 

əvəz. 

3. 

dəğişmə. 

4. 

hər şeyin sonu. bitimi.  

təqiĢən 

: 

- bir işin gedişin dəğiĢən: çalan. çantur. qaytaran. çevirən.  

təqiĢik 

: 

dəğiĢik

. qarışıq. aqtuq. ağduq

ka

. aduq. adquq. pozuq. bəlirsiz.  

təqiĢit 

: 

dəğiĢit. 

təkşüt

ka

. taqşüt. əvəz. qarşılıq. bədəl.  

təqiĢmək

ka

: 

təğiĢmək

. 

dəğiĢmək

. 

1. 

dəğmək. çatmaq. yetmək. (

bir

 

yerə

) 

dəğmək. dürüm 

- əlim tarsa dəğiĢdi. - piik yağa dəğişməz, ayır, kişi 

malı yaraşmaz. 

2. 

yarqamaq. mühakimə olmaq. 

3. 

artamaq

ka

. 

artaşmaq. 

4. 

adnalmaq. aynalmaq. dönəşmək. 

5. 

atnatmaq

ka. 

ednətmək

ka

. bulunduğu haldən başqa bir duruma girmək. 

6. 

müraciət edmək. 

- ulu yarqıya təqiĢdilər: ali məhkəməyə müraciət 

etdilər. 

7. 

aynamaq

ka. 

çönmək. 

 

təqiĢtirmək: 

dəğiĢtirmək

. çöndərmək. aynatmaq

. 

 

təqit 

: 

təqit

ka

 

"

təkin

" kəliməsinin çoğul şəkli.  təkinlər

ka

.  

təqq

ka

 

: 

təkü

ka

. qədər. dək.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

784 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

təqləmək: 

təqləmək

. sınarlamaq

ka

. 

bucaqlamaq.  

təqlik 

: 

təklik

. birlik. müfrəd.  

təqmək 

: 

1. 

çatmaq. yetişmək. yetmək. 

- evə dəy: evə çat. - böylə 

çalışmadan sonra nəyə dəydin: nəyə çatdın. - dəyilməz yol: 

çatılmaz yol. - dəyəndə olur, dəymiyəndə: çatanda olur, 

çatmayanda. - ivək evə təqməz. toxunmaq. - ağac başına yel dəğir \\ 

gözəllərə söz gəlir. 

2. 

toxunmaq. sürtmək. ləms edmək. yaxmaq

ka

. 

3. 

talqarmaq. dalamaq. zərər vermək

. 

4. 

siyrilmək. sıdrılmaq

ka

. 

sızrılmaq. sıyrılmaq. çarpmaq. görüşmək. 

5. 

silmək. toxuşub, 

silip keçmək. qırçamaq

ka

. 

6. 

təvmək

ka

. taxmaq

. saplamaq. əti 

şişə saplamaq. düzmək. 

 

təqmə

ka

 

: 

dəğmə

. hər. hər bir. türlü türlü. 

- təqmə kişi öz olmaz\\ yadla 

yağuq düz olmaz. - dəğmə türlü çiçək yarıldı: hər cürə gül açıldı.  

təqnək 

: bərgə

ka

. döğməyə, sürməyə yarar arac. döğmə. qamçı. qamıç. 

bərgə

ka

.  

təqnə

ka

 

: 

təknə

. tağar. tağara

6

.  

təqrə 

: 

təğrə

. 

dəğrə

. 

1. 

təkrə. devrə. çevrə. dayrə. yerə. yörə. yürə

ka

. 

yağırlıq. yağru

ka

. ətraf. muhit. nərsənin dəğən yeri. 

- gözgü 

təkrəsi. quyu təkrəsi. - üzük təkrə. - onun təğrəsi qapsanmış. - 

quyu təğrə: quyunun çevrə bəri. 

2. 

buruq. girdə. 

- təqrə alıb 

əqrəlim: döğrəyə alıb əğirəlim. çevrələyib, çulqayım.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

785 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

təqrək 

: 

təğrək

ka

. 1. 

hərhanki bir şeyin çevrəsi, dəğrəsi, döğrəsi, həlqəsi. 

(

>

 

təgərg

fars

) 

2. 

məhəllə.  

təqrətmək : 

təğrətmək

. 

taqratmaq

. 

bax >

 

tavratmaq

ka

.  

təqsim 

: saçış. səçiş. 

- təqsim edmək: bölüş. saçışmək

ka. 

səçişmək

ka

 

təqĢinmək

ka

: 

dəğĢinmək

. 

təvĢünmək

. çalışmaq. çırpınmaq.  

təqĢüt

ka

 

: 

təkĢüt

ka

. taqşüt. dəğişit. qarşılıq. əvəz. bədəl.  

təqül

ka

 

: 

təgül

ka

. 

təkül

. 

dəğil

. deyil. taq ol

ka

. dəğil. daq. dağ ol. belə 

dəğir.  

təqür 

: 

təgür

. 

təkür

. çatdırılmalı nə, söz. peyğan. peyk.  

təqürgən: 

təkürgən

ka

. dəgirən. əriştirən. bitirən. çatdıran.  

təqür

ka

 

: söylə. de. ayqıl. aytqıl. ayt. 

- təgür ondan bir qoşuq: ondan bir 

şeir söylə.  

təqürmək

ka

 

: 

təkürmək

ka

. əriştirmək. toxundurmaq. dəğirmək.  

təqüz 

: 

tüküz

ka

. 

tüküz

ka. 

atın alnındaki axıtma. - - 

tilqüz at. alnında ağı 

olan at.   

təlaĢ 

: (

<

 

talqaĢ

). 

dalquĢ

.  ürkünc

ka. 

ürküntü. qalqal. qaçqıç.  

təlatümləĢmək: dalqalanmaq. çoqralmaq

ka. 

covlalmaq. covlanmaq. coşub, 

qalxıb qaynamaq. şuluğlaşmaq.  

təlbələmək

ka

: tavratmaq

ka

. təprətmək

ka

. qızdırmaq. tələsdirmək.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

786 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

tələ 

: (

<

 

dal

). daldan ipdən çevrələnmiş yer. alsıq. arsıq. aldaq. 

tovlaq. düşək. duzağ. yalan. ucluq. üçlük. kələk.  

tələb 

: alğu.  

tələn 

: 

dələn

. 

1. 

onqar. onar. yonan. qazar. 

2. 

şığırıb, fışqırıb tüpən, 

təpən. 

- dəmir tüpən: dəmir dələn. 

 

tələs 

: 

bax

 

>

 talas

ka

. 

əvək. ivək. evək. əcələ.  

tələsdirmək : tavratmaq

ka

. təprətmək

ka

. qızdırmaq. təlbələmək.  

tələsik 

: əvəkli. tez. əcələ. tizgək. tizək. tezgək. tezək. ürkək. qaçqan. 

- 

tələs: tezdən: tez ol.  

tələsmə 

!

: 

alaqıl

ka

 

!

. ala

ka

 

!

: 

dayan

 

!

. 

yügürmə

 

!

.  

tələsmək: tavratmaq

ka

. tullanmaq

. 

əcələ edmək. əcələ ettirmək. 

davrandırmaq. zıp zıp qoşmaq, qaçmaq. çabuq gedmək, 

gedmək. zap zap barmaq

ka

. 

 

təlgic 

: dəlməkdəlgic ilə dəlmək: üşüşmək.  

təli 

 

: 

dəli

. axmağ.  

təlik 

: 

dalıq

. 

dəlik

. deşik. dəlin. öpri

ka. 

öprük. baca. ötlü

ka

. alış

ka

. yurt

ka

. 

ağız. su, göl, bulaq ağzı. suyun axıb tökülən yeri. çuxur. öd. 

öt

ka

. 

- təlik açan ayqıt: dəlgic

ka

. 

- 

dəlik deşik olmaq: ötləĢmək

ka

.  

təlikanlı 

: çava

ka

.  

təlikli 

: dəlinmiş. ötlük

ka

.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

787 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

təlim

  

: təlim

ka

. 

talım. 

telim. talay. dalay. çox. bək çox. bol. fazla. 

daima. həp. bək. - 

yanĢaq səyrər: gəvəz çox söylər. - olar təlim 

savladılar. 

 

təlin 

: 

dəlin

. ötlü

ka

. dəlik. deşik.  

təlinmək

ka

: dəlinmək.  

təlir 

: 

dəlir

. kür. gür. yiğit. sarsılmaz. bək yürəkli. qabadayı.  

təliĢmək

ka

: 

1. 

dəlməşmək. bir yeri dəlmək. 

2. 

dalaşmaq.  

təlqenmək

ka

 

: qızmaq. içlənmək.  

təlmək 

: 

dəlmək

. 

1. 

onğmək

ka

. yonmaq. qazmaq. 

2. 

yirmək. irmək

ka. 

yarmaq. 

- ər dam irdi. 

3. 

ötürmək.  

təlmirmək

ka

: təlpirmək. sağa sola baxınmaq, çabalamaq.  

təlpirmək : təlmirmək

ka

. sağa sola baxınmaq, çabalamaq.  

təlsəĢmək: tələsmək. təzişmək

ka

. tazışmaq. durmamaq.  

təltirmək. 

dəldirmək

. üştürmək

ka

. dəlik dəlməyi buyurmaq. dar dəliği 

genişlətmək.  

təltürmək

ka

: dəldirmək.  

təlü

ka

 

: 

dəli

. təlvə

ka

.  

təlvə

ka

 

: dəli. təlü. çılqın.  

təmbəllik edmək: üşənmək. ərinmək

ka

. çəkinmək. 

- ər işə ərindi. 

 

təməl 

: ul

ka. 

ol. kök. bək. bek. bey. pey. him.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

788 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

təməllüq: 

- təməllüq edmək: yufqalanmaq

ka

. incəlib büzülmək. əprikmək. 

yaltaqlanmaq. yavuncımaq.  

təmən 

: aşağ. asra

ka. 

alt. dib. ətək. (

>

 

damən

fars

) 

təmənçi

6

: tərəfçi. havadar.  

təmən

ka

 

: 

tümən

. 

1. 

təmən

 

yinğnə

ka

. böyük iğnə. çuvaldız. 

2. 

tərəf. 

- sən 

mənə təmən, mən sənə təmən.  

təmin 

: 

dəmin

. (

<

 

teymın

ka

. 

dəğmin

). tikili, dəğirim olub, yeni olub, 

uzaq olmayan durum, çağ. indi. biraz qabaq. bayaq. 

- teymin 

gəldim: taza gəldim. 

 

təmir 

: - 

göy dəmir geri durmaz: göy dəmir boş durmaz. - dəmir arqı. 

dəmir poxu

1

.  

təmirçi

ka

: dəmirci.  

təm

ka

 

: 

dəm

. tirqaz1. tirqavıc

6

. tamba

6

. dal (

qapı

 

dalı

). 

- qapı 

təmlətmək

ka

: qapı tamballatmaq. qapının dalısın salmaq.  

təmləmək

ka

: tırqazlamaq.  

təmlənmək 

: 

dəmlənmək

. (

<

 

dəng

) 

1. 

təngimək

ka

. dəngimək. 

dəngə, tam ölçüyə gəlmək. 

2. 

oynamaq. isinmək. qızıqsınmaq.  

təmlətmək: issitmək. oynatmaq. qızıqsıtmaq.  

təmrəkü

ka

 : dəmro. qotur, qutuz kəsəli.  

təmrən 

: başaq

ka

. başqaq. başlıq. 

- təmrənli: başaqlıq

ka

.   

təmro 

: 

dəmro

. 

dəmro

. təmrəkü

ka

. qotur, qutuz, dəri kəsəli.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

789 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

təmtür 

: 

təndir

. 

(

<

 təmtürmək

ka

. 

tamturmaq

). ocaq. odcaq. od yanılan 

yer, oğuq. - 

təndir odu sönməsin.  

təmtürmək

ka

: tamturmaq. yandırmaq. odlamaq. yaxdırmaq.  

təmür qazuq

ka

: təmür qazınğuq. dəmir qazıq. qutb ulduzu.   

təmürgən

ka

  

: oq təmırəni.  

təmür

ka

  

: dəmir.  

təmürlüq

ka

: dəmir əritllən, süzülən yer.  

tən  

: 

dən

. 

1. 

mən. 

- dənə: mənə. 

2. 

dənə. kərçü. qırıç. kərüç. 

3. 

qab. 

gövdə. bədən. 

 

təncimək

ka

: ısırmaq. kötüləşmək. yoxsullaşmaq 

təndir 

: 

təmtür. (

<

 təmtürmək

ka

. 

tamturmaq

). ocaq. odcaq. od yanılan 

yer, oğuq.  

tənə  

: 

dənə - dənə toplamaq. mənğlənmək

ka

. mənləmək. dənləmək.  

tənə vurmaq: böğürləmək.  

tənə 

: 

tənə

ka

 dənə

. 

1. 

dən. burcuq. kərçü. qırıç. kərüç. . uruq

ka

. tuxum. 

evin

ka

. ivən. 

- dənə tutmaq: uruqlanmaq

ka

. - dənə dənə axmaq: 

burçaqlanmaq

ka

. 

2. 

otluq

ka

. 

3. 

bənək

ka

.  

tənək 

: tənğək

ka. 

tanğaq

ka

. tənik. tinək. tinik. hava.  

tənələmək

 : 

gözləmək

. 

gözəmək

ka

. göz göz, dənə dənə edmək. 

- üzü 

dənələmək: gözəmək. 

 

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

790 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

tənələmək: 

dənələmək. 

1. 

qözəmək. 

- üzüm gözəmək. 

2. 

uruqlamaq

ka

.  

təngə 

: dəngə. insaf.  

təngir 

: münsif.  

təngizmək: 

bax

 

>

 

tənqimək. 

 

tənglənmək: 

dənglənmək

. dəhlənmək. tanğılmaq

ka

. iplə sarılmaq.  

tənğək

ka

: 

tanğaq

ka

. 

(

<

 tin. tın)

 tənək. tənik. tinik. hava.  

tənik 

: 

1. 

billur. açıq, duru, saydamlı nərsə. (

<

 met 

>

 

təkin

). 

. 

insaf. törü. 

düz. ədl. həqq. 

2. 

tinək. tənğək

ka. 

tanğaq

ka

. tənək. tinək. tinik. 

hava.