İnsan hüquqlari üZRƏ avropa məHKƏMƏSİ Birinci bölmə Rantsev Kiprə və Rusiyaya qarşı

b. Ümumi prinsiplərin hazırkı işə tətbiqi

i. Kipr

234. İlk növbədə, məhkəmə təsdiq edir ki, xanım Rantsevanın gücdən birbaşa istifadə etmə nəticəsində ölməsinə dair hər hansı sübut yoxdur. Lakin yuxarıda göstərildiyi kimi (baxın, yuxarıda 232-ci paraqraf), bu, Konvensiyanın 2-ci maddəsinə əsasən onun ölümü ilə bağlı istintaqın aparılması öhdəliyinin mövcudluğunu aradan qaldırmır (baxın, həmçinin Kalvelli və Siqlio İtaliyaya qarşı (BP), 32967/96, §§ 48-50, İHAM 2002-1; və Önəryıldız Türkiyəyə qarşı (BP), 48939/99, §§ 70-74, İHAM 2004-XII). Xanım Rantsevanın ölümünü əhatə edən qeyri-müəyyən və izah olunmamış halları və insan alveri, pis rəftar və ölümünə gətirib çıxaran dövrdə qanunsuz həbs iddiaları baxımından, Məhkəmə hesab edir ki, Kipr dövlət orqanlarına aid xanım Rantsevanın ölümünün hallarının araşdırılması barədə prosessual öhdəlik yaranmışdır. Yaranmış zərurətə görə, istintaq xanım Rantsevanın balkondan yerə düşməsi ilə bağlı yalnız birbaşa kontekstlə deyil, həmçinin iddia olunan insan alveri ilə xanım Rantsevanın sonrakı ölümü arasındakı əlaqənin olub-olmamasının qiymətləndirilməsi üçün onun Kiprə gəlişi və qalması barədə daha geniş kontekst araşdırmağı tələb edir.

235. İstintaqın adekvatlığına gəldikdə, Məhkəmə qeyd edir ki, polis tez bir vaxtda hadisə yerinə gəlmiş və bir neçə dəqiqə ərzində hadisə yerini möhürləmişdir. Fotoşəkillər çəkilmiş və məhkəmə tibb ekspertizası aparılmışdır (baxın, yuxarıda 32-ci paraqraf). Həmin səhər polis xanım Rantseva öldüyü zaman mənzildə olmuş şəxslərin və onun yerə düşməsini müşahidə etmiş şəxsin ifadəsini almışdır. Limassol Polis İdarəsində növbədə olmuş polis əməkdaşları da ifadə vermişlər (baxın, yuxarıda 33-cü paraqraf). Meyitin yarılması aparılmış və istintaq keçirilmişdir (baxın, yuxarıda 35-41-ci paraqraflar). Lakin istintaqın bir neçə elementləri qeyri-qənaətbəxş olmuşdur.

236. Birincisi, mənzildə olmuş şəxslərin ifadələrində ziddiyyətlər olmuş və görünür ki, Kipr istintaq orqanları onları aradan qaldırmaq üçün hər hansı addım atmamışlar (baxın, yuxarıda 22-24 və 26-28-ci paraqraflar). Eynilə, xanım Rantsevanın fiziki vəziyyətinə və konkret olaraq onun davranışına alkoqolun təsirinə aid toplanmış sübutlardan da uyğunsuzluqlar irəli gəlir (baxın, yuxarıda 18, 20-21 və 24-cü paraqraflar). İşdə Kipr və Rusiya dövlət orqanlarının məhkəmə tibb ekspertizalarının rəyləri arasındakı iddia olunan ziddiyyətlər və balkondan düşərkən xanım Rantsevanın səs-küy etmədiyi faktı kimi hər hansı qaneedici izah təqdim olunmayan aşkar anormallıqlar vardır (baxın, yuxarıda 29, 50-52 və 67-ci paraqraflar).

237. İkincisi, araşdırma üzrə çıxarılmış verdikt qeyd edib ki, xanım Rantseva “qonaq” olduğu mənzildən qaçmağa cəhd edərkən, “şübhəli hallarda” ölmüşdür (baxın, yuxarıda 41-ci paraqraf). Onun ölümünü əhatə edən halların qeyri-aydın olmasına baxmayaraq, xanım Rantseva ilə yaşamış və ya onunla birgə kabaredə işləmiş şəxslərin dindirilməsi üçün Kipr polisi tərəfindən hər hansı səy göstərilməmişdir. Daha sonra, xanım Rantsevanın mənzildən qaçmaq istədiyi barədə araşdırmanın təəccüblü nəticəsinə baxmayaraq, onun niyə qaçmaq istəməsinin müəyyən edilməsi və ya iradəsinə zidd olaraq mənzildə həbsdə olub-olmadığına aydınlıq gətirilməsi üçün hər hansı addım atılmamışdır.

238. Üçüncüsü, 28 və 29 mart 2001-ci ildə növbədə olmuş iki polis əməkdaşının və bir pasport şöbəsi əməkdaşının ilkin ifadələrindən başqa polis idarəsində nəyin baş verdiyinə və konkret olaraq polisin nəyə görə xanım Rantsevanı M.A.-nın saxlamasına verdiyinə dair hər hansı istintaqın aparılması görünmür. Şahid ifadələrindən aydındır ki, ƏİPX M.A.-nı xanım Rantsevanın ölümü üçün təqsirli hesab edir, lakin bu nəticə üçün səbəblər və onun düzgünlüyü hərtərəfli şəkildə heç zaman araşdırlmamışdır. Daha sonra, polis əməkdaşlarının ifadələri xanım Rantsevadan götürülmüş hər hansı ifadəyə istinad etmir və bunun nəyə görə edilməməsinə izahat verən hər hansı dəlil istintaq materiallarında yoxdur; ifadə M.A. tərəfindən verilmişdir (baxın, yuxarıda 19-cu paraqraf). Məhkəmə xatırladır ki, Avropa Şurasının Komissarı 2008-ci ildə məruzə edib ki, polis qüvvələri daxilində insan alveri ilə bağlı korrupsiya iddiaları tək-tük işlərdir (baxın, yuxarıda 102-ci paraqraf). Lakin hazırkı işin faktları baxımından, Məhkəmə hesab edir ki, dövlət orqanları xanım Rantsevanın ölümünə gətirib çıxaran hadisələrə aid polis qüvvələri daxilində korrupsiyanın hər hansı əlamətlərinin olub-olmamasını istintaq etmək öhdəliyi altında olmuşdur.

239. Dördüncüsü, Kipr dövlət orqanlarına aydın müraciətinə baxmayaraq, ərizəçi iclasın tarixi barədə şəxsən məlumat almamış və nəticədə verdiktin çıxarılmasında iştirak etməmişdir. Kipr Hökuməti ərizəçinin bu tələbini mübahisələndirməyib ki, o, iclasın keçirilməsindən yalnız 15 ay sonra məlumatlandırılmışdır. Müvafiq olaraq, ərizəçinin təkidli səylərinə baxmayaraq, Kipr dövlət orqanları onun prosesdə səmərəli iştirakını təmin etməyiblər.

240. Beşincisi, ərizəçinin Rusiya dövlət orqanları vasitəsilə istintaq üçün davamlı tələbləri Kipr dövlət orqanları tərəfindən diqqətdən kənarda qalmış görünür. Xüsusən, Kipr hüquq sistemi daxilində ona əlçatan olan başqa vasitələr üçün informasiya müraciətləri, eləcə də Kipr dövlət orqanları tərəfindən pulsuz hüquqi yardım tələbləri etinasızlıqla üzləşmişdir. Hüquqi yardım tələbinin səhv yolla edildiyi barədə Kipr Hökumətinin Məhkəməyə verdiyi cavab qənaətbəxş deyildir. Ərizəçinin təkrar tələblərini və sözügedən işin ağırlığını nəzərə alaraq, Kipr Hökuməti ən azı pulsuz hüquqi yardımın tələb olunması üçün düzgün proseduru ərizəçiyə izah etməli olmuşdur.

241. Nəhayət, ölümlə bağlı istintaqın səmərəli olması üçün üzv Dövlətlər elə addımlar atmalıdırlar ki, onlar istintaqı aparan Dövlətin ərazisində yerləşməsindən asılı olmayaraq əhəmiyyətli sübutun təmin olunması üçün zəruri və əlçatan olsun. Məhkəmə qeyd edir ki, həm Kipr, həm də Rusiya Qarşılıqlı yardım haqqında Konvensiyanın tərəfləridir və əlavə olaraq Hüquqi yardım haqqında Saziş bağlamışlar (baxın, yuxarıda 175-185-ci paraqraflar). Bu vasitələr xanım Rantsevanın Kiprdə qalması və onun sonrakı ölümü ilə bağlı halların istintaqında Kipr dövlət orqanlarının Rusiyadan yardım üçün müraciət etməsinə dair aydın proseduru müəyyən etmişdir. Rusiya Federasiyasının Baş Prokuroru könüllü öhdəlik götürmüşdür ki, başqa sübutların toplanmasında kömək etməklə bağlı hüquqi yardım üçün Rusiya istənilən müraciətə köməklik göstərəcək (baxın, yuxarıda 70-ci paraqraf). Lakin heç bir sübut yoxdur ki, Kipr dövlət orqanları öz istintaqlarının keçirilməsində Rusiyadan hər hansı hüquqi yardım istəmişdir. Belə olan halda, Məhkəmə xanım Rantseva ilə kabaredə işləmiş iki rus qadının ifadələrinin əldə olunması üçün hüquqi yardım barədə tələbin edilməsindən Kipr dövlət orqanlarının imtinasını xüsusilə təəssüfləndirici hesab edir, nəzərə alaraq ki, belə ifadələr istintaqın mərkəzində olan məsələlərin aydınlaşdırılması üçün dəyərlidir. Xanım Rantsevanın 2001-ci ildə ölməsinə baxmayaraq, ərizəçi onun ölümünə gətirib çıxaran halların qaneedici izahını hələ də gözləyir.

242. Müvafiq olaraq, Məhkəmə hesab edir ki, xanım Rantsevanın ölümü ilə bağlı Kipr dövlət orqanları tərəfindən səmərəli istintaqın aparılmamasına görə iş üzrə Konvensiyanın 2-ci maddəsinin prosessual pozuntusu baş vermişdir.