İncelemeleri

- tay atattı.  

- tay atatsa, at dinir, oğul ərəzsə ata dinir. 

 

taya 

: 

daya

. avurta

ka. 

süt nənə.  

tayaq  

: 

dayaq

. tikyə. dayanqaç. yasta. uyluq. hər nəyin dayancaq yeri. 

yolağu

ka

. yoluğu. yoluq. dəstək.  

tayaqlanmaq: dayaq, baston, dəstəklənmək.  

tayaqu

ka

 : taş. təzək parçası.  

tayamaq

ka

: 

dayamaq. 

qoymaq. dayaq tikmək. yastamaq. bir yastıq yasta 

belimə, qoluma.  

tayan 

: 

dayan

. 

1. 

dayan. turun

ka

. durun. dirən. muqavimət. 

2. 

e'timad. 

3. 

tayan 

!

: dayan 

!

. ehtiyat

 

!. 

həzər

 

!

. 

sağ

 

!

. 

sağın

 

!

. 

diqqət

 

!

. 

tək 

!

. təkin 

!

. 

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

773 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

çək 

!

. çəkin 

!

. gözlə 

!

. sağ sağ 

!

. alaqıl

ka

 

!

. ala

ka

 

!

: 

tələsmə

 

!

. 

yügürmə

 

!

. 

4. 

tirəng. qoy. döz. toxda. dirəng. səbr. 

 

tayancaq: 

dayancaq

 otru. baş yer. astana. başkənd. paytəxd. mərkəz. 

- 

ölkə otrusu: ölkənin başkəndi. 

 

tayancaq: turuqlaq

ka

. duraq. durqa. durqaq.  

tayanğu : pərdəci. xanla elin elçisi.  

tayanıĢ 

: 

dayanıĢ

. gəriş

ka

. muqavimət.  

tayanmaq: 

dayanmaq

. əsirgəmək. əzgərmək

ka

. dözmək. saxlanmaq.  

tayanmaq: 

dayanmaq

. 

tiyinmək

. 

1. 

tüşlənmək

ka

. bir gediş, yol arasında 

duraqlamaq, təvəqqüf edmək. 

2. 

titinmək

ka

. dirənmək. dik 

baxmaq. 

3. 

dayanmaq. yolamaq

ka

. dirənmək. - 

duvara yola. 

 

tayanmıĢ: yolalı

ka. 

söykənmiş.  

tayatmaq: 

dayatmaq

. utrunmaq

ka. 

otrunmaq. qarşı qoymaq istəmək. 

yönəlmək.  

tayaz

2

 

: 

dayaz

. səyrəm

ka. 

sığ

1

. 

- səyrəm su: dayaz su.  

taydaĢ 

: həmzad. uya qab.  

taydırmaq 

 

: 

( t < > q <> c ) 

tayıtmaq

ka

. 

qayıtmaq

. 

cayıtmaq

. 

tayturmaq

. 

qaydırmaq

. 

caydırmaq

. qayqıtmaq. qərq edmək. dəngəsin 

pozmaq. yerindən edmək.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

774 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

tayıq  

: 

tayığ

ka. 

cayıq. cayan. caysıq. qayqın. zivən. zivgən. - 

tayıq yer: 

qayan yer. 

 

tayılanmaq 

: 

dayılanmaq

. tayuqlanmaq

ka

. taquylanmaq

. 

kibarlanmaq. taxınıb keçinmək.  

tayıĢmaq: qaymaşmaq.  

tayıtmaq

ka

: 

( t < > q <> c ) 

qayıtmaq

. 

cayıtmaq

. 

tayturmaq

. 

taydırmaq

. 

qaydırmaq

. 

caydırmaq

. qayqıtmaq. qərq edmək. dəngəsin 

pozmaq. yerindən edmək. 

- ol onu suda tayıtdı. 

 

tayqan

ka

: 

1. 

turqan. durğan. müqavim. çalışqan. 

2. 

tazı. av köpəyi. 

3. 

- 

taylanğ ər

ka

: taylanğ. tərlan. tayxan. incə, kibar, gözəl, boylu boslu. 

rəngi parlaq.  

taymaq

ka

: qaymaq. caymaq.  

tayturmaq

ka

 

: 

( t < > q <> c ) 

tayıtmaq

ka

. 

qayıtmaq

. 

cayıtmaq

. 

taydırmaq

. 

qaydırmaq

. 

caydırmaq

. tayıtmaq. qayqıtmaq. qərq 

edmək. dəngəsin pozmaq. yerindən edmək.  

tayuq ər

ka

: 

taquy

. taylanğ. tərlan. tayxan. incə, kibar, görkəmli, xoş səlqə 

kişi.  

tayuq 

: 

taquy. 

dolu, kamil kişi, nə.  

tayuqlanmaq

ka

: 

taquylanmaq. 

dayılanmaq. kibarlanmaq. taxınıb keçinmək.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

775 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

taz 

: 

taz

ka. 

1. 

kəl. daz. boynuzsuz. 

- taz qoy: kəl qoyun. boynuzsuz 

qoyun. 

 

2. 

bitgisiz, çoraq. 

- taz yer: bitgisi az olan çoraq yer. kəl 

topraq.  

tazalamaq: dazalamaq. yanatmaq. yanıtmaq

ka

. yenitmək. təmizləmək. 

seyrətmək. açıqlamaq.  

tazarmaq

ka

: kəlləşmək. tazqarmaq. tazqırmaq.  

tazatmaq: 

dazatmaq

. ( 

a <> ü ) 

tüzürmək. düzürmək. düzərmək.  

tazıqlamaq: tatıqlamaq. tacıqlamaq. birini fars sanmaq.  

tazıĢ 

: teziş. qoquv. ürküş. qovala qaşdı.  

tazıtmaq: ( 

z <> r )

 tarıtmaq. dəritmək. təzitmək

ka

. tezitmək. tazıqdırmaq. 

qaçırmaq. ürkütütmək.  

taz

ka

 

: 

daz

. çaqraq. çaqqar. alıq

ka. 

aluq. yaluq. keçəl. 

- taz at

ka

: alacalı 

at.  

tazqarmaq: tazarmaq

ka

. kəlləşmək. tazqırmaq.  

tazqarmaq

ka

: kəlləşmək. dazlaşmaq. tazarmaq. tazqırmaq.  

tazqırmaq

ka

: dazlaşmaq. kəlləşmək. tazarmaq

ka

. tazqarmaq.  

tazlamaq

ka

: birinə kəl demək. birini kəl saymaq.  

tazlanmaq: dazlanmaq ( 

ü <> a )

 tüzlünmək.  

tediqodu: 

dediqodu

. uşaq

ka

. qoğu.  

teditmək: 

deditmək

. sözlətmək

ka. 

söylətmək.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

776 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

tel 

 

: tü

ka. 

bir tel sap. söküm. sapbal. balsap. sapdal. 

dalsap. saplaq. sap. bəsbəl

ka

. - 

tel gögən: göy qurşağı. 

- 

bir tü 

saç: bir tel tük. 

 

telim 

: 

təlim

ka

. 

talım

. talay. dalay. çox.  

telmaĢa 

: teli, tükü yığan, bəstəliyən ayqıt. saç girəsi.  

temək

ka

   : söyləmək. timək.  

teĢ 

 

: deş. xış.  

teĢik 

: 

( a <> e <> ə <> ı ) 

daĢıq

. 

dəĢik

. 

dıĢıq

. 

1. 

cırıq. yırtıq. ötlük

ka

. dəlik. 

dəlin. alış

ka

. ağız. su, göl, bulaq ağzı. suyun axıb tökülən yeri. 

- 

deĢik, suda bəlgürür. 

2. 

ac göz. qarnı doyar, gözü deşik, ac 

qalan. qarınpa. 

3. 

obur. qarnı dolu, qözü ac kişi.  

teĢilmək

ka

: yarılmaq. dağilmək.  

teĢləmək: 

deĢləmək. deĢnəmək

. deşlik, iti duruma gətirmək. 

- dəğirman, 

oraq deĢləmək: dəğirman daşının dişlərini itimək.  

teĢmək 

: 

- deĢib aramaq: üşəmək

ka

. eşmək.  

teĢnə 

: 

deĢnə 

(

<

 

deĢmək: dəlmək. kəsmək. deşnəmək: deşlik, iti duruma 

gətirmək. ). 

dəlib, kəsməyə yarar iti arac, biçək.  

teĢnəmək  : 

deĢnəmək

. 

deĢləmək. 

deşlik, iti duruma gətirmək. 

- dəğirman, 

oraq deĢləmək: dəğirman daşının dişlərini itimək.  

teĢüqləmək

ka

: obur, ac gözlü saymaq.   

tetiq

ka

 

: ağılll. təytik.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

777 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

tetirmək: tetürmək deditmək.  

tetürmək: dedirmək. tetirmək.  

tetürmək

ka

: söylətmək. dedirtmək.  

tevirmək

: 

tavratmaq

ka

. çevirmək. fırlatmaq.  

tevlətlətmək: devlətlətmək. zənginlətmək. bayutmaq

ka

. 

( y < > d < > z)

 

bədütmək

ka

. bəyütmək. böyütmək. böyütmək. bulğaytmaq. 

ulğaytmaq. 

- tanrı məni bayutdu.  

tevrim 

: 

devrim

. talqır

ka. 

dalqır. inqilab.  

teydim 

: 

ək

. - 

daydım. ordeydim: ordaydım: orda ərdim  

teyxa 

: bütün. tinik

6

. tüm

ka

. düm. tum. arıq

ka

. büsbütün. tamam. 

tamamən. lap.  

teyinmək: 

deyinmək

. 

güngürenmək

ka

. 

harınlaşaraq kəndi kəndinə 

söylənmək, nəyisə demək istəmək. 

- nə deyinisən

.  

teyinmək: 

deyinmək

. ötünmək. ötkünmək

ka

. 

- öz özüvə ötünmə. 

 

teymın

ka

: 

dəğmin

. 

dəmin

. tikili, dəğirim olub, yeni olub, uzaq olmayan 

durum, çağ. indi. biraz qabaq. bayaq. 

- teymin gəldim: taza 

gəldim. 

 

tez 

 

: tələsik. əcələ. çapuq. şabuq

ka

. yeyin. 

- tezdən: tez 

ol. tələs.  

tezək 

: tezgək. tizgək. tizək. tələsik. ürkək. qaçqan.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

778 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

tezgək 

: tezək. tizgək. tizək. tələsik. ürkək. qaçqan.  

tezgərmək: tezinmək. tizgirmək. tizmək. ürkmək

ka

. qaçınmaq.  

tezgin 

: tirkən. yelkən. iti, bacarıqlı olan.  

tezik

 ka

 

: 

(

<

 tez: iti. durmayan. # tor. dur:

 

yava

. 

yavaş

. 

). 

1. 

təzgək. bulğaş

ka

. 

bulğaq. qarışıqlıq. sarmaş. ürküş. ürküntü. ürkünç. qıyım

ka

. 

qırqın. dehşət. qorxu. ürkü. vəlvələ. 

2. 

işdən, sözdən, qərardan 

qaçan.  

tezinmək: tezgərmək. tizgirmək. tizmək. ürkmək

ka

. qaçınmaq.  

teziĢ 

: tazış. qoquv. ürküş. qovala qaşdı.  

tezitmək: təzitmək

ka

. tazıtmaq. tazıqdırmaq. qaçırmaq. ürkütütmək.  

təb 

 

: 

bax

 

>

 

tab

.  

təbbağlamaq: 

dəbbağlamaq

. yumşatmaq

ka. 

işlək duruma salmaq. işə 

hazırlamaq. səpilətmək.  

təbbağlıq edmək: 

dəbbağlıq

 

edmək

. arıqlamaq.  

təbəs 

: 

təvsi

ka

. təpsi

. süfrə.  

təbiz

ka

 

: 

təbqiz

. 

1. 

çoraq yer. çorqaq. 

(ç <> Ģ ) 

şoraq. 

2. 

qısqanc. cicik. 

həsəd. 

- təbiz kişi. 

- 

təbizlik

ka

: təbqizlik. ciciklik. çəkəməməzliq. - 

onun təbizliyi kimə talqar: zərər verər.  

təbqiz 

 : 

təbiz

ka

. qısqanc. cicik. həsəd.  

təbləĢmək

ka

 

: 

təpləĢmək

ka

. 

qarşılaşmaq. qarşı durmaq. muxalifət 

edmək. ziddinə, əleyhinə qalxışmaq. razılaşmamaq.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

779 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

təbləĢmək

ka

 

: 

təpləĢmək

ka

. 

qarşılaşmaq. qarşı durmaq. muxalifət 

edmək. ziddinə, əleyhinə qalxışmaq. razılaşmamaq.  

təbrətmək: 

təprətmək

. 

1. 

təpilmək. cummaq. həmlə edmək. 

- o yağıya 

təprətti. 

2. 

sıçratmaq. atlatmaq. 

 

təbzəĢ 

: təpzəş. tapzaş. tabzaş. cicik. qısqanış. həsəd. 

- nədir bu 

təpzəĢ, nədir bu dartış: həyəcan.  

təbzəĢmək : təpzəşmək. tapzaşmaq. tabzaşmaq. cicikləmək. qısqanmaq. 

həsədləmək.  

təcəl

 

:

 

dəcəl. bəcəl

ka

. 

kişidə, heyvanlarda ən üclüsü, qıvraqı.  

təçi

ka 

: 

dəçi

ka

. ləçi. 

- gəldəçi: gəlləçi. gələcək. gələn. - öldəçi: öləcək. ölən. 

- qaldaçı: qalacaq. qalan. 

 

təd 

 

: 

dəd

. dərd. kək

ka

. qaq.  

tədbirli 

: gənqəşli

ka. 

danışıqlı.  

tədə

ka

 

: 

dədə

ka

. 

baba.  

təf 

 

: 

dəf

. tümrüq

ka

. dümrük. qaval. çıldırma

6

.  

təfcitmək

ka

 : 

təvçimək

. 

təpcətmək

. sıxca, kip tikdirmə.  

təfə 

: 

dəfə

. qata

ka. 

kərə. kəz.  

təğ:təq 

təhər 

: tülük. tür. türlük. qılıq. qıl. xuy.  

təhlənmək: 

dəhlənmək

. dənglənmək. tanğılmaq

ka

. iplə sarılmaq.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

780 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

tək tük edmək: bunlanmaq

ka. 

türbünləmək. nərsəni araştırmaq.  

təq 

 

: 

təq

ka

 tək

. 

dək

. 

təki

. 

səki

. 

təkinə

. 

1. 

elə belə. yalın. 

yalnızca. sadəcə. bir şey gözləmədən. təvəqqüsüz. 

- səki gəlsin. 

- demişdin yemirəm təki. - təki sən gəl, görəyik. - təki tək: yapa 

yalnız

. 

2. 

dinc. sakit. xəlvət. - tək dam. - tək dur: dincəl. sakit dur. 

toxda. sus. 

3. 

təkin. tutasız. yalnız. yoldaşsız. 

4. 

sakit. 

- tək dur: 

sus. sakit ol. 

5. 

dəng. bölük. oluk. dəğər. səhm. pay. təqsim. 

hissə. 

- tək tük. çək çük. xırda mırda. dəğərsız nərsə.  

- təq 

!

: . təkin 

!

. diqqət 

!

. ehtiyat 

!

. həzər 

!

. sağ 

!

. sağın 

!

. çək 

!

. çəkin 

!

. 

gözlə 

!

. sağ sağ 

!

. dayan 

!

.  

təqan 

: 

təkan

. sapı. səpi. təpi. hərəkət.  

təqaza edmək: istəlmək

ka. 

bir şeyi aranmaq, axtarmaq.  

təqdək 

: 

təkdək. 

tildək

ka

. bahana. səbəb.  

təqdək

ka

: səbəb. tıldaq.  

təqdi

ka

  

: 

təkdi

. təki

ka. 

ziyarətçi.   

təqə

ka

 

: 

təkə

ka

. boynuzundan yay yapılan, ərkək geyik. - 

təkə saqal: 

keçi saqqal. 

- 

dağ geçisi təkəsi: sıqun

ka

.  

təqəmək: 

təkəmək. 

dəğmək. toxunmaq. ərmək. ərişmək. varmaq. 

yaqalamaq. düşmək. hicum edmək.  

təqər 

: 

dəğər

. 

1. 

ərziş. əsirgə. əzgər

ka

. qiymət. 

2. 

tər. tar

ka

. edər. müzd. 

3. 

bölük. oluk. dək. dəng. səhm. pay. təqsim. hissə.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

781 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

- dəğər vermək saymaq. işləmək. edmək. edqərmək. edqirmək. 

əzqərmək. ezqirmək

. 

önəmsəmək. əhəmmiyət vermək. eyləmək 

ədləmək

ka. 

edləmək

ka. 

ülgü yapmaq. təsir edmək. 

 

təqərg

 

: 

təgərg

fars

. 

(: 

dolu

). <

 

təqrək. təğrək

ka 

hərhanki bir şeyin çevrəsi, 

dəğrəsi, döğrəsi, həlqəsi.  

təqərləmək: 

dəğərləmək

. 

1. 

qiymət vermək. əsirgəmək. əzgərmək

ka

. qədir 

vermək. cürlənmək

ka

. aşınmaq. faydalanmaq. qorumaq. ərziş 

vermək. qızlatmaq. qədir vermək. 

2. 

təkərləmək

. qatnatmaq

ka

. 

təkrar etmək.  

təqərlənmək: 

dəğərlənmək

. qutanmaq

ka

. işlənmək. faydalanmaq. istifadə 

edinmək. istifadə edmək. yolqamaq. yolqanmaq. 

yolmaqnərsəni işə tutmaq.  

təqərsiz  : 

dəğərsiz. 

ötünc

ka

. arso

ka

. ərso

ka

. düşük. basıncaq. basın. 

alçaq. ucuz. kiçik

ka

. qısıq. əsgik. az. həqir. 

- basınçaq ər: zayıf 

görülən. önəm verilməyən adam. - alçaq dəğərsiz kimsələr: çöp çəp 

kiĢilər

ka

.