Insan alverinə qarşı mübarizə sahəsində cavab tədbirləri Azərbaycan Respublikasında
Yüklə 0,94 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Həssaslığın və əsas səbəblərin öhdəsindən gəlmə
- Tamamilə r azıy am Razıy am Nə r azıy am
- Əsas səbəbləri və hərəkətverici qüvvələri başa düşmək məqsədi daşıyan tədqiqatlar
- Tələbatın nəzərə alınması
- Miqrasiya idarəçiliyi tədbirləri
- ÇƏRÇİVƏ indikatorları ƏMƏLİYYAT indikatorları Səviyyə 1 Səviyyə 2 Səviyyə 1
- Maarifləndirmə və KİV-lərin informasiya yayımı prosesinə cəlb olunması
- Tədqiat institutlarının tədqiqat aparma və məlumat toplama sahəsində fəallığı
- Tələbat məsələsini nəzərə alan sosial- iqtisadi proqramlar
|
Tamamilə r azıy am Razıy am Nə r azıy am, nə də ki r azı de yiləm Razı de yiləm Qə tiyən r azı de yiləm S. 6.1.3. İnsan alverinin riskləri barədə maarifləndirməyə dair profilaktik proqramlar qənaətbəxş və səmərəlidir n=1
n=3 n=2
S. 6.1.4. İnsan alverinin riskləri barədə maarifləndirmə işində kütləvi informasiya vasitələrinin iştirakı qənaətbəxş və səmərəlidir n=4
n=1 n=1
Qeyd: Sorğu respondentlərinin ümumi sayı: n=7. Bu suallara cavab vermiş sorğu respondentlərinin ümumi sayı: n=6.
2. Nəticələr 39
2014-2018-ci illər üçün MFP-də insan alveri riskinin qarşısının alınması məsələlərinə sosial cəhətdən həssas ailələrin və daimi yaşayış yerindən məhrum şəxslərin yerli icra hakimiyyəti orqanları tərəfindən qeydiyyata götürülməsi və müvafiq tədbirlərin görülməsi üçün aidiyyəti orqanlara yönəldilməsi, insan alverinin potensial qurbanlarının ictimai-faydalı əməyə cəlb edilməsi, onların məşğulluğunun təmin edilməsi, insan alverindən zərərçəkmiş şəxslərin işə götürülməsi üçün sahibkarların həvəsləndirilməsi vasitəsi ilə diqqət yetirilir (bənd 4.7). Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsi “İnsan alverinə qarşı mübarizə haqqında” Qanunun 1.0.10-cu maddəsində “avaralıqla və ya dilənçiliklə məşğul olanlar, səfil, əxlaqsız həyat tərzi sürənlər, kimsəsiz, baxımsız, təhsildən qərəzli şəkildə yayınan uşaqlar, narkotik vasitələrdən və psixotrop maddələrdən asılılığı olan şəxslər” kimi müəyyən edilmiş insan alverinin potensial qurbanlarının aşkar edilməsinə cavabdehdir. Maraqlıdır ki, hətta qeyri-qanuni vəziyyətdə olan əməkçi miqrantlar bu cür şəxslər sırasına daxil edilməyib. “İnsan alverinə qarşı mübarizə haqqında” Qanunun 11-ci maddəsi bir sıra profilaktik tədbirləri, o cümlədən, sosial problemlərin həllinə yönəldilmiş tədqiqatların aparılmasını, qadın və uşaqların müdafiəsinin gücləndirilməsini, məşğulluğun təmin edilməsini, maarifləndirmə işinin təşkil edilməsini, həssaslığa şərait yaradan səbəb və halların aşkar edilməsini, təhsildən yayınan uşaqların aşkar edilməsini və onların tərbiyə edilməsi və təhsil almaları üçün tədbirlərin görülməsini nəzərdə tutur. İnsan alverinin qarşısının alınmasına şərait yarada biləcək digər dolayı tədbirlər Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2011-ci il 27 dekabr tarixli Sərəncamı ilə təsdiq edilmiş və işsizlik və yoxsulluq, tibbi xidmət, uşaqlara qarşı zorakılıq və məişət zorakılığı məsələlərini nəzərə alan Azərbaycan Respublikasında insan hüquq və azadlıqlarının müdafiəsinin səmərəliliyini artırmaq sahəsində Milli Fəaliyyət Proqramında öz əksini tapıb.
Müsahibə prosesi zamanı müsahibə iştirakçılarından biri azadlığa buraxılmış şəxsləri və məişət zorakılığına məruz qalmış insanları daha çox diqqət tələb edən əsas həssas qruplar kimi qeyd etmişdir. Müsahibənin başqa bir iştirakçısı insan alverinin sosial səbəblərinin nəzərə alınması, habelə tək valideynlərdən, baxımsız uşaqlardan, məişət zorakılığından zərər çəkmiş insanlardan və narkomanlardan ibarət risk qrupları ilə əlaqədar müvafiq qanunvericilik bazasının gücləndirilməsi zərurətini ön plana çəkmişdir. Müsahibənin digər bir iştirakçısı isə qaraçılar kimi risk qruplarının şəxsiyyəti təsdiq edən lazımi sənədlərlə təmin edilməsinin vacibliyini vurğulamışdır. Bir nəfər müsahibə iştirakçısı isə kifayət qədər maarifləndirmə tədbirlərinin həyata keçirildiyini və hal-hazırda diqqətin sosial inkişaf məsələlərinin və insan alverinin iqtisadi səbəblərinin həllinə yönəldilməsinin vacib olduğunu bildirmişdir. Sorğu zamanı əsas səbəblərə və həssaslıq məsələlərinə aid suallara verilmiş cavabları son dərəcə müsbət və ya mənfi hesab etmək olmaz.
2. Nəticələr 40
Tamamilə r azıy am Razıy am Nə r azıy am, nə də ki r azı de yiləm Razı de yiləm Qə tiyən r azı de yiləm S. 6.1.1. Əsas səbəblərin öhdəsindən gəlmək məqsədi daşıyan profilaktik proqramlar təkmilləşir n=2
n=2 n=2
S. 6.1.2. Həssaslığın öhdəsindən gəlmək məqsədi daşıyan profilaktik proqramlar əhalinin həssas təbəqələrini lazımi səviyyədə hədəfə götürür
n=1 n=3
n=2 Qeyd: Sorğu respondentlərinin ümumi sayı: n=7. Bu suallara cavab vermiş sorğu respondentlərinin ümumi sayı: n=6.
2014-2018-ci illər üçün MFP-nin 4.6-cı bəndi hansısa konkret tədqiqatların və ya məlumat toplama tədbirlərinin həyata keçirilməsini nəzərdə tutmasa da, “İnsan alverinə qarşı mübarizə haqqında” Qanunun 11-ci maddəsində müvafiq profilaktik tədbirlərin müxtəlif dövlət proqramları çərçivəsində yerinə yetirilməsi, o cümlədən, insan alverinin qarşısının alınması, xüsusilə də gender aspektləri üzrə tədqiqatların aparılması nəzərdə tutulur. Lakin bu cür tədqiqatların aparıldığına dair hansısa faktlar təqdim edilməmişdir. İnsan Alverinə qarşı Mübarizə Baş İdarəsi insan alveri qurbanları ilə və cinayətkarlarla əlaqədar müvafiq təşkilatlar tərəfindən təqdim olunmuş və cins, yaş, istismar növü və vətəndaşlıq mənsubiyyəti üzrə bölgüsü aparılmış məlumatların vahid məlumat bazasında toplanmasına məsuliyyət daşıyır. Milli Koordinator tərəfindən İnsan Alverinə qarşı Mübarizə Baş İdarəsi tərəfindən toplanmış statistik məlumatları ehtiva edən insan illik hesabat hazırlanır və dərc edilir. “İnsan alverinə qarşı mübarizə haqqında” Qanunun 8-ci maddəsi birbaşa Milli Koordinatora tabe olan xüsusi polis qurumu tərəfindən insan alveri ilə bağlı cinayət işləri üzrə araşdırma aparılarkən, toplanan məlumatların qeydə alınması və istifadəsi üçün vahid məlumat bazasının yaradılmasını nəzərdə tutur. Qiymətləndirmə zamanı əldə olunmuş nəticələrə əsasən son illər ərzində dövlət orqanları tərəfindən bu səpkidən olan hansısa tədqiqatların aparıldığı aşakar edilməmişdir. Üç nəfər sorğu respondenti insan alverinin əsas səbəbləri ilə əlaqədar digər təşkilatlar tərəfindən müvafiq tədqiqatların aparıldığını bildirmişdir və onlardan fərqli olaraq yalnız bir iştirakçı belə tədqiqatların dövlət orqanları tərəfindən həyata keçirildiyini qeyd etmişdir. Azərbaycandan olan qadınların xaricdə cinsi istismara məruz qalması haqqında tədqiqatlar mövcud olsa da, inşaat, kənd təsərrüfatı və ev qulluqçuluğu sektorlarında istismarla bağlı tədqiqatların aparılmaması əməyin 2. Nəticələr 41 istismarı məqsədi ilə insan alveri fenomeninin tam anlaşılmaması mənasına gələ bilər (Aze30, səh.20). Çayçılıq, tütünçülük, habelə inşaat sektorlarında uşaq əməyindən istifadəyə dair kifayət qədər faktların mövcud olmaması və bu problemin müəyyən dərəcədə məlum olmaması bildirilmişdir (Aze29, səh.1). GRETA bütün əsas təşkilatlar tərəfindən təqdim olunan və o cümlədən cins, yaş, istismar növü, mənşə və/və ya təyinat ölkəsi üzrə bölgüsü aparıla biləcək etibarlı statisitik məlumatlar toplamaqla, həmçinin əməyin istismarı, daxili orqanların çıxarılması məqsədi ilə insan alveri, habelə uşaq alveri və ölkədaxili insan alveri məsələləri ilə bağlı tədqiqatların aparılmasına diqqət yetirməklə beynəlxalq standartlara uyğun məlumatların toplanması və tədqiqatların aparılması işinin təkmilləşdirilməsi zərurətini vurğulamışdır (Aze30, səh.22-23, 48-49). Müsahibə prosesi zamanı respondentlər 2008-ci ildə BƏT və ICMPD tərəfindən aparılmış, həmçinin artıq Azərbaycan Respublikasında fəaliyyət göstərməyən ATƏT- in və Amerika Hüquqşünaslar Assosiasiyasının həyata keçirdikləri tədqiqatları qeyd etmişdirlər. Eyni zamanda, həssas qruplara və gender zəminində zorakılıq probleminə aid olan, həmçinin insan alveri məsələlərini əhatə edəntədqiqatın Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsi tərəfindən həyata keçirildiyi bildirilmişdir. Qeyd olunmuşdur ki, DİN-in Analitik Şöbəsi QHT-lət tərəfindən tədqiqatların aparılması və məlumatların toplanması prosesinə öz töhfəsini verir. Müsahibənin iki iştirakçısı ƏƏSMN tərəfindən əmək bazarına dair müfəssəl tədqiqatın aparılması, digər hökumət təşkilatları tərəfindən dəqiq məlumatların toplanması zərurətini vurğulamışdır. Bundan başqa, insan alveri nöqteyi-nəzərindən barəsində demək olar ki informasiya olmayan kənd yerlərinə xüsusi diqqət ayırmaqla marsrutlar, tendensiyalar və meyllərlə əlaqədar daha çox tədqiqatın aparılması zərurəti qeyd olunmuşdur.
əsas səbəblərinə dair lazımi tədqiqatların aparılması və məlumatların toplanması işini həyata keçirirlər 1 3
S. 6.1.5. Digər təşkilatlar və qurumlar insan alverinin əsas səbəblərinə dair lazımi tədqiqatların aparılması və məlumatların toplanması işini həyata keçirirlər 3 1
Qeyd: Sorğu respondentlərinin ümumi sayı: n=7. Bu suallara cavab vermiş sorğu respondentlərinin ümumi sayı: n=5.
2. Nəticələr 42
ABŞ Dövlət Departamentinin “İnsan alverinə qarşı mübarizəyə dair” Hesabatında qeyd olunur ki, 2014-cü ildə seks-biznes və ya məcburi əmək sahəsində müşahidə olunan tələbatı azaltmaq, habelə xaricdəki diplomatların insan alverində mümkün iştirakının qarşısını almaq məqsədi ilə təlimlərin keçirilməsi üçün hökumət tərəfindən hansısa yeni tədbirlər görülməmişdir (Gen1). Eyni zamanda, GRETA da əməyin istismarı məsələlərinə xüsusi diqqət yetirməklə insan alverinə məruz qalmış insanların xidmətlərinə olan tələbatı azaltmaq üçün icra hakimiyyəti orqanlarını vətəndaş cəmiyyəti təşkilatları ilə və özəl sektorla birlikdə daha çox işlər görməyə cağırmışdır (Aze30, səh.7, səh.49). Müsahibə prosesi zamanı bildirilmişdir ki, insan alverinin qarşısını müəyyən dərəcədə almaq üçün qeyri-qanuni məşğulluğa qarşı mübarizə aparmaq məqsədi ilə əmək müqaviləsınə dair müvafiq tələblərin təmin olunması lazımdır. Bu cür insanların Dövlət Miqrasiya Xidməti tərəfindən verilən əmək icazəsi olmadan işləməsinin qeyri-qanuni olması və belə halların 2015-ci ildə aşkar edilmədiyi qeyd olunmuşdur. 2014-cü ildə GRETA tərəfindən bildirilmişdir ki, miqrantları və ya vətəndaşlığı olmayan şəxsləri işə qanunsuz götürmüş hüquqi şəxslərə qarşı tətbiq edilən cərimənin məbləğini artırmaq məqsədi ilə İnzibati Xətalar Məcəlləsinə edilmiş dəyişikliklər bilavasitə istismar məsələlərini nəzərə almır və işəgötürənlərə qarşı (təxminən 35.000 Avroyadək) cərimənin tətbiq edilməsinə baxmayaraq, əksər hallarda miqrantlar hələ də ölkədən çıxarılırlar (Aze30, səh.26). Dövlət Əmək Müfəttişliyi Xidmətinin əməkdaşları qeyd etmişdirlər ki, yaşı 15-18 arası olan azyaşlılarla əmək müqaviləsinin imzalanmasına dair şərtin qanunvericilikdə nəzərdə tutulması qabaqlayıcı tədbirlərdən hesab oluna bilər və bu şərtin pozulması işəgötürənlərə qarşı inzibati cəzaların tətbiq edilməsi ilə nəticələnir. Lakin ABŞ Əmək Departamentinin “Uşaq əməyinin ən pis formalarına dair faktlar haqqında” 2014-cü il tarixli Hesabatında bildirilir ki, uşaq əməyinin üstünlük təşkil etdiyi sektorlarda bu məsələnin öhdəsindən gəlmək məqsədi daşıyan proqramların Azərbaycan Hökuməti tərəfindən həyata keçirilməsinə dair azsaylı faktlar aşkar olunmuşdur (Aze29, səh.1). Bilərəkdən insan alveri qurbanının xidmətlərindən istifadə etmə halı hələlik kriminallaşdırılmasa da, bunun üçün Cinayət Məsəlləsinə müvafiq dəyişikliklərin edilməsi məsələsinin nəzərdə tutulması DİN-in İnsan Alverinə qarşı Mübarizə Baş İdarəsinin əməkdaşları tərəfindən bildirilmişdir. AŞ-in “İnsan alverinə qarşı mübarizə haqqında” Konvensiyasına uyğun olaraq belə bir müddəanın qanunvericiliyə daxil edilməsi tövsiyəsinin Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsi tərəfindən irəli sürülməsini bu təşkilatın əməkdaşları qeyd etmişdirlər. Tələbata qarşı cavab tədbirlərinə aid hansısa başqa misallar gətirilməmişdir. İnsan alverinin tələbat aspektinə aid suala cavab vermiş beş nəfər sorğu istirakçısından üçü müvafiq profilaktik proqramların qənaətbəxş və səmərəli olması fikiri ilə nə razılaşmışdır, nə də ki razılaşmamışdır, ikisi isə bununla razılaşmamışdır. 2014-2018-ci illər üçün MFP- də insan alverinin qarşısının alınması ilə bağlı müddəalar olsa da, tələbat məsələlərini nəzərə alan hansısa konkret tədbirlər nəzərdə tutulmayıb. Miqrasiya idarəçiliyi tədbirləri GRETA miqrantların Azərbaycanda istismarı məsələləri ilə əlaqədar bildirmişdir ki, Miqrasiya Məcəlləsi əməkçi miqrantlar və vətəndaşlığı olmayan şəxslər, daimi
2. Nəticələr 43 rezidentlər, sahibkarlar, dənizçilər, sığınacaq axtaranlar və qaçqınlar üçün əmək icazəsinin verilməsi prosedurunu asanlaşdırmaqla miqrantların hüquqlarının müdafiə olunmasını təmin etmək məqsədi daşıyır. Bu Məcəllənin 75-ci maddəsinə uyğun olaraq, əməkçi miqrantlara, qaçqınlara və sığınacaq axtaranlara əmək şəraiti və onların əməyinin ödənilməsi ilə bağlı ölkə vətəndaşları üçün müəyyən olunmuş eyni şərtlər tətbiq edilir, 45.0.5-ci maddəsində isə əcnəbilərin və vətəndaşlığı olmayan şəxslərin ailə üzvlərinə də müvəqqəti və ya daimi yaşamaq icazəsinin verilməsi nəzərdə tutulur. İşə cəlb edilən əcnəbilərin və vətəndaşlığı olmayan şəxslərin pasportlarının və ya şəxsiyyətlərini təsdiq edən digər sənədlərinin işəgötürənlər tərəfindən götürülərək saxlanılması qadağandır (Miqrasiya Məcəlləsinin 63.6 və 82.5-ci maddələri). Bütün bu tədbirlərə baxmayaraq, GRETA-nın 2014-cü il tarixli hesabatında ifadə olunmuş əsas narahatlıq əmək icazələrinin rəsmiləşdirilməsi ilə bağlı çətinliklərlə, bu məsələdə miqrantların işəgötürənlərdən asılı vəziyyətdə olması ilə və nəticədə qeyri-qanuni əmək fəaliyyəti üçün şəraitin yaradılması və miqrantların həssaslığının artması ilə əlaqədardır (Aze30, səh.28). Hesabatda İnsan Alverinə qarşı Mübarizə Baş İdarəsinin saytı və Azərbaycan Respublikasının xaricdəki konsulluqları vasitəsi ilə potensial miqrantların Azərbaycana miqrasiya etmənin qanuni imkanları və insan alverinin təhlükələri barədə məlumatlandırılması istiqamətində DİN və XİN tərəfindən görülən tədbirlər qeyd olunur. Lakin hesabatda eyni zamanda bildirilir ki, əməkçi miqrantlara dair sərt kvotalar və əmək miqrasiyasının qiymətinin yüksək olması qanunsuz əmək fəaliyyətinə şərait yaradaraq həssaslığı artırır. Müsahibə prosesi zamanı iştirakçılar hökumət tərəfindən işsiz Azərbaycan vətəndaşlarına üstünlük verməklə və əməkçi miqrantlar üçün 12.000 iş yerindən ibarət kvota tətbiq etməklə ölkənin əmək bazarının müdafiə olunduğunu və əməkçi miqrantlar arasında seçim edildiyini vurğulamışdırlar. Eyni zamanda, bu kontekstdə bildirilmişdir ki, inşaat sektorunda əməkçi miqrantlara tələbat artıq yoxdur, neft sənayesində çalışan əcnəbi işçilər isə yerli işçilərlə əvəz olunur. Müsahibə iştirakçıları kvotanın qanunsuz əmək fəaliyyətinə mümkün təsirləri və bu baxımdan qanunsuz işləyən miqrantların həssaslığı və ya başqa sektorlar üçün fəsadları ilə əlaqədar heç bir şərhlər verməmişdirlər. Xaricə miqrasiya edən Azərbaycan vətəndaşlarını müdafiə etmək məqsədi daşıyan tədbirlərə gəldikdə, müvafiq icra hakimiyyəti orqanları “Məşğulluq haqqında” Qanunun 14-cü maddəsi əsasında işədüzəltmə agentliklərinin lisenziyalaşdırılması sistemini yaratmışdırlar. Həmin agentliklər icazə üçün ƏƏSMN-ə müraciət etməlidirlər. Lakin GRETA tərəfindən verilmiş məlumatlara görə heç bir işədüzəltmə agentliyinin bu cür lisenziya üçün müraciət etməməsi və ya bu lisenziyanı əldə etməməsi faktı sözügedən kanal vasitəsi ilə heç kimin işə düzəlmədiyini göstərir (Aze21, səh.18; Aze30, səh.28). İlk növbədə Dövlət Miqrasiya Xidməti Azərbaycandan və Azərbaycana qeyri-qanuni miqrasiya proseslərinin qarşısının alınması məsələlərinə məsuliyyət daşıyır. 2014-2018-ci illər üçün MFP-də Dövlət Sərhəd Xidmətinin əsas vəzifəsi kimi insan alveri hallarının aşkar edilməsi və qarşısının alınması, habelə ölkəyə daxil olan şəxslərin insan alveri təhlükəsi barədə məlumatlandırılması üçün tədbirlər görülməsi kimi müəyyən edilib. Aparılmış qiymətləndirmə zamanı Dövlət Sərhəd Xidməti tərəfindən bildirilmişdir ki, ölkəyə gələn və ölkədən gedən insanlar üçün Azərbaycan, ingilis, alman və rus dillərində hazırlanmış broşüralar ölkənin sərhəd-buraxılış məntəqələrində mövcuddur. 2. Nəticələr 44
ÇƏRÇİVƏ indikatorları ƏMƏLİYYAT indikatorları Səviyyə 1 Səviyyə 2 Səviyyə 1 Səviyyə 2 4.1
Həssaslığın və əsas səbəblərin öhdəsindən gəlmək üçün profilaktik proqramlar İqtisadi vəziyyəti yaxşılaşdırmaq, ayrı-seçkiliyi və digər əsas sosial-iqtisadi səbəbləri aradan qaldırmaq üçün strategiya/siyasət mövcuddur Həssaslığın müvafiq, səciyyəvi formalarını/ xüsusi həssaslığı ilə seçilən qrupları tanıyan və hədəfə götürən strategiya/siyasət mövcuddur Ümumi həssaslıq səbəblərinin öhdəsindən gəlmək məqsədi daşıyan
proqramlara dair faktlar mövcuddur Xüsusi həssaslığı ilə seçilən fərdləri və qrupları hədəfə götürmüş profilaktik proqramlara dair faktlar 4.2
Maarifləndirmə və KİV-lərin informasiya yayımı prosesinə cəlb olunması İnsan alveri barədə maarifləndirmə və “qaynar xətt”in yaradılması üçün strategiya/siyasət mövcuddur KİV-lərin maarifləndirmə işinə cəlb olunması və bu sahədə səlahiyyətlərinin artırılması strategiyası/ siyasəti mövcuddur Maarifləndirmə tədbirləri həyata keçirilir, “qaynar xətt” yaradılıb və fəaliyyət göstərir KİV-lərdəki məlumatlar dəqiqdir və insan alveri qurbanlarına/ potensial qurbanlara/ digər şəxslərə məsuliyyətlə yanaşır (ziyan vurmur)
4.3 Tədqiat institutlarının tədqiqat aparma və məlumat toplama sahəsində fəallığı İnsan alverçilərinə və insan alveri qurbanlarına dair məlumatların toplanması və bölgüsünün aparılması üçün dövlət məlumat toplama sistemi mövcuddur Tədqiqat institutları insan alverinə dair məlumatların toplanması və araşdırılması işinə formal şəkildə cəlb olunub
Əsas səbəblərə, tendensiyalara, tələbat məsələlərinə dair tədqiqatlar aparılır və məlumatlar toplanır
Faktlar əsasında qarşısını alma strategiyalarına dair sübutlar (başqa sözlə, məlumatlardan və tədqiqat nəticələrindən istifadə) 4.4
Tələbat məsələsini nəzərə alan sosial- iqtisadi proqramlar İstismaredici əmək fəaliyyəti təcrübəsinin qarşısını almaq üçün əmək bazarlarını da cəlb etməklə tələbat məsələsinin öhdəsindən gəlmək məqsədi daşıyan siyasət mövcuddur Tələbat
məsələsini nəzərə almaq üçün özəl sektorla/ vətəndaş cəmiyyəti qrupları ilə əməkdaşlıq sazişləri/ mexanizmləri mövcuddur Əmək bazarının monitorinqi və tənzimlənməsi işinin gücləndirilməsi məqsədi daşıyan tədbirlərin artırılmasına dair faktlar mövcuddur İnsan alveri qurbanları tərəfindən göstərilən xidmətlərin istifadəçilərini hədəfə götürən tədbirlərin görülməsinə dair faktlar mövcuddur |