İncelemeleri

tincəl 

: 

dincəl. 

dinmə. düş. ıstirahat 

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

817 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

tincəlmək  : dincəlmək. əmrülmək. arınmaq. soyunmaq. soğunmaq. 

rahatlanmaq.  

tincəmək

ka

: 

tınçamaq

ka. 

pozulmaq. çürümək. tancamaq. tancqamaq. 

tancımaq. tıncımaq. tuncımaq.  

tincər 

: dincər. tinər. dinər. dinc, sakit, rahat kişi.  

tincimək  : 

tıncımaq. 

əsgiyib əpriyib qoxumaq.  

tinclik 

:

 

dinclik 

durqunluq. turuqluq

ka. 

 

tinclik 

: 

dinclik

. ayış

. 

əriş. ərinc ərinj. asayiş.  

tinculamaq

ka

: 

tınculamaq

ka

. çiğnəmək. - 

çörəyivi tancula ye. 

 

tinçikmək: 

tınçımaq

ka

. pozulmaq. çürümək. qoxuşmaq. tınçqamaq. 

tıncamaq. tıncımaq.  

tinçiqmək: 

tınçqamaq

ka

. pozulmaq. çürümək. tınçamaq. tınçımaq. 

tınçımaq.  

tindirmək

ka

 

: 

dindirmək

. amurtmaq

ka. 

yamırtmaq. yatıştırmaq. 

yatıtmaq. soğutmaq. səğnitmək. söndürmək. toxdadmaq. 

çatdırmaq. rahatlamaq. dinləndirmək.  

tinək 

: tənğək

ka. 

tanğaq

ka

. tənək. tənik. tinik. hava.  

tinər 

: 

dinər

. dincər. dinc, sakit, rahat kişi.  

tinəĢ 

: tinləş. saziş.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

818 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

tinik 

: 

1. 

tinək. tənğək

ka. 

tanğaq

ka

. tənək. tənik. hava. 

2. 

teyxa. bütün. 

tüm

ka

. düm. tum.  

tiniq

ka

 

: 

tınıq

ka

 bax

 

>

 

tin

.  

tinilmək  : 

tınılmaq

ka. 

dinlənilmək. rahat edilmək.  

tiniĢ 

: aruqa. arquqaq. aruqqa. düşərgə. hotel. dincəliş yeri.  

tinq  

: 

tinq

ka

 tinğ

ka. 

dik. düz. diş. 

- tinğ turmaq

ka

: dik durmaq. - tin dur: 

diş dur.  

tinqılamaq: 

tınğılamaq

 tinğiləmək

ka

. ağır bir şey yerə düşərək səs vermək.  

tinqiləmək

ka

: 

tinğiləmək

ka

. ağır bir şey yerə düşərək, səs vermək · - 

tınğılamaq.  

tinqlaĢmaq

ka

: 

tinğlaĢmaq

ka

. dinləməkdə.  

tinqlatmaq

ka

: 

tinğlatmaq

ka

. dinlətmək.  

tinqləmək

ka

  

: 

tinğləmək

ka

. dinləmək. tınğlamaq.  

tinqləmək

ka

: 

tınğlamaq

ka. 

dinləmək. tlnğləmək.  

tinləmək: içərləmək. 

1. 

qulaq asıb uqımaq. eşitmək. 

2. 

tinə, tünə, içəriyə, 

dama qoymaq. zindana salmaq.  

tinlən 

: 

tınlan

. içə, içəriyə bağlı nərsə. tünək. (

>

 

zindan

fars

). - 

tinləmək: 

içərləmək.  

tinləĢ 

: tinəş. saziş.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

819 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

tinmə  

: 

dinmə

. 

tınma

ka

. 

1. 

susuq. susma. sakitlik. 

2. 

düş. dincəl. 

ıstirahat. 

2. 

ka

. 

tinmə

 

!

: {

1. 

dinmə

 

! 

danışma

 

!

. 

sus

 

!

 

2. 

susma

 

!

. 

danış

 

!

}.  

tinmək

ka

 : 

dinmək. tınmaq

. 1. 

dinmək. dinlənmək. dincəlmək. yüngülləşmək. 

gəvşəlmək. boşalmaq. yatmaq. durmaq. 

- yağmır tindi: yavaşladı. 

- arıq tindi: kəkə (xəsdə) dinləndi. 

2. 

solumaq. nəfəs almaq. 

- ər 

uluğ tindi: kişi için çəkdi, ağır nəfəs çəkdi. 

3. 

sonu gəlmək. ölmək. 

4. 

 

amrulmaq

ka

. yamrulmaq. yatışmaq. çəkilmək. 

5. 

soluq almaq. 

- 

o uluğ tındı: ağır nəfəs aldı. 

 

tip 

 

: 

dip

. quy

ka. 

qoy. quytu yer. dərə.  

tipləmək: 

dipləmək

. çinqarmaq

ka. 

bütəmək. nərsənin bütün, kökün arayıb 

araşdırmaq. doğrulamaq. təhqiq edmək.  

tipləmək: 

dipləmək

. tüpləmək

ka. 

dibləmək. kökdən aramaq. kökdən 

aramaq.  

tiplənmək: 

diplənmək

. tüplənmək

ka. 

diblənmək. kökləşmək. zənginləşmək.  

tipləĢmək: 

dipləĢmək

. tüpləşmək

ka. 

dibləşmək. dibin çıxarmaq. kökün 

araştırmaq. təhqiq edmək.  

tiplətmək: 

diplətmək

. tüplətmək

ka. 

aratmaq. diblətmək. dibin çıxattırmaq. 

kökün araştıtmaq. təhqiq etdirmək.  

tirçəliĢ 

: 

dirçəliĢ

. dirçəliş. gəlişmə. yapraq. cücərmə. inkişaf.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

820 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

tirçəlmək: 

dirçəlmək

. tikrəmək. dikrəmək

. 

cücərib, böyümək, qalxmaq. 

qurulmaq

ka

. hazırlanmaq.  

tirenmək

ka

: 

direnmək

. 

1. 

dayanmaq. yolamaq

ka

. sökənmək. 

- duvara tirəndi. 

- 

duvara yola. 

2. 

çəkinmək. imtina edmək. 

- iş çalışdan tirənmə. 

3. 

titinmək

ka

. dayanmaq. dik baxmaq. 

 

tirək 

: 

tirgə

. 

dirgə

. 

tirkək

. 

tirəqü

ka

. ox. sırıq. qələmə. situn. sutun. 

ustun. üstə saxlayan (

>

 

situn

fars

). kəndisinə bir şey dayanılan, 

kəndisiylə bir şey durdurulan hər nəsnə. dirəcən.  

tirəqü

ka

  

: 

bax

 

>

 

tirək.  

tirəmək

ka

 : dirəkləmək. dayaq, dirək tikmək. 

- qapını dirəmək.  

tirən 

: dirən. turun

ka

. durun. dayan. muqavimət.  

tirənən 

: 

1. 

turuqsaq

ka

. durqun. dursi. isrararlı olan. 

2. 

qaçan. çəkinən. 

imtina edən.  

tirənq  

: 

dirəng

. qoy. döz. toxda. dayan. səbr.  

tirənqıl 

: 

dirənqıl. 

- 

ança anqar dirənqıl: o ilə öylə qılınqıl: uğraş, davran, 

rəfdar ed. 

 

tirənmək: 

dirənmək

. 

 

tirəĢmək

ka

: 

1. 

dirəşmək. çəkinmək. dirəmək. 

2. 

şıxıntıdan yürüməz olmaq 

(

heyvan

). çəkişmək. süünmək.  

tirətmək: 

dirətmək

. uzatmaq. oxlatmaq

ka

.   

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

821 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

tiri 

 

: diri. turan. duran. yaşayan. canlı. ölməz. qalxan. 

armaz.  

tirik

ka

 

: 

dirik. 

1. 

insan. adam. 

- tirik əsən bolsun: kişi sağ olsun. - tirik 

əsən olsa, tanq öküş görür. 

2. 

yaşam

. - alp çərikdə, bilgə dirikdə. 

3. 

diri qalmaqa yarar yeməklər. 

4. 

dərik

. yığmaq. 

- onun pul diriğini 

gör: onun pul yığmağına bax. 

5. 

dərmə. dəriş. dərnək. dərqə. təriq. 

6. 

diri. canlı. tiriqlə: dirikən. yaşamdaykən.   

tiriklik 

: 

diriklik

. 

turquluq. turuqluq

ka

 durmayı diləyən.  

tirikmək  : 

dərikmək

. yığmaq. 

- yarmaq tirikmək.  

tirilqən  

: yaşayan.  

tirilmək 

: dirilmək. yaşamaq. turqamaq. qalxmaq. qoğzanmaq. 

canlanmaq. bərpa olmaq.  

tirinğ  

: 

dirinğ

. qulağın tınlamasına bənzər səsi bildirən söz. qulağın 

dingildəməsi. 

- tirinğ etmək: tirinğ əttürmək: tın edmək.  

tirkən 

: tirkin. tezgin. yelkən. iti, bacarıqlı olan.  

tirkəĢ 

: dirkəş. yığılma. iclas. cələsə.  

tirkin 

: 

1. 

tərnək

ka

. dərnək. tərkin. tərnik. yığnaq. gəngəş. 

2. 

tirkən. 

tezgin. yelkən. iti, bacarıqlı olan.  

tirqavıc

6

: təm

ka

. tirqaz

1

. tamba

6

. dal (

qapı

 

dalı

).  

tirqaz

1

 

: tirqavıc

6

. təm

ka

. tamba

6

. dal (

qapı

 

dalı

).  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

822 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

tirqə 

: 

bax

 

>

 

tirək

.  

tirqək 

: tığraq. iti, güclü olan. qeyrətli. yılmaz. yiğit. bahadür.  

tirqəĢ  

: 

tirkəĢ

ka

. yığlışma. qalabalıq. şuluğluq. sarmaş. qüclük. 

- suv 

tirqəĢi: su birgəsi. dərə qollarının suyunun toplandığı yer.  

tirqəĢmək

ka

 

: 

bax

 

>

 

irqiĢmək

ka

. arqaĢmaq

. 

irkiĢmək

ka

. 

irkəĢmək. 

irtiĢmək. ərtiĢmək. yertiĢmək. yartıĢmaq. tərgəĢmək. tərgiĢmək. 

1. 

qatarlanmaq. yığışmaq. düzülmək. 

- dəvə tirfəĢdi. - qalın ərən 

tirgəĢdi. - yağış qarla tirfəĢür. 

2. 

toplanmaq. toplaşmaq. arxa 

arxaya gələrək dərləşmək. 

 

tirqi

ka

 

: 

tirgü

ka

. 

sürfə. dəstərxan. yeməklərin düzülüb sərilən yeri. 

- dilin 

tirkigə təkir. - dilin tirkigə təkir: dadlı dil yeməyə çatdırır.  

tirqü

ka

 

: sürfə. dəstərxan. yeməklərin düzülüb sərilən yeri. 

- dilin tirkigə 

təkir. 

 

tirqürmək

ka

: diritmək. qoğzamaq. - 

tanrı onu tirgirsin.  

tirsə 

: 

dirsə

. ərsə

ka

. 

- necə iti dirsə: necə iti ərsə.  

tirsək 

: 

dirsək

. turcaq. giriş. salma. başlanqıc.  

tirsətmək: 

dirsətmək

. durçutmaq. türçitmək

ka

. törçütmək. durcıtmaq. 

durcutmaq. başlatmaq. girşitmək. qursatmaq. işə salmaq. 

bərpa edmək.  başlatmaq. girşitmək. qursatmaq. işə salmaq. 

bərpa edmək.  

tirsqək

ka

: 

1. 

qöz qapağında çıxan sivilcə, it dirsəyi. arpacıq. 

2. 

dirsək.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

823 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

tirtiĢmək: 

dirtiĢmək

: 

tartıĢmaq. 

didilmək. 

- yazıda böri ulasa, evdə it bağrı 

tartıĢur. 

 

tirük 

 :

 tirik

. diri qalmaqa yarar yeməklər.  

tisginmək: irmək

ka. 

irkmək. ürkmək. daşlanmaq.  

tiĢ 

 

: 

tiĢ

ka

 diĢ. deĢ. 

1. 

sapan dəmiri. 

2. 

tinğ

ka

. dik. düz. 

- 

tinğ turmaq

ka

: dik durmaq. - tin dur: diş dur. 

 

tiĢək

ka

 

: şişək. iki yaşını bitirib, üçünə basmış olan qoyun.   

tiĢəlmək

ka

  : bilənmək. dişlənmək.  

tiĢətmək

ka

  : 

diĢətmək

. dişlətmək. diş açmaq. dişin itimək, ititmək. 

- ərənlər 

tiĢətib axına keçdilər. - ol oraq diĢətdi. - diĢənmiĢ yencək.  

tiĢi 

: 

tiĢi

ka

 diĢi

. hər nəyin dişisi. 

- diĢi (dəvə): inən. enən. 

 

tiĢi 

: 

tiĢi

ka

. 

diĢi

. hər heyvanın dişisi. - çıxmaq. taşıqmaq. 

- tıĢı 

taqaqu

ka

 : tavuq.  

tiĢləmək

ka

: dişləmək. dişlə ısırmaq.  

tiĢlənmək: dişlənmək. dişənmək. tişəlmək

ka

. bilənmək.   

tiĢləĢmək: ısrışmaq

ka. 

bir bir dişləyib, qapmaq. qapışmaq.  

tiĢlətmək

ka

: dişlətmək.  

tiĢlik 

: 

diĢlik

. azıqlıq

ka

. azuqə.  

titik

ka

 

: 

didik

. 

1. 

dərd. acı. acıma. yara. ağrı. - 

baş didik diddi: yara 

yaman acıdı. 

2. 

dərd. yara. 

3. 

palçıq. çamur. 

 

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

824 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

titilmək

ka

: didilmək.  

titinmək

ka

: dayanmaq. dirənmək. dik baxmaq.  

títinü baxmaq

ka

: dik, kəsgin baxmaq.  

titir

ka

 

: dişi dəvə.  

titiĢmək

ka

: 

didiĢmək

. 

ditmək. yırtışmaq.  hallaclamaq. yırtıb ayırmaq. 

- 

söğüşüb vuruşub, ortada don didişir.  

titiz

ka

 

: kəkə. kəkrə. gəs. mor.  

titizlik

ka

 

: kəkəlik. kəkrəlik. gəslik.  

titmək

ka

 

: 

didmək. tıtmaq

ka

. 

1. 

ditmək. yolmaq. yolub parçalanmaq. 

2. 

dirənmək. qarşı qoymaq. diq baxmaq. 

- baş didik diddi: yara 

yaman acıdı. 

1. 

(

yara

) acımaq.  

titrəmək: 

1. 

bəzmək

ka

. bezmək. - 

soyuqdan titrəmək: qıstaşmaq. 

2. 

yığrılmaq

ka

 . 

yıxsılmaq

. 

kötüləşmək. büzülmək.  

titrəmə

ka

: beziq

ka

. bezgək. - 

titrətici

 

isitmə:

 

bəzik. 

 

titrəĢmək: titrəşmək. bəzişmək

ka

. bezişmək.  

titrətmək: yaymaq

ka. 

silkəmək

. 

 

titrü

ka

 

: didik. dik. kəsgin. acıq. iti. 

- titrü baxış. - titrü baxıĢ

ka

: dik baxış. 

kəsgin qözlə baxış.  

tivi 

 

: təvi. dəvə. təvə. dəvəy. təvəy.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

825 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

tiydək

ka

  : 

diydək

ka

. tiklək. tıqlaq. tıylaq. (

<

 

tıq

. 

tiq

). korluq. örtük. qapama. 

gəlini başqaları gözündən qorumaq üçün başına salınan tıxac, 

başlıq.  

tiyiĢ

6

 

: 

tızıq

ka

: 

<

 met 

>

 

tıqız

. 

tikiz. tikiĢ

. (

<

 

tik. tuq: qapalı

). 

1. 

tıqış

ka

. əngəl. 

2. 

pərhiz. 

3. 

mane'. mən'. mümaniət.   

tíz 

 

: 

tíz

ka

 

1. 

diz. 

1. 

yüksək yer. hər nəyin, yerin yüksək 

yeri, yoxuş təpəsi. uca. dik. hündür. iti. yoq

ka

.  

- tiz yer: uca yer. - tarıq art tiz. qaşqar'a yaxın bir yayla. 

 

- 

diz çökmək. çökünmək. sökünmək

ka. 

əbd olmaq. ibadət edmək.  

- tanrıya çökünün. 

 

tizək 

: tizgək. tezgək. tezək. tələsik. ürkək. qaçqan.  

tizgək 

: tizək. tezgək. tezək. tələsik. ürkək. qaçqan.  

tizgin 

: 

dizgin

. çatqan

ka

. çətgən. ovsar. gam.  

tizgirmək: tizmək. tezinmək. tezgərmək. ürkmək

ka

. qaçınmaq.  

tizi 

 

: 

dizi

. tərqü

ka

. tərgi. sıra.  

tizik  

: 

dizik

. 

düzük

. sıra. səf. dizi. 

- bir tizik dirək. - bir tizik mıncıq.  

tizildürüq

ka

: düzüldürük. bəzək üçün düzülən, taxılan taxılar.  

tizilmək 

: dizilmək. tizlinmək

ka. 

düzülmək.  

tizim  

: dizim. dizmə. düzüm. dizi. rişdə. 

- bir dizim yincu: düzüm inci.  

tizinmək : dizinmək.   

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

826 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

tiziĢmək

ka

: düzüşmək. düzləşmək.  

tizləmək : dizlə əzmək, çeynəmək.  

tizlinmək

ka

: düzülmək. dizilmək.  

tizmə  

: uçqur. bağ. bənd.  

tizmək 

: 

1. 

tezinmək. tezgərmək. tizgirmək. qaçmaq. ürkmək

ka

. 

- nədən 

tizdi belə. - onu tizitmə. - işdən tizinənlər. 

2. 

dizmək. düzmək.  

tod:tot 

toğ:toq 

toh  

: