İncelemeleri

tərgi

. 

1. 

süfrə üzərində cərgələnmiş yemək. 

2. 

sıra. dizi.  

tərqüĢi

ka

: dərən. toplayan.  

tərlan 

: taylanğ. tayxan. tayqan

ka

 

incə, kibar, gözəl, boylu boslu.  

tərləmək

ka

: 

(

təritmək

ka

. 

( 

<

 

dəri

. 

1

. 

<

 tər atmaq. 

2

. 

<

 təri ötmək). çiğlətmək

ka

. 

çiylətmək

ka

. 

çiləmək

ka

. çilətmək

ka

. 

(

<

 çiy. çiğ: şeh). 

yaşartmaq. 

ıslatmaq. sulamaq. ölləmək. 

1. 

çılamaq. sulamaq. 

2. 

tərin, suyun 

silib tumarlamaq. yumşatmaq. 

3. 

çilənmək

ka

. çiminmək. 

yaşlanmaq. sulanmaq. ıslanmaq. 

4. 

irlənmək. ırlanmaq

. 

ır 

bulmq

ka

. utanmaq. 

- bu işlərdən. 

5. 

tər

 

atmaq

ka

. tər dəridən 

keçmək. tər atmaq

ka

. təritmək. təri ötmək

ka

. bədən təri dışarı 

atrnaq. 

6. 

vermək. ödəmək. 

. 

qaşağılamaq. kəbrələmək. silmək.  

tərlik

ka

 

: təri çəkmək üçün yəhərln, palanın altına qoyulan keçə.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

800 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

tərman 

: 

dərman

. 

1. 

əmlik. 

1. 

topulqaq. bulqab. bulutqa. dolbağ. 

dolbuğaq. ot. mərhəm.  

tərmək 

: 

dərmək

. 

tiqirmək

. dərmək. yığmaq. toplamaq. 

- tərinqıl: 

yığqınan

. (

#

 

taramaq

ka

: açmaq

) 

- para dərən: pul yığan.  

tərnək

ka

 

: 

dərnək

. 

1. 

tolqa. dolqa. patuq. 

2. 

tirkin. tərkin. tərnik. yığnaq. 

gəngəş. əncümən.  

tərnik 

: tərnək

ka

. dərnək. tirkin. tərkin. yığnaq. gəngəş.  

tərpətmək: sapımaq

ka

. sapamaq. sallamaq.  

tərrik 

: 

dərrik

. tirrək. dərgür. dərik. tırıqu

ka

. seyrək olan. sıx olmayan. 

- tırıqu yer. 

 

tərsə  

: təsgəri. tatru

ka

. dartu.  

tərsən 

: 

tərsin

. 

1. 

ürkək. qaçqın. - tərsin uşaq, ılıx (

ılxı

: 

yılxı: heyvan

). 

2. 

dikqafa. inad. 

3. 

xuysuz. bədəxlaq.  

tərsin 

: 

tərsən

. 

1. 

ürkək. qaçqın. - tərsin uşaq, ılıx (

ılxı

: 

yılxı: heyvan

). 

2. 

dikqafa. inad. 

3. 

xuysuz. bədəxlaq. 

3. 

mədəniyyətdən uzaq,

 

geriyə

, 

dala qalmış kimsə, ölkə. 

- elin tərsin qatı: geri qalmış, 

becərilməmiş təbəqəsi. - tərsin ölkələr.  

tərsinmək

ka

: 

tərslənmək

. 

1. 

qızmaq. savaşmaq. 

- nəyə uşağa tərsinirsin. 

2. 

yavamaq

. 

azmaq. bətərləşmək. ağırlaşmaq. 

- yara tərsindi. - 

kəsəl tərsindi.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

801 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

tərs

ka

 

: 

<

 met 

>

 

sərt

. 

1. 

qüc, qıyın, çətin olan hər nəsnə. - tərs iş. tərs 

adam. 

- tərs görəv. 

2. 

qırt

ka

. axlaqsız. 

3. 

utanmaz. inad. arğuq

ka

. 

4. 

taba

ka

. aykırı. zidd. rəğmən. qarşı. 

- tərs tərs vurmaq: hər 

tərəfdən yandan vurmaq.  

- tərs tərs urmaq

ka

: hər yanından, hər yanına vurmaq·.  

tərslənmək: tərsinmək

ka. 

qızmaq. savaşmaq.  

tərtiĢ 

: 

dərtiĢ

. tartış. dəriş. açış. açılış. yarış. 

- sərgi dətiĢi: dartışı. - 

işlərin dətiĢi: dartışı.  

tərvaza 

: 

dərvaza

. qapqa. böyük qapı. qala, şəhər qapısı.  

tərviĢ

fars

  : dəvriş. (

<

təviĢmək

: 

çevrişmək. təvirmək

: 

devriĢmək

. 

çevirmək

). 

çönmüş. devrilmiş. alıq. vurqun.  

təs 

 

: 

təs

ka

. 

tas

ka. 

1. 

obanma, mubaliğə ilgəci. 

- təs təgirmə: 

gip girdə. 

2 

tərs. pis. kötü. verimsiz

. - təs kişi. təs at. - təs ölkə. - 

təs topraq. 

3. 

hər nəsnənin kötüsü, bayağısı. 

 

təsgəri 

: tərsə. tatru

ka

. dartu.  

təsir edmək: ədləmək

ka. 

edləmək

ka. 

eyləmək. ülgü yapmaq. dəğər vermək. 

önəmsəmək. əhəmmiyət vermək.  

təstəgirmə

ka

: gipgirdə.  

təv 

 

: 

təf

ka

. 

təv

ka

 

kələk. al. aldatma.  hilə. 

- avçı neçə təv 

bilsə, ayı anca yol bilir.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

802 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

təvçəmək

ka

 

: təpcəmək. ata ata, ara bir, iri iri tikmək. kökləmək.  

təvçimək: 

təfcitmək

ka

. 

təpcətmək

. 

1. 

sıxca, kip tikdirmə. 

2. 

oyulqamaq. 

seyrəkcə tikmək.  

təvə  

: 

dəvə

. dəvə. dəvəy. təvəy. təvi. tivi. 

- dəvə dabanının ucları: 

qaraquĢ

ka

. 

- 

dəvə tüyünün uzun olanları. - cuqdu. yoqdu. yoqru. 

yuqdu. yoqruy

ka

. - təvə, qoyun tüyündən yapılan qəyim: qars

ka

.  

təvgən

ka

: həmişə. hər vax, hər zaman.  

təvi 

: tivi. dəvə. təvə. dəvəy. təvəy.  

təvinmək

ka

: 

təğinmək

ka

. 

dəğinmək

. tasalanmaq. utanmaq. sıxılmaq.  

təviĢ 

: zəhmət. əziyət.  

təviĢmək

ka

: 

tüviĢmək

. taxışmaq. taxmaq. şişə ət düzmək.  

təvmək

ka

: 

təğmək

. 

taxmaq

. saplamaq. əti şişə saplamaq. düzmək.  

təvriĢmək: 

devriĢmək

. çevrişmək. çönüşmək. alınmaq. vuruşmaq.  

təvsi

ka

 

: 

təpsi

. 

təbəs

. süfrə.  

təvĢəlmək

ka

: 

təvĢülmək

. 

təğĢülmək

. 

dəğĢülmək

. 

1. 

dağılmaq

. ufalanmaq. 

qırışmaq. 

2. 

qarışmaq. buruşmaq. dolaşmaq. 

- işlərim yaman 

təvĢəyib

ka

. - ip kələfi təvĢədi

ka

.  

təvĢəmək

ka

 

: 

1. 

dağşamaq

. 

dağılmaq. qarışmaq. dolaşmaq. 

2. 

tövşəmək. için için ötmək. çarçamaq. yorulmaq. ləhləmək. 

3. 

tavşamaq. buruşdurmaq. ilişdirmək.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

803 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

təvĢətmək

ka

: 

1. 

qarıştırmaq. dağıtmaq. birbirinə vurmaq. dolaştırmaq (

ip

). 

bir işi təngitmək. 

2. 

çərçətmək. tökdürmək. 

- tər təvĢətmək: tər 

tökdürmək.  

təvĢinmək

ka

: 

təvĢünmək

. 

dəğĢinmək

. çalışmaq. çırpınmaq. 

- siz bu işdə 

təlim təvĢinirsiz: yaman çalışırsız.  

təvĢülmək : təvşəlmək

ka

. dağılmaq. ufalanmaq. qırışmaq. qarışmaq.  

təvĢünmək

ka

: 

təvĢinmək

. 

dəğĢinmək

. çalışmaq. çırpınmaq.  

təvürgən

ka

: çəvirən. 

- əvĢürqən təvürgən: əvürgən təvürgən evirip çevirən. 

qüc işləri başaran. 

 

təvürmək

ka

: çevirmək. - 

evürdi təvürdi: evirip çəvirdi. alt üst etti. təsərrüf etdi.  

təynək 

: 

bax

 

>

 

təqnək.  

təytiq

ka

 

: ağıllı. zəki· - tətiq.  

təzək

ka

 

: təzək. at kübrəsi.  

təzəkləmək

ka

: pisləmək.  

təzginmək

ka

 

: 

( z <> r ) 1

. 

tərkinmək. tartınmaq. dartınmaq. 

çalxanmaq. 

2

. 

fırlanmaq. dönəmək. çönmək. 

- acun tıqrı təzginir: 

fələk çarxı fırlanır. - çığrı təzgir: çevir. 

3

. 

döğr vurmaq. təvaf edmək. 

- bu yeri təzkinib gəldik. - kə'bəni təzkinin.  

təziq

ka

.  

: tazıq. təzki. xalq arasında ürqüntü. paniq. - 

təzinmək

ka

: tazınmaq. durmamaq. tələsmək. qaçınmaq. qaçar görünmək.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

804 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

təziĢmək

ka

: 

tazıĢmaq

. təlsəşmək. tələsmək. durmamaq. 

(# evliĢmək: 

əhliləşmək).  

təzitmək

ka

: tezitmək. tazıtmaq. tazıqdırmaq. qaçırmaq. ürkütütmək.  

təzqək 

: 

təzkək

ka

. tazıq. təziq. işdən qaçan. çəkingən.  

təzqi  

: 

təzki

ka

. 

- təzqi bolmaq

ka

: tazıqmaq. ürküntüyə düşmək.  

təzqinc 

: 

təzkinç

ka

. yörgənc. dağ dönəməci. dağ büklümü - 

təzkinc

 

yol

ka

. 

bülüntülü, qıvrımlı yol.  

təzqinmək: 

təzkinmək

ka

. dönmək. təvaf edmək. çevrilmək.  

təzmək

ka

: qaçmaq. tezikmək.  

tıdın

ka

  

: vaxt bildirən bir kəlimə.  

tıdınmaq

ka

: 

tıxınmaq

. qaçınmaq. əsirqenmək. yasaq edilmək. - tıqılmaq.  

tıdlınmaq

ka

: 

tıxlınmaq

. qaçınmaq. tıyınmaq. söz söylərqən duraqlamaq.  

tıdmaq 

: tıymaq

ka

. tıtmaq. mən' edmək.  

tıdmaq

ka

.   : 

tıqmaq

ka. 

 tıtmaq. tıymaq. geri qoymaq. mən edmək.  

tııt 

!

 

: 

tııt

ka

!

. 

tıq 

!

. sus

 

!

.  

tıq 

 

: 

tıq

ka

. 

1. 

al ilə doru arası at rəngi. qonur al. 

1. 

tıq

 

!

: 

tııt

ka

 

!

. 

sus

 

!

.  

tıqac 

: 

tıxac. 

tuğuc. mane'.  

tıqamaq  : tıxamaq. tumaq

ka

. qapatmaq.  

tıqanmaq: 

tıxanmaq

. tonmaq

ka. 

donmaq. tünmək. tunmaq

ka

. tutulmaq. 

qapanmaq.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

805 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

tıqanmaq: 

tıxanmaq

. 

tünmək. tunmaq

ka

. donmaq. qapanmaq.  

tıqdamaq  : tıqramaq. yapramaq. yavramaq

ka

. dikrək, sərt, qatı olmaq. 

bərkimək 

tıqdamaq

ka

: tıqramaq. yavramaq. diğrək, sərt, qatı olmaq.   

tıqdırmaq: qarturmaq

ka

. daldırmaq. sıçratmaq. 

- suyu boğazıma qarturdı: 

qaçıtdı. 

 

tıqı  

: 

tıkı

ka. 

gecələrin, boluqda, xəlvətdə eşitilən səs. - 

bir tıkı gəldi 

qulağıma.  

tıqıq 

: tıxıq. qadağa.  

tıqıqmaq

ka

: bir şeydən alıqoymaq. əngəl olmaq.  

tıqılamaq

ka

: "

tıq

" diyə səs vermək. tíkləmək. tikmək.  

tıqılmaq

ka

: 

tıqınmaq

. 

1. 

qaçınmaq. çəkinmək. 

2. 

alıqoyunmaq. 

3. 

əngəl 

olmaq.   

tıqım 

: 

tıxım

. damcı. toncu. donuc. danuc. tançu

ka

. luqmə. tikə. udum. 

dürmək. qalbuz

ka

.  

tıqındı

ka

: 

1. 

nəriq əsirqənən. 

2. 

yasaq ədilən nərsə.  

tıqınmaq

ka

: 

tıxınmaq

. təpərək tıxmaq. doldurmaq. artıq yemək.  

tıqır  

: 

tıkır

ka. 

taqır

 

taqır

. at nalının çıxardığı səsi bildirən bir söz.  

tıqırlatmaq : 

dığırlatmaq

. yuvturmaq

ka

. yuvarlatmaq. - 

o topı yuvarladı. 

 

tıqırmaq: 

tığırmaq 

(t <>s ) 

sığırmaq

ka

. - sığtırmaq: tıqtırmaq. 

 

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

806 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

tıqıĢ

ka

  

: 

tiyiĢ

6

. əngəl. pərhiz. mane'.  

tıqıĢmaq

ka

: 

1. 

əngəl olmaq. alıqoymaq. 

1. 

sıxışmaq.  

tıqıtmaq

ka

: tıqtırmaq. tıxdırmaq. sığıtmaq. sığıştırmaq. aşatmaq. nərsəni 

bir yerə qattı təpib yerləşdirmək, doldurmaq.  

tıqqılıtı 

: tıqrıltı.  

tıqlaq 

: diydək

ka

. tiklək. tıylaq. (

<

 

tıq

. 

tiq

). korluq. örtük. qapama.  

tıqma  

: 

tıxma

. sıxışıq. sıx. birbirinə girmiş. 

- tıxma üzürn: darışıq, sıx 

dənəli salxım.  

tıqmaq

ka

 : 

tikmək

. 

tıxmaq

. 

tığmaq

. 

1. 

əğmək. dəğmək. bir yerə dəğərək 

kəsginliği gedmək. korləşmək. 

2. 

sıxıb, sıxışdıraraq bdoldurmaq. 

3. 

əğmək. - 

bulun (əsir) bulub başın tığdı. 

4. 

utmaq. dürmək 

yapmaq. qalbuzlamaq.  

tıqraq

ka

  

: 

tığraq

. 

1. 

tırqaq. tirgək. 

iti, güclü olan. qeyrətli. yılmaz. yiğit. 

bahadür. pəhləvan. 

2. 

elçi. çapar. posçı. xəbərci.  

tıqraqlanmaq: 

tıxraqlanmaq

. yiğitlik göstərmək. yiğitlənmək.  

tıqraqmaq

ka

 

: 

tıqramaq

ka. 

tıqdamaq

. qıvraqlanmaq. yavranmaq. 

bağadurlanmaq. tiğrək, qatı, sərt olmaq.  

tıqramaq: tıqdamaq. yapramaq. yavramaq

ka

. dikrək, sərt, qatı olmaq. 

bərkimək 

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

807 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

tıqramaq

ka

 : 

tıqraqmaq

ka

. 

tıqdamaq

. 

1. 

qıvraqlanmaq. yavranmaq. 

bağadurlanmaq. tiğrək, qatı, sərt olmaq. 

2. 

tıqqıldamaq. 

- ayağı 

tıqradı. 

 

tıqraĢmaq

ka

: qürbüzləşmək. bahadırlaşmaq.  

tıqratmaq

ka

: 

tığratmaq

ka

. 

tiqrətmək

ka

. 

1. 

sıxıştırmaq. tıxıb doldurmaq. 

bəcərikli, tıqraq, qavamlı qılmaq. öğrətmək. pişirmək. 

möhkəmlətmək. 

- ər oğlun işə tığratdı. 

2. 

fışqıtmaq. kişnəkmək. 

- 

o atın tıqratdı. 

 

tıqrıltı 

: tıqqılıtı.  

tıqtırmaq: bastırmaq. tıqturmaq

ka

. sıxtırmaq. tıqıtmaq

ka

.  

tıqturmaq

ka

  

: tıqtırmaq. bastırmaq.  

tılaq

ka

 

: dıllaq. qadının qadınlıq ayqıtı. arvat yeri.  

tıllaq 

: 

dıllaq

. tılaq

ka. 

qadının qadınlıq ayqıtı. arvat yeri.  

tın 

>

tin 

tır 

: 

dır

 (

<

 

turur. durur

). - di. vardı. - 

bu daş durur: bu daşdı. - o quş 

durur: o quşdur.  

tırıqlıq 

: turuqluq

ka

. turquluq. durqunluq. cılızlıq. arıqlıq. zayıflıq.  

tırınğaq

ka

: dırnaq.   

tırınq 

: tənin. bir şeyin tirlənib boşalmasından çıxan titrək səs. 

- 

qulağım dırınqıldır: tınqıldır. - zəng tırınqılddı. 

 

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

808 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

tırmalmaq

ka

: tırmalamaq. cırmaqlamaq. 

- onun üzü tırmalandı.  

tırmanmaq: yarmanmaq

ka. 

- duvara yarman: tırman.  

tırmaĢmaq

ka

: qaşınmaq. tarmaşmaq.  

tırnaq 

: 

<>

 

tarmaq

 

<>

 

yarmaq

.  

tırt 

: tırt

ka

 ( t <> ç <> c ) 

yırt

. 

çırt

. 

- tırt tırt yırtıldı: cırt çırt, cart çırt, diyə 

cırıldı.  

tıĢ 

: 

tıĢ

ka. 

1. 

alın axıntısı ki, qöz önünə varıp, qulaqlarına çıqmaya. 

2. 

diş. 

 

- dışdon: eşikdon. üzdon # içdon. atdon.