İncelemeleri

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

763 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

ötürmək. dartıb itmək (

itələmək

). 

- üz üzə gəldilər, tutuşub, yaxa 

saqqal dartıĢdılar. 

6. 

didilmək. 

- yazıda böri ulasa, evdə it bağrı 

tartıĢur. 

7. 

asınmaq

ka. 

əsinmək. asılaşmaq. çəkişmək. gərişmək. 

 

tartmaq 

: 

1. 

üğitmək

ka

. öğütmək. 

- buğdanı tartmaq: ökitmək. 

2. 

kərmək. 

gətirmək. almaq. çəkmək. uzatmaq. vermək. sunmaq. 

- 

ayaqqabıvı dartma. 

3. 

cəzbətmək. 

1. 

satmaq. 

- dartın dartdı: malı 

satdı, satışa qoydu. 

1. 

çıxarmaq. 

- yatuqun dart: ayaqqabın çıxart.  

tartu 

: 

dartu

. 

tatru

ka

. hər şeyin tərsi. başayaq. təsgəri.  

tarul 

: darıl. 

1. 

gədik. 

2. 

tünel.  

tarumaq: 

darumaq. 

daralmaq. 

- ev tarudi. - buĢub tarumaq

ka

: buqub, bıkıb 

darıxmaq: təngə gəlmək. bıqmaq.  

tarunmaq

ka

: 

darunmaq

ka

darıxmaq. darqınmaq. canı sıxılmaq. usanmaq. 

sıxılmaq. yorulmaq. 

- işdən tarunma. - uzaqlığın tarunmasın 

götürən yetdi. - tarunmuĢ kişi: bıqmış, yorqun adam.  

tarus

ka

  

: çatı. şip

6

. səqf.  

taruslamaq

ka

: çatı, dam yapmaq. 

 

tarutmaq

ka

: 

(

<

 tartmaq: çəkmək

). daraytmaq

6

. daratmaq. darlaştırmaq. 

- evi 

daraldan qonaq olsun, qonağı daraldan dilin olmasın. 

 

tas 

 

: 

tas

ka. 

təs. 

hər nəsnənin kötüsü, bayağısı.  

tasağ 

: tasqa. yasqa. yasaq. şapalaq. silli.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

764 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

tasalanmaq 

: təvinmək

ka

. təğinmək

ka

. dəğinmək. utanmaq. 

sıxılmaq.  

tasal

ka

  

: 

bax

 

>

 

talas

ka

.  

tasqa 

: tasağ. yasqa. yasaq. şapalaq. silli.  

tasqamaq

ka

  

: 

(

<>

 taqsamaq: taq. vurmaq). toqatlamaq

. silləmək. 

silliləmək. şapalaqlamaq.  

tasqaĢmaq

ka

: toqatlaşmaq. yasqaşmaq (

<>

 

yaqsaşmaq

). şapalaqlaşmaq. 

çırpışmaq.  

tasqatmaq

ka

: toqatlatmaq. döğmək.  yasqaşmaq

ka. 

silliləşmək.  

taĢ  

: 

taĢ

ka

 

1. 

dış. taşra. qurbət. geniş açıqlıq. yazı. yabancı yer. 

2. 

taş. qaya. 

3. 

dəĢ

. ortaq, iştiraq, yaxınlıq göstərən ək. 

4. 

dış. 

uzaq. uzana açıq yer. çöl.  

taĢaq

ka

  

: 

taĢqaq

. ərkəklik ayqıtı.  

taĢıq 

: 

( a <> e <> ə<> ı ) 

dəĢik

. 

deĢik. dıĢıq

. 

1. 

daĢıq

. götür. hambal. 

2. 

cırıq. yırtıq. 

3. 

mənqul

. 

 

taĢıqmaq

ka

  

: 

dıĢıqmaq

. dışarı, eşiyə çıxmaq. 

- evdən daĢdıq: 

çıxdıq.  - işdən daĢqındıq: eşiyə salındıq.   

taĢılmaq: 

daĢılmaq

. dış düşmək. qərib düşmək. yadanmaq.  

taĢıma 

: 

daĢıma

. köçürmə. intiqal.  

taĢınan 

: taşıtqan

ka

. taşıtan.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

765 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

taĢırqan : 

taĢqıran

. pıtqan. pıtran. bıtaq. bıtqan. patlaq, pıtlaq. domba. 

qalxan. qolma (

>

 

loqma

). - 

taĢırqan gözlü

ka

: patlaq gözlü. qulma 

gözlü. 

 

taĢırqan: şişik. komba. kumbarı.  

taĢıt 

: 

daĢıt

. 

1. 

ilət. nəqliyyə. 

2. 

götürkə. götürgü

ka

.  

taĢıtan 

: taşıtqan

ka

. taşınan.  

taĢıtqan

ka

 : taşıtan. taşınan.  

taĢıtmaq

ka

: 

1. 

aşılamaq. öğrətmək. 

- tapar yolun daşıtdım: pul qazanmaq yolun 

öğrətdim. 

2. 

daşmaq. yer dəğişmək. 

 

taĢqa 

: daşqıt.  

taĢqın 

: 

daĢqın

. qanıtqan. əsrik. özündən çıxan. 

- taĢqın kimsə: bürqə 

kiĢi

ka

. - daĢqın kimsə: bürgə kişika. bir yerdə durmayan. zəvzək, 

yüngül adam. 

 

taĢqınlıq: qurquluq

ka

. yeğnilik. yüngüllük. zəvzəkliq.  

taĢqırmaq: 

daĢqırmaq

. tuşqırmaq

ka. 

yetdirmək. çatdırmaq.  

taĢqıtmaq

ka

: 

dıĢqıtmaq

. çıxartmaq. ixrac edmək.  

taĢqu  

: 

daĢqu

. taşınabilən nə. mənqul mal.  

taĢlamaq

ka

: daşlamaq. qurbətə gedmək. dışara çıxmaq.   

taĢlanmaq: 

daĢlanmaq

. 

1. 

üznəmək

ka

. üzə qalxmaq. 

- atıya üznəmə. 

2. 

irmək

ka. 

irkmək. ürkmək. disginmək. 

 

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

766 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

taĢlanmıĢ

: daĢlanmıĢ. 

dışlanmış

. 

başlağ

ka

. başıboş. 

buraxılmıĢ

. 

salıverilmiş. boşaltılmış. 

 

taĢlatmaq

ka

 

: 

daĢlatmaq

. 

1. 

saçratmaq

ka

. istəməksizin sıçratmaq. 

2. 

dışraya yollamaq.  

taĢlı 

: çaqıllı: qorumluq

ka

.  

taĢlıq  

: quruqsaq

ka

. qurqursaq

ka

.  

taĢmaq 

: 

1. 

iltəmək

ka. 

aparmaq. 

2. 

qarmaq

ka

. 

3. 

qurqulanmaq

ka

. taşqınlıq, 

yeğnilik etmək.  

taĢra

ka

  

: dışarı.   

taĢuq

ka

  

: 

daĢqu

. taşınabilən nə. mənqul mal.  

taĢumaq

ka

: taşımaq. çıxarıp atmaq. qovmaq.  

taĢutmaq

ka

: daşıtmaq.  

tat tavqaç

ka:

 fars türk.  

tat 

 

: 

tad

. dad. məzə.  ləzzət. - 

ilkin ye, dadın de. 

 

tat 

 

: 

tat

ka. 

1. 

tut. qılınc. bənzəri şeylərin üzərinə çökən 

pas. 

2. 

yabancı, müslüman olmayan fars.  

tata

ka

 

: 

tada

ka

 tata

. on adımlıq olan yer parçası.  

tatıq

ka

  

: 

dadıq

ka

. dadlı. ləzzətli. - 

tatıq talıq

ka

.  

tatıqlamaq : tacıqlamaq. tazıqlamaq. birini fars sanmaq.  

tatıqlanmaq

ka

: dadlanmaq.  

tatıqlıq

ka

 : dadlı.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

767 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

tatıqmaq

ka

 : 

tadıqmaq. dadıqmaq

. 

1. 

paslanmaq. tutuqmaq. 

2. 

tat, dad, 

ləzzət almaq 

tatıqmaq

ka

 : tatlaşmaq. farslaşmaq.  

tatıqsamaq

ka

: canı dadlı istəmək.  

tatılmaq

ka

 : dadılmaq. dadına baxılmaq.  

tatımaq

ka

 : 

dadımaq

. 

1. 

tat, ləzzət almaq. 

- yedik işdik dadıdıq. - yemədən 

dadın aldıq. 

2. 

adlanmaq. dadı çıxmaq. ləzzət vermək. 

- aş 

ağıxda dadır: ləzzət verir. 

- 

kişi əti, diriklə dadır: adam əti diri olurkən 

dadlıdır.  

tatın

ka

  

: (

1

 

<

 

dadın

. 

dartın

. 

2

 

<

 

1. 

tanıt

. 

tanınmış

, 

bəllənmiş

) 1. 

dartılmalı, 

satılmalı mal. olduğun görsətməli nə. dağar. 

- dartın dartan 

utanmaz: varın verən utanmaz. 

2. 

tanıt

. tanınmış. bollu. çoxul. - 

tatınlıq: bolluq. şirinlik. - tatındı süt ürünü: sütün bol hasılı. - tatınlıq 

işləri: nərsəni bollatmaq işləri. - tatındı süt

ka

: bol süt.  

tatır

ka

 

: qatır, qıraç, iti, bərk, qaba olan nərsə. - 

tatırlıq yer

ka

: tatrıq yer: 

bozqır.  

tatırqa

ka

 

: 

tarıtqa

. 

tarıtağ

. tirşə1. səpilənmiş ağ dəri.  

tatıtmaq : dadılmaq. tadına təsir edmək. tat vermək.  

tatqanmaq

ka

: dadlı bulmaq. tat almaq.  

tatlamaq

ka

 : fars, farsçı saymaq.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

768 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

tatlandırmaq: suçıtmək. süçıtmək

ka

. iyiləştirmək.  

tatlanmaq: 

tadlanmaq

. 

dadlanmaq

. sucınmaq

ka

. sucunmaq. gözəlləşmək. 

dadını tapmaq. ləzzətlənmək. hər bir şəyin dadı, məzəsi, tamı 

ətqilənib dəğişirsə böylə dəyilir. dadlı olmaq. məzələnmək. 

süçışmək

ka

. süçimək

ka

. süçüşmək. suçuşmaq.  

tatlaĢmaq

ka

: tatıqmaq

ka

. farslaşmaq. farsca qonuşmaq. sümlüşmək

ka

. 

somluşmaq

ka

. yad dildə danışmaq.  

tatlı 

: 

dadlı

. 

1. 

suçun. ləzztli. 

2. 

duzun. yumşaq. 

- duzunluğun qayıştım: 

qolayca davrandım. 

 

tatlıq

ka

  

: dadlı.  

tatmaq 

: 

tadmaq

 (

<

 

dartmaq

). çəkmək.  

tatru

ka

 

: 

dartu

. hər şeyin tərsi. başayaq. təsgəri.  

tatrulmaq

ka

: 

tatrulmaq

. 

dartulmaq

. çevrilmək. tərs olmaq. kötü olmaq. 

kötüləşmək.  

tatruĢmaq

ka

 

: dartuşmaq. birbirinə tattırmaq.  

tatsız 

: 

tadsız

. yılınçqa

ka

. tuzu, yağı olmayan yemək.  

tatu

ka

 

: 

tadu

ka

. özük. təb'. təbiət. nərsənin iç oluşu.  

tatun

ka

 

: 

tadun

ka

. 

1. 

bir yaşındaki bizov. 

2. 

tosunğ. iki yaşında olan sığır.  

taturqan

ka

 : daddıran.   

taturmaq

ka

.  

: 

tattırmaq

. 

daddırmaq

. 

dadlanmaq

. dadlı edmək. 

tam. məzə vermək. 

- duz aşı daddırur.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

769 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

tav 

: 

tar

. 

1

. 

sal. kələk. 

2

. 

tov. tavut. torta. 

3. 

yaraq

ka

. firsət. imkan.  

tava 

: 

dava

. 

1. 

sava. savra. şifa. ilac. ot

. - uyuq ot: yuxu davası. 

2. 

ka

 

sac. 

3. 

ılqın ağacı meyvəsi. 

1. 

yün süməği.  

tavar  

: davar. mülk. mal. - 

tamu qapısın açar tavar: para tamı qapısınada 

güc gələr.  

tavarlıq

ka

: 

1. 

mal qoyulan yer. tavrıq. durdaq. qoyaq. xəznə. ambar. 

2. 

mallı. 

mal yiyəsi.  

tavarsaq

ka

: mal səvər.   

tavılquc

ka

: 

tapılqu

ka

. (

>

 

tabarxun

). təpməyə, döğməyə yarar, yoğun çomaq. 

innab ağacından düzəlir.  

tavılqu

ka

: 

tapılquc

ka

. (

>

 

tabarxun

). təpməyə, döğməyə yarar, yoğun çomaq. 

innab ağacından düzəlir.  

tavırmaq: tuvırmaq

ka

. qaldırmaq. tikmək.  - 

qulaq tuvırmaq: qulaq tikmək. 

atmaq. qulaq asmaq.   

tavıĢ

ka

 

: 

bax

 

>

 

tavuĢ

. duyqu. qımıldanma.  

tavıĢqan

ka

: tavşan.  

tavıĢqanlaĢmaq

ka

: öndül olaraq tavşan qoyup yarış (

mərc

) edmək ·.  

tavqac 

: - 

tapaç gömüş: keçmiş gənc. 

 

tavqıl 

: tavluk

ka

. toğlayan. toğlaçı. alcı. aldatıcı. aldamçı. hiləkar.  

tavla 

: tövlə. axır. aran

ka

.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

770 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

tavlanmaq: tovlanmaq. kələk gəlmək. girlənmək.  

tavluk

ka

 

: 

tavqıl

. toğlayan. toğlaçı. alcı. aldatıcı. aldamçı. hiləkar.  

tavluklamək

ka

: kələk gəlmək.   

tavmaq

ka

: təsarrüf edmək.   

tavraq

ka

 

: 

<>

 tabraq. 

<>

 qıvraq

. çabuq. çalışqan. iti. bol. əcələ. tez. 

- bilgə kişi 

tavraq uqar: qıvraq, tez qanar. - tavraqın gəl: yeyin, tez gəl. - 

tavraqın işçi: çabıq işçi, ırqat. - tavraq tapan tavarın, çapar qılın 

tayaqın, çapqılqınən qayağın. 

 

tavramaq

ka

: davranmaq. böyümək. quvvətlənmək. tuvramaq.  

tavrandırmaq: tavratmaq

ka

. tullanmaq

. 

tələsmək. əcələ edmək. əcələ 

ettirmək. 

 

tavran

ka

  : 

tabran

. kufu, süpəyi tovlamağa, sallamağa, yanlarında olan ip. 

tovlanmış, hörülmüş ip, uçqur, bağ.  

tavranmaq

: - soğuq davranmaq: surat asmaq. tumluqlanmaq

ka. 

donuqlanmaq.  

tavranmaq

ka

: davranmaq. qızqın, hızlı çabamaq.  

tavraĢ 

: 

davraĢ

. qılıq. tülük

ka

. rəfdar. 

- ağır tülüklü kişi. 

 

tavrat 

: itit. tələs. qaçıt. tez ol.  

tavratan: 

1. 

iti, yorqa gedən. 

2. 

tələsdirən.  

tavratası

ka

: davrandıracaq. - 

tavratası yer. davrandıracaq yer.  

tavratıqlı

ka

: əcələ ettirən. işə başlatmaq üzərə olan.  

tavratıqlıq : davrandırma. əcələ ettirən.   

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

771 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

tavratıqsaq: əcələ ettirmək. davrandırmaq istəyən.  

tavratıqsı : davrandırına. əcələçi.  

tavratıĢmaq

ka

: ivəmək. yürgüüşmək.   

tavrat

ka

 

 

: 

bax

 

>

 tabraq.  

tavratqan

ka

: əcələ ettirən. davrandıran.  

tavratquçı

ka

: əcələ ettirən. davrandıran.  

tavratqu

ka

: davranılacaq. - 

tavratqu uğur: davranılacaq zaman. 

 

tavratma

ka

: davratma. davrandırma.  

tavratmaq

ka

 

: 

taqratmaq

. 

təğrətmək

. 

neçə şeyi birbirinə dəğdirmək. 

tapdalanıb birbirnə keçmək. 

1. 

tullanmaq

. 

tələsmək. əcələ edmək. 

əcələ ettirmək. davrandırmaq. 

- ər tavraddı: tələsdi. 

2. 

şaşıb 

disginmək. çaşmaq. 

3. 

ip eşmək, bükmək, əğirmək, qıvırmaq. 

- 

tavratmıĢ yıp: qıvratılmış ip. 

3. 

çevirmək. fırlatmaq. devirmək

. - 

öylək günü tavratır: fələk (zəmanə) ruzgarı devirir.  

tavratmaq

ka

: təprətmək

ka

. qızdırmaq. təlbələmək. tələsdirmək.  

tavrattacı : tavlanan. tovlanan. tələsən. əcələ edən. davrandıran.  

tavrıq 

: davarlıq

ka

. durdaq. qoyaq. xəznə. ambar.  

tavĢamaq  : təvşəmək. buruşdurmaq. ilişdirmək.  

tavul 

: 

bax

 

>

 

tövül

ka

. 

tuğ. 

avda doğan quşu íçin çalınan davul.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

772 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

tavus 

: tovuz. tovuz quş. qızquş

ka

. qanatların açanda dəğişik boyalı, 

yələkli bir quş.  

tavuĢ

ka

 

: 

tavıĢ

. 

tapuĢ

. 

çavıĢ

. 

1. 

duyuş. duyqu. 

2. 

sezgi. hiss. ehsas. 

3. 

qımıltı. hərəkət. 

4. 

səs.  

tavuĢlamaq: təpişləmək. qımıldanma. sezinmək. duyu, hərəkət bəlirtmək.  

tavut 

: torta. tov. tav. tar.  

tavuz

 

: 

yunquş

ka

.  

tay 

 

: qoşa. qoş

ka

. əş. cüt.  

- 

tayın (dayçanın) at olmağı: atatmaq

ka

. atlaşmaq.