Insan alverinə qarşı mübarizə sahəsində cavab tədbirləri Azərbaycan Respublikasında
Yüklə 0,94 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Yaşama, geri qayıtma və repatriasiya
- Reabilitasiya və reinteqrasiya
- ÇƏRÇİVƏ indikatorları ƏMƏLİYYAT indikatorları Səviyyə 1 Səviyyə 2 Səviyyə 1
- Xüsusən insan alverinə məruz qalmış insanlar üçün müvəqqəti müdafiə və yardım xidmətlərinin
- Uzunmüddətli reabilitasiya, reinteqrasiya və geri qayıtma xidmətləri
- Müdafiə və yardım xidmətlərinin müvafiq standartları
- Ratifikasiya/Qoşulma Azərbaycan Respublikası UNTOC
- ICCPR
- Ratifikasiya/Qoşulma Azərbaycan Respublikası CAT
- İnsan Alverinə qarşı AŞ Konvensiyası
|
Kompensasiya və hüquqi yardım Milli qanunvericilik aktları kompensasiyanın üç mənbəsini nəzərdə tutur: İnsan alveri qurbanlarına Kömək Fondunu (bundan sonra “Kömək Fondu”) (“İnsan alverinə qarşı mübarizə haqqında” Qanunun 22 və 23-cü maddələri), dövlət büdcəsindən ödənilən birdəfəli kompensasiyanı və ya insan alverçisi tərəfindən vurulmuş maddi və ya mənəvi ziyana görə mülki iddianı. İnsan alveri qurbanları ilə bağlı Milli İstiqamətləndirmə Mexanizmi Qaydalarının 4 3.6 və 3.7-ci maddələrinə uyğun olaraq kompensasiya insan alveri qurbanının hüquq mühafizə orqanları ilə əməkdaşlıq edib-etməməsindən asılı olmayaraq İnsan Alveri Qurbanlarına Kömək Fondundan ödənilir. Dəymiş ziyan prosessual qanunvericiliyə uyğun olaraq insan alverçilərinin 4 Nazirlər Kabinetinin 2009-cu il 11 avqust tarixli, 123 nömrəli Qərarı ilə təsdiq edilmişdir. 2. Nəticələr 23 əmlakı hesabına, bu əmlak kifayət etmədikdə isə məhkəmənin qərarına əsasən Kömək Fondunun vəsaiti hesabına ödənilməlidir, Kömək Fondu isə müsadirə edilmiş əmlak və həbs olunmuş aktivlər hesabına maliyyələşdirilməli olsa da, təcrübədə Fond ianələr, xeyriyyə tədbirləri və özəl donorlar tərəfindən töhfələr hesabına maliyyələşdirilir (Aze30, səh.38). DİN-ə əsasən 2013-2014-cü illər ərzində 53 insan alveri qurbanı Fondun vəsaiti hesabına maddi dəstəklə təmin olunmuşdur (Cinayət- Prosessual Məcəlləsinin 190 və 191-ci maddələrinə əsasən). Kömək Fondu tərəfindən kompensasiyanın ödənilməsi sonradan qurbanın cinayət nəticəsində dəymiş ziyanın ödətdirilməsini tələb etmək hüququnu məhdudlaşdırmır. (2006-cı ildə qəbul edilmiş, 2010 və 2013-cü illərdə əlavə və dəyişikliklər edilmiş) “İnsan alverindən zərər çəkmiş şəxslərə reinteqrasiya dövründə ödənilən müavinətin məbləğinin müəyyən edilməsi barədə” 152 nömrəli Qərar insan alverindən zərər çəkmiş şəxslərə reinteqrasiya dövründə 400 manat məbləğində birdəfəli müavinətin müəyyən ediməsini nəzərdə tutur (Aze17, səh.16-17; Aze30, səh.39).
Milli İstiqamətləndirmə Mexanizmi Qaydaları insan alveri qurbanlarını pulsuz hüquqi yardım almaq hüququ ilə təmin edir. Milli Koordinator qurbanlara göstərilən hüquqi yardımın maliyyələşdirilməsi məqsədi ilə qrantlar verilməsi üçün Nazirlər Kabinetinə müraciət edə bilər. “İnsan alverinə qarşı mübarizə haqqında” Qanunun 10-cu maddəsi insan alveri qurbanlarına hüquqi yardımın QHT-lər tərəfindən göstərilməsini nəzərdə tutur. Lakin “Cinayət işlərinə dair hüquqi yardım haqqında” Qanuna edilmiş dəyişikliklərdə cinayət işləri üzrə zərərçəkmiş şəxsləri təmsil edən vəkillərin mütləq Vəkillər Kollegiyasına üzv olması tələbinin nəzərdə tutulması bu sahədə vətəndaş cəmiyyəti təşkilatları üçün maneə yaradır (Aze17, səh.16). İnsan Alverinə qarşı Mübarizə Baş İdarəsi cinsi istismardan zərərçəkmiş insan alveri qurbanlarını hüquqi yardım almaq üçün “Təmiz Dünya” İctimai Birliyinə istiqamətləndirir, Azərbaycan Miqrasiya Mərkəzi istismara məruz qalmış miqrantları informasiya və hüquqi yardımla təmin edir, Vətəndaşların Əmək Hüquqlarının Müdafiəsi Liqası isə işəgötürənlərə qarşı kompensasiya iddiası olan əməkçi miqrantlara köməklik göstərir. Lakin, maliyyələşdirmə ilə əlaqədar yaranmış çətinliklər hüquqi yardımın göstərilməsi sahəsində QHT-lərə istiqamətləndirmə prosesinin davamlılığı ilə bağlı narahatlıqlar doğurur. 2015-ci ilin sentyabr ayından etibarən hüquq mühafizə orqanları ilə əməkdaşlıq edən insan alveri qurbanlarının hüquqlarını təmin etmək məqsədi ilə İnsan Alverinə qarşı Mübarizə Baş İdarəsi ixtisaslaşmış vəkillə müqavillə bağlamışdır. BMqT hesab edir ki, bu qurbanların hüquqi yardım ehtiyaclarının qarşılanması istiqamətində effektiv təcrübədir. Yaşama, geri qayıtma və repatriasiya “İnsan alverinə qarşı mübarizə haqqında” Qanunun 19-cu maddəsi xaricdə insan alverinin qurbanı kimi müəyyən edilmiş Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının Azərbaycan Respublikası ərazisinə qayıtması məsələlərini nəzərdə tutur, həmin qanunun 20-ci maddəsi isə insan alverinin qurbanı olan əcnəbilərin və vətəndaşlığı olmayan şəxslərin repatriasiyası məsələlərini özündə əks etdirir. İnsan alverinin qurbanı olan əcnəbilərin nə cür müəyyən edildiyini nəzərə alaraq GRETA onlara Azərbaycan Respublikasında yaşamaq üçün icazənin nadir hallarda verildiyini bildirir və o cümlədən müvafiq orqanlarla əməkdaşlıq etməyən insan alveri qurbanlarına
2. Nəticələr 24 müvəqqəti yaşayış icazəsinin verilməsini nəzərdə tutan qanunvericilik bazasının tənzimlənməsini tövsiyə edir (Aze30, səh.37). İnsan alverinin qurbanı olan əcnəbilərin və ya vətəndaşlığı olmayan şəxslərin repatriasiyası üzrə aidiyyəti dövlət orqanlarının fəaliyyətini əlaqələndirmək məqsədi ilə 2013-cü ildə Azərbaycan Respublikasında “İnsan alveri qurbanlarının repatriasiya Qaydaları” Nazirlər Kabinetinin 252 nömrəli Qərarı ilə təsdiq edilmişdir. “İnsan alveri cinayəti qurbanlarının insan alverinə qarşı mübarizə üzrə xüsusi polis qurumuna təhvil verilməsi Qaydaları”nı da bu səpkidən olan sənədlər sırasına aid etmək olar. Eyni zamanda, 2013-cü il tarixli Miqrasiya Məcəlləsi iş icazəsinin və yaşamaq üçün icazənin verilməsi, həmçinin saxlanılma və geri qaytarılma məsələləri nöqteyi-nəzərindən bu kontekstdə əhəmiyyət kəsb edir. “İnsan alverinə qarşı mübarizə haqqında” Qanunun 17.8-ci maddəsinə əsasən insan alverinin qurbanı olmuş əcnəbilərə və vətəndaşlığı olmayan şəxslərə müdafiə və yardım Azərbaycan Respublikasının vətəndaşları ilə bərabər səviyyədə təqdim olunur. Yuxarıda qeyd olunmuş qanunvericilik aktlarının tətbiqi səviyyəsini qiymətləndirmək çətindir. Sorğu respondentləri öz mənşə ölkələrinə qayıtmaq üçün insan alverinin qurbanlarına göstərilən dəstəyi “müəyyən dərəcədə qənaətbəxş” (n=4), “bəzən qənaətbəxş” (n=1) və ya “qeyri-qənaətbəxş” (n=2) hesab etmişdirlər. GRETA-nın 2014- cü il tarixli hesabatında sənədsiz əcnəbilərdən heç birinin insan alverinin qurbanı kimi müəyyən edilmədiyi vurğulanmışdır (Aze30, səh.40). Əməkçi miqrantların çoxu İnsan Alverinə qarşı Mübarizə Baş İdarəsi tərəfindən insan alverinin qurbanı kimi tanınmır, “işlə bağlı şikayəti olan” şəxslər kimi qəbul olunur və buna görə də insan alverinin qurbanlarına şamil edilən müdafiə ilə təmin olunmur. Verilmiş məlumatlara əsasən müvafiq şəxsin ölkə ərazisində icazə verilmiş müddətdən artıq qalmasının obyektiv və subyektiv səbəbləri ölkədən çıxartma proseduru həyata keçirilməzdən əvvəl müəyyən edilir, habelə qanunsuz miqrantların insan alverinin potensial qurbanları olması ehtimalı da nəzərə alınır, lakin aparılmış yoxlamalar bir qayda olaraq istismar hallarının deyil, əmək sahəsində hüquqpozmaların aşkar edilməsi ilə nəticələnir. Respondentlərdən biri vurğulamışdır ki, Dövlət Miqrasiya Xidmətinin qanunsuz miqrantların deportasiyası ilə deyil, könüllü qayıdışı məsələləri ilə məşğul olması zəruridir GRETA miqrantların geri qaytarılması prosedurunu həyata keçirməzdən əvvəl risklərin qiymətləndirilməsi məsələsinə diqqət yetirməyin vacibliyini vurğulamışdır (Aze30, səh.8; səh.40). Əməyin istismarına məruz qalmış Filippin mənşəli ev qulluqçusunun 2015-ci ilin yanvar ayında repatriasiya prosesinə İnsan Alveri Qurbanlarına Kömək Fondunun cəlb edilməsi ilə əlaqədar vətəndaş cəmiyyəti təşkilatları arasında yaranmış mübahisələr Fond resurslarının nəzərdə tutulduğu kimi istifadəsi ilə bağlı müəyyən narahatlıqlara səbəb olmuşdur (Aze17, səh.18). Müsahibə iştirakçılarından biri qeyd etmişdir ki, bunun repatriasiya məsələsi ilə heç bir əlaqəsi yoxdur və sözügedən iş kütləvi informasiya vasitələri tərəfindən şişirdilib. 5 BMqT könüllü qayıdışa yardım proqramının həyata keçirilməsi üçün Azərbaycan Respublikası Hökuməti ilə saziş 5 ABŞ Dövlət Departamentinin “İnsan alverinə qarşı mübarizəyə dair” 2015-ci il tarixli Hesabatında qeyd olunur ki, 2014-cü ilin may ayında bir cinayətkar (siyasi dairələrlə əlaqəsi olan işgüzar qadın) təqsirli bilinərək 8 il 6 ay müddətinə azadlıqdan məhrum edilsə də, sonradan bu cəza məhkəmə tərəfindən bir il müddətinə şərti məhkum etmə ilə əvəz olunmuşdur.
2. Nəticələr 25 bağlanması üçün razılığa gəlmişdir (Aze17, səh.21). Hazırkı hesabatın yazılması dövründə saziş hökumət tərəfindən nəzərdən keçirilməkdədir. Reabilitasiya və reinteqrasiya “İnsan alverinə qarşı mübarizə haqqında” Qanunun 15-ci maddəsi insan alveri qurbanlarının sosial reabilitasiyasını nəzərdə tutur. Həmin qanunun 12.1 və 14-cü maddələrinə uyğun olaraq 2005-ci ildə ƏƏSMN İnsan Alveri Qurbanlarına Yardım Mərkəzi yaratmışdır və bu Mərkəz 2009-cu ildə fəaliyyətə başlamışdır. Bu DİN-nin sığınacağında insan alveri qurbanları üçün təklif olunan (psixoloji, tibbi və hüquqi) yardımlara oxşar xidmətlər göstərən xüsusi bir müəssisədir. Yeganə bir fərq ondan ibarətdir ki, Mərkəz işlə təmin olunma və təhsili davam etdirmə məsələləri ilə də məşğul olur. Mərkəz hüquqi yardım göstərmək və məhkəmədə təmsil etmək imkanlarına malik olsa da, hələlik bu təcrübədə tətbiq olunmayıb. Özünü aşkar etmiş və birbaşa Mərkəzə müraciət etmiş insan alveri qurbanlarına müvafiq yardımın göstərilməsi nəzərdə tutulsa da, 2012-ci ildən etibarən İnsan Alverinə qarşı Mübarizə Baş İdarəsi, Mərkəzə 142 insan alveri qurbanını istiqamətləndirilmiş (əsasən iş tapmaq və təhsili davam etdirmək üçün köməkliyin göstərilməsi ilə əlaqədar) və onlar Mərkəzin xidmətlərindən yararlanmışdır. Bundan əlavə QHT-lər tərəfindən də Mərkəzə qurbanlar yardım üçün istiqamətləndirilir. QHT-lər reinteqrasiya xidmətlərinin, o cümlədən, peşə təhsili sahəsində köməkliyin göstərilməsinə, habelə vətəndaş cəmiyyəti təşkilatarı ilə səmərəli əməkdaşlığa görə İnsan Alveri Qurbanlarına Yardım Mərkəzinin işini tərifləmişdirlər (Aze17, səh.14). “İnsan alveri qurbanlarının sosial reabilitasiyasının həyata keçirilməsi Qaydaları” haqqında 2006-cı il 6 mart tarixli, 62 nömrəli Qərara əsasən insan alveri qurbanlarının sosial reabilitasiyası Daxili İşlər Nazirliyi, Səhiyyə Nazirliyi və Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyi tərəfindən həyata keçirilir. 2009-cu il 11 avqust tarixli, 123 nömrəli Qərara uyğun olaraq sosial reabilitasiya və reinteqrasiya xüsusi müəssisələr tərəfindən aidiyyəti nazirliklərlə (Daxili İşlər Nazirliyi, Səhiyyə Nazirliyi, Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyi və Təhsil Nazirliyi ilə) qarşılıqlı əməkdaşlıq şəraitində həyata keçirilir. Təqdim olunmuş məlumatlara görə 2014-cü ildə müvafiq hökumət orqanları tərəfindən 53 insan alveri qurbanına 400 manat (250 ABŞ dolları) məbləğində birdəfəli müavinət ödənilmişdir, 24 insan alveri qurbanı işlə təmin olunmuşdur və 35 insan alveri qurbanına peşə təlimləri keçirilmişdir (Gen1). İnsan alveri qurbanlarının sosial reabilitasiyası dövlət vəsaiti hesabına onların cəmiyyətə reinteqrasiyası məqsədi ilə həyata keçirilir və onlara yardımın göstərilməsini, onların təhsilinin davam etdirilməsini, psixoloji, tibbi və peşə reabilitasiyası üçün tədbirlərin görülməsini, həmin şəxslərin iş və yaşayış sahəsi ilə təmin edilməsini nəzərdə tutur. Bundan başqa, insan alverinin qurbanı olmuş uşaqların və onların ailələrinin sosial inteqrasiyasını monitorinq etməklə onlara müvafiq köməkliyin gösətrilməsi məqsədi ilə “İnsan alverinin qurbanı olmuş uşaqların sosial reabilitasiyası və cəmiyyətə reinteqrasiyası üzrə” 2014-2016-cı illər üçün Proqram qəbul olunmuşdur. Reabilitasiya və reinteqrasiya sahəsində insan alverinin qurbanları ilə işləyən və adətən bunun üçün bir əlaqəli şəxs ayıran digər aidiyyəti hökumət təşkilatları ilə müqayisədə Təhsil Nazirliyi bu prosesə özünün iki idarəsi və yeddi şöbəsi ilə cəlb olunduğundan əsas əlaqədar təşkilat hesab oluna bilər. Lakin vətəndaş cəmiyyəti təşkilatlarının 2. Nəticələr 26 bu sahədə, xüsusilə də insan alveri qurbanlarının uşaqları üçün yalnız bir uşaq bağçasının ayrılması ilə əlaqədar narazılıqları barədə məlumatlar mövcuddur (Aze17, səh.15). İnsan alveri qurbanlarının reabilitasiyası və reinteqrasiyası tədbirlərinin həyata keçirilməsi işinə QHT-lərin cəlb edilməsi mümkün olsa da, təcrübədə həmin təşkilatlar bunun üçün dövlət tərəfindən zəruri maddi dəstək almırlar. İnsan Alverinə qarşı Mübarizə Baş İdarəsi İnsan Alveri Qurbanlarına Yardım Mərkəzinə ayrılan vəsaitin və Mərkəzin resurslarının məhdud olduğunu bildirmişdir. Monitorinq Müsahibə iştirakçıları dövlət sığınacağı ilə əlaqədar bir və beş illik hesabatların hazırlandığını və on illik hesabatın hazırlanmasının nəzərdə tutulduğunu qeyd etmişdirlər. Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsinin əməkdaşı bildirmişdir ki, Komitə QHT nəzdində fəaliyyət göstərən sığınacaqları monitorinq etmək səlahiyyətinə malikdir və 11 hökumət təşkilatı bu sahədə monitorinq məsələlərinə məsuliyyət daşıyır. Müsahibənin bəzi iştirakçıları müdafiə və yardım sahəsində monitorinq işlərinin səmərəli və qənaətbəxş olduğunu qeyd etsələr də, müvafiq monitorinq hesabatlarını əldə etmək mümkün olmamışdır. İnsan Alverinə qarşı Mübarizə Baş İdarəsi MFP-nin yerinə yetirilməsi ilə əlaqədar öz saytında hesabat verir. 6
monitorinq səlahiyyətinə malik olsa da, insan alverinin qurbanları üçün xidmətlərin göstərilməsi üzrə monitorinq prosesində aparıcı rol oynamır. Müdafiə və yardım indikatorları ÇƏRÇİVƏ indikatorları ƏMƏLİYYAT indikatorları Səviyyə 1 Səviyyə 2 Səviyyə 1 Səviyyə 2 2.1
Müdafiə və yardım (sığınacaq) xidmətlərinin maliyyələşdirilməsi Birbaşa müdafiə və yardım xidmətləri üçün dövlət büdcəsindən maliyyə vəsaiti ayrılıb
QHT-lərin/ vətəndaş cəmiyyətinin dəstək xidmətləri üçün dövlət büdcəsindən maliyyə vəsaitinin ayrılması Büdcədən ayrılmış maliyyə vəsaiti maddi ehtiyacları qismən ödəyir Büdcədən ayrılmış maliyyə vəsaiti maddi ehtiyacları tam ödəyir 2.2
Xüsusən insan alverinə məruz qalmış insanlar üçün müvəqqəti müdafiə və yardım xidmətlərinin əlçatan olması Sığınacaq daxilində hərtərəfli (tibbi, psixososial, hüquqi)
xidmətlər zərfi mövcuddur İnsan alveri qurbanları üçün sığınacaqdan kənar hərtərəfli (tibbi, psixososial, hüquqi) xidmətlər zərfi mövcuddur Bəzi xidmətlər insan alveri qurbanlarının əksəriyyəti üçün bir sıra şərtlərlə mövcuddur Bütün xidmətlər insan alveri qurbanlarının hamısı üçün heç bir şərt olmadan mövcuddur 2.3
Uzunmüddətli reabilitasiya, reinteqrasiya və geri qayıtma xidmətləri Reabilitasiya və reinteqrasiya çərçivəsi mövcuddur Yaşama və geri qayıtma çərçivəsi mövcuddur Reabilitasiya və reinteqrasiya üçün adekvat dövlət dəstəyi Dövlət təhlükəsiz və könüllü qayıtma prosesinə adekvat şəkildə cəlb olunmuşdur 6 www.mia.gov.az/index.php?/en/content/153/ 2. Nəticələr 27
ƏMƏLİYYAT indikatorları Səviyyə 1 Səviyyə 2 Səviyyə 1 Səviyyə 2 2.4
Müdafiə və yardım xidmətlərinin bir- birindən ayrılması Müdafiə
və yardım xidmətləri xüsusi ehtiyaclara uyğun olaraq bir-birindən ayrılmışdır Uşaqların (mə- sələn, ən yaxşı mənafelərin müəyyən
edilməsi ilə əlaqədar) və əcnəbilərin (məsələn, yaşayışla bağlı) xüsusi ehtiyacları nəzərə alınmışdır Müdafiə
və yardım xidmətləri bəzi insanların bəzi xüsusi ehtiyaclarını ödəyir
Müdafiə və yardım xidmətləri bütün insanların bütün xüsusi ehtiyaclarını ödəyir 2.5
Müdafiə və yardım xidmətlərinin müvafiq standartları Müdafiə
və yardım xidmətlərinin minimum standartları nəzərə alınır Müdafiə
və yardım xidmətlərinin monitorinq çərçivəsi mövcuddur Müdafiə
və yardım xidmətləri daxili qiymətləndirmə hesabına monitorinq olunur
Müdafiə və yardım xidmətləri (o cümlədən, insan alveri qurbanlarının rəyi) kənar qiymətləndirmə hesabına monitorinq olunur
Mümkün təkmilləşdirmə işlərinin aparılmasını nəzərdə tutan məsələlər yaşıl rəngli fonda verilir. 2.3. Təhqiqat və cinayət təqibi Azərbaycan Respublikası bu kimi beynəlxalq hüquqi sənədlərə tərəfdardır:
Konvensiyası (2003-cü il) 2003-cü il
və uşaq alverinin qarşısının alınması, aradan qaldırılması və cəzalandırılması haqqında” Protokol (2003-cü il) 2003-cü il ICCPR - “Mülki və siyasi hüquqlar haqqında” Beynəlxalq Pakt (1976-cı il) 1992-ci il
Beynəlxalq Pakt (1976-cı il) 1992-ci il
haqqında” Beynəlxalq Konvensiya (1969-cu il) 1996-cı il
edilməsi haqqında” Konvensiya (1981-ci il) 1995-ci il
2. Nəticələr 28
Azərbaycan Respublikası CAT - “İşgəncələr və digər qəddar, qeyri-insani və alçaldıcı rəftar və ya cəza əleyhinə” Konvensiya (1987-ci il) 1996-cı il
1992-ci il CRPD - “Əlillərin hüquqları haqqında” Konvensiya (2008-ci il) 2009-cu il ICRWM - “Bütün əməkçi miqrantların və onların ailə üzvlərinin hüquqlarının müdafiəsi haqqında” Beynəlxalq Konvensiya (1990-cı il) 1999-cu il İnsan Alverinə qarşı AŞ Konvensiyası - Avropa Şurasının “İnsan alverinə qarşı mübarizə” haqqında Konvensiyası [CETS No. 197] (2008-ci il) 2010-cu il (ratifikasiya olunub)
Konvensiya 1992-ci il
105 №-li Konvensiya 2000-ci il
tarixli, 182№-li Konvensiya 2004-cü il “İnsan alverinə qarşı mübarizə haqqında” Qanunun 8-ci maddəsi insan alverinə qarşı mübarizənin həyata keçirilməsi məqsədi ilə vəzifələri MFP-də göstərilən xüsusi polis qurumunun yaradılmasını nəzərdə tutur. Xüsusi polis qurumu birbaşa Milli Koordinatora tabedir.
Qəbul olunmuş “insan alveri” anlayışına uyğun olaraq 2013-cü ildə “İnsan alverinə qarşı mübarizə haqqında” 2005-ci il tarixli Qanuna və Cinayət Məcəlləsinə düzəlişlər edilmişdir. Cinayət Məcəlləsinin 144-1-ci maddəsi insan alverini bu cür müəyyən edir: 144-1.1. İnsan alveri, yəni zor tətbiq etmək hədəsi ilə və ya zor tətbiq etməklə, hədə-qorxu və ya digər məcburetmə vasitələri ilə, oğurlama, dələduzluq, aldatma yolu ilə, təsir imkanlarından və ya zəiflik vəziyyətindən sui-istifadə etməklə, yaxud digər şəxsə nəzarət edən şəxsin razılığının alınması üçün maddi və sair nemətlər, imtiyazlar və ya güzəştlər verməklə və ya almaqla, şəxsin istismar edilməsi məqsədi ilə cəlb edilməsi, əldə edilməsi, saxlanılması, gizlədilməsi, daşınması, verilməsi və ya qəbul edilməsi – beş ildən on ilədək müddətə azadlıqdan məhrum etmə ilə cəzalandırılır.
Məcəllədə verilmiş qeyd “insanın istismarı” anlayışını əlavə olaraq müəyyən edir, insan alverindən zərərçəkmiş şəxsin istismar olunmasına dair razılığın cəzanı yüngülləşdirən hal qismində nəzərə alınmadığını və insan alverinin qurbanı yetkinlik 2. Nəticələr 29 yaşına çatmamış şəxs olduqda üsullardan istifadə edilib-edilməməsinin nəzərə alınmadığını müəyyən edir: 1. Bu maddədə "insanın istismarı" dedikdə məcburi əmək (xidmət), cinsi istismar, köləlik, köləliyə bənzər adətlər və onlardan irəli gələn asılılıq vəziyyəti, insan orqanlarının və toxumalarının qanunsuz çıxarılması, şəxs üzərində qanunsuz biotibbi tədqiqatların aparılması, qadının surroqat ana kimi istifadə edilməsi, qanunsuz, o cümlədən cinayətkar fəaliyyətə cəlb etmə başa düşülür. 2. İnsan alverindən zərərçəkmiş şəxsin istismar olunmasına dair razılığı, həyat tərzi, habelə əxlaqsız davranışı insan alverində təqsirli bilinən şəxsin cəzasını yüngülləşdirən hal qismində nəzərə alına bilməz. 3. Yetkinlik yaşına çatmayan şəxsin istismar məqsədi ilə cəlb edilməsi, əldə edilməsi, saxlanılması, gizlədilməsi, daşınması, verilməsi və ya qəbul edilməsi bu Məcəllənin 144-1.1-ci maddəsində göstərilən üsullardan istifadə olunmasa da, insan alveri hesab edilir. Cinayət Məcəlləsinin 144-1.2-ci maddəsində nəzərdə tutulmuş ağırlaşdırıcı hallar eyni əməllərin digər amillərlə yanaşı iki və ya daha çox şəxs, yetkinlik yaşına çatmayan şəxs, hamilə vəziyyətində olan qadın barəsində, qabaqcadan əlbir olan bir qrup şəxs, mütəşəkkil dəstə və ya cinayətkar birlik tərəfindən, zərərçəkmiş şəxsin orqanlarından və ya toxumalarından istifadə etmək məqsədilə qulluq mövqeyindən istifadə etməklə törədilməsindən ibarətdir. “Razılıq” məsələsi ilə əlaqədar verilmiş qeyd İnsan alverinə qarşı Protokolda nəzərdə tutulmuş beynəlxalq anlayışdan fəqlənir (...göstərilmiş təsir vasitələrindən hər hansı biri istifadə edilibsə, ...insan alveri qurbanının ... razılığı nəzərə alınmır). Ölkə qanunvericiliyinə əsasən insan alverindən zərərçəkmiş şəxsin istismar olunmasına dair razılığı, həyat tərzi, habelə əxlaqsız davranışı cəzanı yüngülləşdirən hal qismində nəzərə alına bilməz. Lakin bu qeyddə şəxsin insan alverinə məruz qalıb-qalmaması faktının müəyyənləşdirilməsi zamanı razılığın rolu barədə heç nə deyilmir. Müsahibə prosesi zamanı bu məsələ ilə əlaqədar müəyyən qarışıqlıq müşahidə olunmuşdur. Müsahibə iştirakçılarından biri əsas problem kimi bunları qeyd etmişdir: “insanların çoxu fahişəliyi həyat tərzi kimi seçərək sonra öz rəqiblərinə əzab vermək üçün polisdən bir alət kimi istifadə edirlər”, “insan alveri qurbanlarının çoxu anormal ailədə böyümüş, tüfeyli həyat tərzi sürən, aldadılaraq başqa ölkələrə aparılan və nəticədə cinsi istismara məruz qalan gənc qızlardır” və “işlərin 90%-də onlar öz aralarında problemləri həll etmək üçün hüquq mühafizə orqanlarından bir platforma kimi isitfadə edirlər.” Eyni zamanda bildirilmişdir ki, gəlir əldə etmək üçün fahişəliklə məşğul olan, nəticədə isə gileylənən insanların şikayətləri hüquqların ciddi şəkildə pozulmasından ibarət bir hal kimi nəzərə alınmır. “İnsan alveri” anlayışı “İnsan alverinə qarşı mübarizə haqqında” Qanunun 1-ci maddəsində də nəzərdə tutulur: 1.0.1. insan alveri - zor tətbiq etmək hədəsi ilə və ya zor tətbiq etməklə, hədə-qorxu və ya digər məcburetmə vasitələri ilə, oğurlama, dələduzluq, aldatma yolu ilə, təsir imkanlarından və ya zəiflik
2. Nəticələr 30 vəziyyətindən sui-istifadə etməklə, yaxud digər şəxsə nəzarət edən şəxsin razılığının alınması üçün maddi və sair nemətlər, imtiyazlar və ya güzəştlər verməklə və ya almaqla insanların istismar məqsədi ilə cəlb edilməsi, əldə edilməsi, saxlanılması, gizlədilməsi, daşınması, verilməsi və ya qəbul edilməsi (uşağın istismar məqsədi ilə cəlb edilməsi, əldə edilməsi, saxlanılması, gizlədilməsi, daşınması, verilməsi və ya qəbul edilməsi bu maddədə göstərilən üsullardan istifadə olunmasa da insan alveri hesab edilir); 1.0.2. insanların istismarı - məcburi əmək (xidmət), cinsi istismar, köləlik, köləliyə bənzər adətlər və onlardan irəli gələn asılılıq vəziyyəti, insan orqanlarının və toxumalarının qanunsuz çıxarılması, şəxs üzərində qanunsuz biotibbi tədqiqatların aparılması, qadının surroqat ana kimi istifadə edilməsi, qanunsuz, o cümlədən cinayətkar fəaliyyətə cəlb etmə, habelə insanların digər formada istismar edilməsi (insan alveri 1.0.1-ci maddədə göstərilən üsullarla törədildikdə, insan alveri qurbanının istismar olunmasına dair razılığı nəzərə alınmır). Bu anlayışa əsasən əgər insan alveri burada göstərilən üsullarla törədilmişdirsə insan alveri qurbanının istismar olunmasına dair razılığı nəzərə alınmır, , lakin təcrübədə insan alverçiləri razılıq məsələsini hərtərəfli nəzərə almayan Cinayət Məcəlləsi əsasında cəzalandırılırlar. “İnsan alverinə qarşı mübarizə haqqında” Qanunla və Cinayət Məcəlləsi ilə yanaşı digər qanunvericilik aktlarının, o cümlədən, Konstitusiyanın, Əmək Məcəlləsinin, Miqrasiya Məcəlləsinin, habelə 2005-2014- cü illər ərzində Nazirlər Kabineti tərəfindən təsdiq edilmiş qaydaların və normativ hüquqi aktların insan alverinə qarşı mübarizə məsələlərinə aidiyyəti var.
Yüklə 0,94 Mb. Dostları ilə paylaş:
|