Internetda ishlash asoslari va elektron pochta

Virtual olam
– Internet muhiti. 
Ijtimoiy tarmoq 
–
 
foydalanuvchiga matn, 
rasm, video kabi materiallarni ochiq 
foydalanish uchun yuklash, boshqalar bilan 
suhbatlashish, boshqalar joylashtirgan 
materiallarga izohlar qoldirish imkonini 
beruvchi saytlar majmui, masalan, 
Facebook, Instagram, Telegram va h. k.
Fishing 
(ing. 
baliq ovlash
) – fuqarolarning 
bankdagi hisob raqamlaridan pul yechib 
olish maqsadida ularning shaxsiy bank 
hisob raqamlari, xususan, shaxsiy 
identifikatsiya raqamlari (PIN) haqidagi 
ma’lumotlarni olish jarayoni. 
Gruming
– tahdid va shantaj qilish 
maqsadida voyaga yetmaganlar bilan 
Internet orqali о‘rnatiladigan aloqa.
Bulling 
–
 
axloqsiz хаtti-hаrakatlar.
Profil yaratish
– shaxsiy ma’lumotlarni 
kiritish yo‘li bilan saytlarda rо‘yxatdan 
о‘tish; shaxsiy ma’lumotlar orqali o‘zini 
boshqa foydalanuvchilarga tanitish. 
TAYANCH TUSHUNCHALAR
• 
boshqa shaxs tomonidan yaratilgan asar (masalan, rasm, qiziqarli maqola, qo‘shiq, musiqa, 
kino yoki boshqa nashr etilgan asar)larni ruxsatsiz tarqatish, undan nusxa ko‘chirish yoki plagiat 
orqali MUALLIFLIK HUQUQINI BUZISH MUMKIN EMAS; 
• 
Internetda notо‘g‘ri AXBOROTNI TARQATISH MUMKIN EMAS. Bunday axborotga grafik 
muharrirlarda qayta ishlangan tasvir, ijtimoiy tarmoqlarda berilgan yolg‘on xabarlar kiradi; 

---

III BOB. 
INTERNETDA ISHLASH ASOSLARI VA ELEKTRON POCHTA
108
Internet xatarlari
• 
inson shaxsiy hayotiga daxldor ma’lumot va tasvirlarni ular RUXSATISIZ TARQATISH MUMKIN 
EMAS. Sinfdoshlaringiz yoki boshqa kimsalarni yashirin tarzda tasvirga olish, ular haqidagi 
ma’lumotlarni ularning ruxsatisiz boshqalarga tarqatish mumkin emas.
Shaxs yoshiga to‘g‘ri kelmaydigan saytlar.
Internet barcha 
yoshdagi foydalanuvchilar uchun xilma-xil saytlarni taklif 
etadi va shu orqali ommaviy foydalanuvchilar hamda 
alohida guruhlarning turli qiziqishlarini qondiradi. Shunga 
qaramay, bolalar va o‘smirlar saytlarning hammasidan ham 
foydalanishi mumkin emas. Yoshga to‘g‘ri kelmaydigan 
saytlar, xususan, kattalar uchun mo‘ljallangan ma’lumotlar 
bolalarga zarar yetkazishi mumkin. BEXOSDAN SHUNDAY 
SAYTLARGA KIRIB QOLSANGIZ, ULARNI DARHOL YOPING 
YOKI KATTALARGA MUROJAAT ETING.
Saytlarning tekshirilmasligi. 
Internetdagi ma’lumotlar 
mutaxassislar tomonidan tekshirilmaydi. Shunday 
ekan, ma’lumotlarga tanqidiy yondashishni o‘rganish va 
ularning hammasiga ham ko‘r-ko‘rona ishonavermaslik 
kerak. ONLAYN TAQDIM ETILGAN AXBOROTLARNING 
HAMMASIGA HAM ISHONIB BO‘LMAYDI.
Reklama ko‘rinishidagi nomaqbul ma’lumotlar. 
Bolalarga 
mos bo‘lmagan reklama ta’sirida ularga mo‘ljallanmagan 
tovar va xizmatlar (masalan, plastik jarrohlik)ni sotib olish 
mumkin. Foydalanuvchi o‘z shaxsiy ma’lumotlari (ismi, yoshi, 
jinsi)ni qancha ko‘p oshkor qilsa, reklamada ishtirok etish yoki 
lotereya o‘ynashga taklifnoma olish ehtimoli shuncha katta 
bo‘ladi. SAHIFALARDA O‘ZINGIZ HAQINGIZDAGI SHAXSIY 
MA’LUMOTLARNI YOZISHDA EHTIYOT BO‘LING.
Shaxsiy hayot daxlsizligi.
Internetdan joy olgan ma’lumotlar 
cheklanmagan vaqt davomida butun dunyo bo‘ylab aylanib 
yurishi mumkin. Siz yaxshi niyatda qо‘ygan matn va 
rasmlaringiz qayta ishlanib, sizning hayot daxlsizligingizga 
putur yetkazishi ehtimoli mavjud. Shu sababli, shaxsiy 
ma’lumotlaringizning hammasini ham Internetga 
joylayvermang. INTERNET MUHITINING O‘ZIGA XOS 
JIHATLARINI INOBATGA OLING.

---

109
Zararli maslahat.
Internetdagi forumlar, bloglar 
va boshqa saytlar foydalanuvchilarga axborot va 
maslahatlar almashish uchun platforma ochib beradi. 
Umuman olganda, yordamning bunday turi juda 
foydali, lekin nomaqbul, hatto zararli maslahatchilar 
bilan aloqa o‘rnatilishiga olib kelishi ham mumkin. 
Zararli maslahat olish xatari, xususan, bolalar va 
o‘smirlarning shunday maslahatlarni olish xatari 
doimiy veb-saytlarga nisbatan ijtimoiy tarmoqlarda ancha yuqori. INTERNETDAGI BUNDAY 
MASLAHATLARGA AMAL QILISHDAN AVVAL BU BORADA KATTALAR BILAN FIKRLASHIB OLISH 
ZARUR.
Gruming
– o‘z yoshini yashirgan holda bolalar va o‘smirlar 
bilan Internet orqali o‘rnatilgan aloqa. Buning uchun 
ijtimoiy tarmoqlar, elektron pochta xabarlari, onlayn 
o‘yin chatlari va boshqa veb-saytlardan foydalaniladi. 
Gruming bilan shug‘ullanuvchi nopok shaxs sovg‘a berish 
yoki muammoni hal etish bo‘yicha o‘z yordamini tavsiya 
etib, uchrashuv belgilashi ham mumkin. INTERNETDA 
O‘ZINGIZ TANIMAGAN SHAXSLAR BILAN MULOQOT 
QILMANG.
Fishing 
(pul o‘g‘irlash, firibgarlik) – mashhur brend, 
bank va boshqa xizmatlar nomidan elektron pochta 
xabarlarining yuborilishi. Masalan, sizga “1000 dollar 
pul yutib oldingiz, bank karta ma’lumotlaringizni 
yuborsangiz, sizga yutuqni jо‘natamiz” kabi xabar 
kelishi mumkin. Yodingizda bo‘lsin, bank hech 
qachon sizdan hisob raqamingiz, parol va boshqa 
ma’lumotlaringizni taqdim etishni so‘rab xat 
yubormaydi. O‘smirlar soxta veb-sayt, xabarlarni 
haqiqiysidan ajrata olishmaydi. Shu sababdan o‘zlari bilmagan holda, ota-onalari yoki aka-
opalarining bank ma’lumotlarini oshkor qilib qo‘yishi mumkin. 
Savdodagi firibgarliklar. 
Virtual sotuvchi o‘zining sifatli tovar yoki xizmatini tavsiya qiladi, to‘lov 
amalga oshirilganidan keyin esa tovar yoki xizmat aytilgan tavsiflarga ega bo‘lmasligi yoki umuman 
xaridorga yetkazib berilmasligi mumkin. Savdodagi bunday holat firibgarlik deb ataladi. INTERNET 
ORQALI SAVDONI AMALGA OSHIRISHDA KATTALARDAN YORDAM SO‘RASH LOZIM.

---