İslam səNƏTİ azər miRZƏBƏY

Lüqətçə:
Süluk: Sufi yolunu getmə.

Nübüvvət: Peyğəmbərlik.

Niyabət: Vəkillik.

Vəch: Cəhət.

Təzkiyəyi-nəfs: Nəfsi pak etmə.

Mücəlla: Cilalandırılmış.

Təfsiyə: Saflaşdırma.

Mün’əks: Əks edilmiş.

Tövhid: Allahın birliyinə inanma.

Cəmal: Allahın mərhəmətinə dəlalət edən vəsflər.

Cami-cəhannüma: Dünyanı göstərən cam.

Künh: Mahiyyət.

Qayət: Axır, nəhayət.

Münkəşıf: Zahir olmuş, kəşf olunmuş.

Baqi: Daimi olan, axirət.

Zillət: Alçaqlıq, rüsvayçılıq.

Taət: Allaha itaət.

Qəsbi: Qəsbi elm – oxumaqla əldə olunan bilik.

Kəşfi: Kəşfi elm – qəlb gözü ilə görüb əldə edilmiş bilik.

Qal: Söz, danışıq.

Qiylü qal: Səs-küy.

Mə’luf: Adət etmiş.

Məhsusat: Duyğu hissi ilə duyulan.

Mühibb: Sadiq, sevən.

Məşrəb: İçki içilən yer, bulaq.

Mübtəde’: Başlayan, ibtidai.

Qaddəsallahu: (Nida) Müqəddəs olsun!

Ərən: İğid.

Mürşid: Müəllim, şeyx.

Əslafi: Sələflər, əcdad.

İqdam: Başlama.

Mütəfərrik: Dağınıq.

Ənbiya: Peyğəmbərlər.

Də’vət: Dinə də’vət, təşfiq etmə.

Əshabə: Məhəmməd peyğəmbərin həmsöhbətləri, ardıcıları.

Tabein: Peyğəmbərin əshabələrinin həmsöhbətləri, ardıcıları.

Nəüzübillah: Allah bizi qorusun!

Məşayix: Şeyxlər.

Vücudi-məcazi: Məcazi, həqiqi olmayan vücud.

Bilkülliyyə: Tamamıilə.

Ərş: Göyün ən uca qatı.

Kürsi: Ərşin altındakı göy.

Binəhayə: Nəhayətsiz, sonsuz.

Fasiq: Qünah işlər görən.

Səlah: Bəyənilən.

Ülama’i-zahir: Zahiri elmləri bilənlər, ruhanilər.

Ülama’i-batin: Batini, gizli elmləri bilənlər, əhli-təsəvvüf, sufilər.

İntiqal: Keçmə.

Müshib: Ardınca getmə.

Tə’lif: Sevqi, dostlaşma, şəkil alma.

İmtizaci-qəlbi: Ərinti, xəlitə, qəlblərin qaynayıb-qarışması.

İrtibati-ruhi: Ruhi rabitə.

Lacərəm: Nəhayət.

Çəri: Qoşun.

Fisqxanə: Əxlaqsızlıq yuvası.

Dərqah: Kandar, qapı.

Əleyhlə’n: Lənət ona olsun.

Mərdud: Rədd edilmiş, qovulmuş.

Danişmənd: Bilikli.

Malayə’ni: Boş, əbəs.

Ləğviyyət: Boş sözlər, işlər.

Sülaha’: Salehin cəmi, mömünlər, şəriətə əməl edənlər.

Mürtəkib: Pis, yaramaz, günah işlər görən.

Nəsrani: Xaçpərəst.

Ümmət: Dini icma.
(Əşrəf oğlu Rumi. “Müzəkki ən-nüfus”).
RƏSM
Deyilənə görə, bir gün Əbdulla bin Abbasın (ə.s.) yanına bir nəfər gəlir və deyir: “Ya, İbn Abbas, doğrusu budur ki, mənim bir adam kimi dolanacağım və qazancım əlimin zəhməti, çəkdiyim rəsmlər hesabınadır”. İbn Abbas dedi: “Mən sənə təkcə Allahın Rəsullundan eşitdiyimi deyəcəyəm. O dedi: “Hər kəs ki, canlıların rəsmini çəksə, Allah o adamı çəkdiyi rəsmə ruh üfürənə qədər əzab verəcək və o isə bunu heç vaxt edə bilməyəcək”. Bu sözləri eşidəndə o adam dərindən ax çəkdi və qorxudan rəngi sap-sarı oldu. Onda İbn Abbas ona, belə dedi: “Vay sənin halına. Əgər bundan sonra da bununla məşğul olmaq istəyirsənsə, onda sən, ancaq, ağac rəsmi və qeyri cansız şeyi çəkməlisən” (Səhihi Buxari).

Rəvayət olunduğuna görə Həzrəti Aişə (ə.s.) bir dəfə balaca bir yastıq almışdı. Onun üstündə heyvan rəsmləri var idi. Rəsulullah (s.a.s) bunu görüncə qapının önündə durdu, içəri girmədi. Mən bu sırada Rəsulun üzündə şiddət əsərini sezdim, soruşdum: ”Ya, Rəsulullah! Allaha və Onun Rəsuluna tövbə edirəm. Fəqət, bilmirəm ki, nə qüsur etdim? O dedi: Bu balışın burada nə işi var? Mən: “Ya, Rəsullulah, gah üzərində oturarsan, gah ona söykənərsən deyə sənə aldım”, deyə cavab verdim. Rəsulullah: “Bu surətlərin sahibləri qiyamət günü, mühəqqəq, əzab olunacaqlar. Və bu kimsələrə, təsvir etdiyiniz bu heyvanları dirildin, deyiləcək”.

Yenə Rəsul dedi ki: “O evdə ki, içində surətlər vardır, artıq o evə mələklər girməz”, buyurdu.

Deyildi ki: “Aişənin (r.a.) bir pərdəsi vardı ki, onunla otağının bir tərəfin örtmüşdü. Nəbii- Əkrəm (s.ə.s) ona: ”Bu pərdəni qarşımdan al. Üzərində təsvirlər namazda ikən hey mənə görünür durur, buyurdu.”

Bundan başqa, bunun əksinə deyilmişdir ki, Həzrəti Rəsul (s.ə.s.) pərdənin götürülüb ondan balış qayırılmasına e’tiraz etməyib. Türk alimi Məhmət Şükrü Sözərin dediyinə görə, bunda hikmət odur ki, vacibə görə namaz vaxtı adamın qarşısında canlı şeyin təsviri olmamalıdır.

Keçən əsrin əvvəlində dinin islahatçısı Şeyx Məhəmməd Abdo fitva verdi ki, müsəlmanlar rəsm çəkib heykəl düzəldə bilərlər, çünki artıq bütpərəstlik qorxusu keçib getmişdir. Bu düzgün fikirdir, ələlxüsus foto, film və televiziya icad olunandan sonra və müsəlmanların onlardan çəkinmədən istifadə etməklərindən sonra rəsm əsərlərinin qadağası məntiqdən kənar bir fikir olardı.

HZ.PEYĞƏMBƏRİN (S.Ə.S.) TƏSVİRİ

Sünni alimləri peyğəmbərlərin surətlərinin və, ələlxüsus, Hz. Məhəmmədin (s.ə.s) surətinin çəkilməsini qadağan ediblər. Onlar bunu bütpərəstliyin təbliğinə gətirəcəyindən qorxurdular. Şiə alimlər də, tarixən, həmişə, belə şeylərin əleyhinə olublar, ancaq buna baxmayaraq, hal-hazırda, şiələrin arasında İmamların rəsmləri geniş yayılmışdır. Hətta, mən, şiə məscidlərində belə, Əmirilmöminin, Əlinin (ə.s.) və başqa İmamların kiçik təsvirlərinin orada sütunların üzərində asıldığını görmüşəm.

Bir dəfə, Bakıda, küçədə bir iranlının üzərində İmamların təsvirləri olan şəkilləri satdığını gördüm. Birini ondan aldım. “Əlamdarı-Kərbəla” (Kərbəla bayraqdarı), Həzrət Abbas Əbülfəzlin (ə.s.) gözəl, zövqlə çəkilmiş bu rəsmi indi bizim evdə divardan asılıb.

Mən, bir dəfə bir savadlı iranlıdan soruşdum ki, bu cür şəkillərin çəkilişi işinə İranın üləmaları, ilahiyyatçıları necə baxırlar, bunlar məqbuldur, ya yox. O dedi ki, əvvəllər onların alimləri belə şəkillərə e’tiraz etmirdilər, ancaq son vaxtlar əleyhinə danışırlar, düzgün olmadığını söyləmişlər.

Lakin, əməldə, uzaq keçmişdən bu yana bu qadağalara ciddi riayət olunmurdu. Şahlar, sultanlar və dövlətli əyanlar, özlərinin istifadəsi üçün, şəxsi kitabxanaları üçün Hz. Nuh (ə.), Hz. İbrahim (ə.), Hz. Yusif (ə.), Hz. Məhəmməd (s.ə.s.) rüsumlu kitabları və ayrıca vərəqləri rəssamlara çəkdirərdilər.

Ümumiyyətlə, İslamda, şəkili müqəddəs kitab adında bir şey yoxdur. Xaçpərəstlərin müqəddəs kitabları dini şəkillərlə bəzənmiş olduğu halda Qur’ani-Kərimə şəkillər əlavə olunmur. Xaçpərəst adətinə görə kilsələrin divarları, tavanları və hətta pəncərələri dini məzmunlu təsvirlərlə bəzənilə bilər. Yunanlar və ruslar isə inanırlar ki, üzərində Hz. Məryəm və Hz. İsa (ə.) təsvirlərini daşıyan “ikon” adlanan, taxta lövhələrinin bə’zilərində xüsusi bir bərəkət var. Bunlara görə bu ikonlarla əlaqədə tez-tez cürbəcür möcüzələr müşahidə olunur. Fəqət, bə’zi tarixi dövrlərdə, yunan kilsələrində xaçdan savayı heç bir təsvirin çəkilməsi qəbul olunmurdu. Həmdə bu gün belə, bə’zi protestant firqələri xaçpərəst müqəddəslərinin təsvirlərinin kilsədə yerləşdirilməsini məqbul saymırlar.

Hz. Peyğəmbərin (s.ə.s) təsvirlərini çəkən müsəlman naqqaşları, rəssamları və onları sifariş edənlər anlayırlar ki, bu təsvirlər əsla ibadət məqsədi daşımır.

Erkən çağda, belə təsvirlərdə Hz. Rəsulun (s.ə.s.) üzü pərdə ilə örtülü və ya da ki, bir alov şəklində olurdu. Miladi tarixlə 1500-cü ildən sonra, bə’zi təsvirlərdə üzü açıq şəkillərə də rast gəlmək olur. Fəqət, deyildiyinə görə Hz. Məhəmmədin (s.ə.s.) təsvirləri İslamın tarixi boyu nadir halda təsadüf olunur. Mənim öz şəxsi kitabxanamda, müasir çap kitablarımda müsəlman rəssamlarının qədimdə çəkmiş olduqları Peyğəmbərin (s.ə.s.) doqquz sayda rəsmi var. Bə’zi şəkillərdə o, arvadları və qızı ilə birlikdə təsvir olunub. Onun başının ətrafında parlaq fərr də çəkilib. Məzmunu isə, çox halda, Peyğəmbərin (s.ə.s.) meracı olub.

Osmanlı Dövlətində, 1595-ci ildə tamamlanmış Peyğəmbərin (s.ə.s.) tərcümeyi-halı, “Siyəri-nəbi” əlyazma kitabı çıxmışdı. Onu, Sultan Murad öz oğlu üçün sifariş etmişdi. Bu, çox-cildli kitabda, əsasən, Həzrəti-Rəsul olmaqla səkkiz yüzdən çox təsvirlər var. Ancaq orada Həzrətin üzü açıq olmayıb, pərdə altında gizlədilib.

Burada, həm də Danimarka rəsmləri haqqında söhbət açmaq istəyirəm. Hamı eşidib ki, Danimarkanın bir qəzetində bir rəssamın çəkdiyi, müsəlmanları məsxərəyə qoyan rəsmlər dərc olunmuşdu. O rəsmlərin arasında Peyğəmbərin (s.ə.s.) gülünc şəkildə təsvir olunan bir rəsmi də vardı. Bu məsələ böyük, nataraz bir qalmaqala səbəb oldu.

Bu fitnənin layihəsini hazırlayanlar burada da öz məqsədlərinə nail oldular. Məqsəd isə o olub ki, xaçpərəstlərlə müsəlmanlar arasında qarşıdurma yaratmaq. Müsəlmanlar bu oyuna gəldilər və uduzdular.

Özümdən danışım. Həyatda bir şeyi bilmişəm ki, gərək küçə, bazar əhlinə baş qoşmayasan. Əgər şəhərdə gəzəndə bir axmaq adam səni məsxərəyə qoyur, söz atırsa və ya söyürsə gərək ona fikir verməyib keçib gedəsən. Necə deyərlər, it hürər, karvan keçər. Sən özünü ağıllı, mədəni adam sayırsansa gərək elə adamlara fikir verməyəsən. Çünki o adam, söyüş və ya məsxərə vasitəsi ilə səni qızışdırıb özü ilə üz-üzə gəlməyini istəyir. Əgər, sən təmkinli olub, ona fikir verməyib keçib getsən, ona qalib gəlmiş olarsan. Demək, onun hədəfi boşa çıxdı. Ancaq durub onunla sözləşsən, onda deməli onun sözü sənə tə’sir etdi, toxundu. Dava eləsən, bununla özünü onun səviyyəsinə, küçə əhlinin səviyyəsinə salmış olarsan.

Bu məsələdə müsəlmanlar da gərək mənim kimi hərəkət edəydilər. O rəsmlərə əhəmiyyət verməyəydilər. Onda biz udmuş olardıq, onlarsa uduzmuş. Əgər səni təhqir edənin məqsədi sənə sataşmaq, könlünə dəyməq, səni coşdurub, özündən çıxartmaqdırsa, onda sən gərək onu saymayıb sakit durasan, ona fikir verməyəsən.

Məsəl üçün, mən Danimarkada yaşamıram, Danimarka qəzetlərini alıb oxumuram. Yerdə qalan müsəlmanlar da mənim kimi. Qərb mətbuatı bu qalmaqalı salmasaydı biz haradan biləcəkdik ki, haradasa, hansı qəzetdəsə bu cür rəsmlər var. Əslində bu məsələni şişirdən, hay-küy salan Qərb mətbuatı olub. Qərb qəzet və məcmuələri o rəsmləri təkrarən, dəfələrlə öz səhifələrində dərc edib müsəlmanları qıcıqlandırmağa, hansınsa işləri görməyə təhrik etməyə başladılar. O hay-küydən sonra dünyada hamı o rəsmləri gördü, o qəzetin varlığından xəbər tutdu.

O rəsmləri görəndə heç bir hiss keçirmədim. Çünki onlar axmaq, mə’nasız rəsmlər idi. Orada bir saqqallı kişi rəsmi altında “müsəlmanların peyğəmbəridir” yazısını görəndə də bu, mənə toxunmadı. O rəsm başqa, bizim Hz. Peyğəmbər başqa.

Həyatda bir şeyi başa düşmüşəm ki, təhqir etmək asandır, hörmət etmək çətindir. Təhqir etməyi hər kəs bacarar, ancaq hörmət etmək üçün adamın adamlığı, qanacağı olmalıdır, ağıllı-başlı adam olması lazımdır.

Ondan başqa, bu gün Qərbdə, xristian aləmində rəssamlar, yazıçılar və film sənətkarları xristian dinini, onun ruhanilərini və hətta Hz. İsanı (ə.s.), Hz.Məryəmi təhqir etməkdən çəkinmirlər. Onlar öz dininə hörmət etməyəndə onda daha biz onlardan bizim Peyğəmbərə (s.ə.s.) hörmət göstərməyi necə tələb edə bilərik.

Roma Papasının köməkçisi, bu yaxınlarda, nəhayət təngə gəlib demişdi ki, Qərb mətbuatının işi daima Vatikanın adını pisə çəkmək, ruhaniləri qaralamaq, xaçpərəst dininə qarşı çıxmaqdır.

Bu yaxınlarda Roma Papası harasa səfərə çıxmışdı, deyəsən İspaniyaya. Orada onu, iki yüz min katolik məzhəbindən olan dindar gənclər, böyük sevinclə, gül-çiçəklə qarşılamışdılar. Böyük bir izdiham vardı. Ancaq masonluğa xidmət edən Qərb mətbuatı, televiziya kanalları, hamısı bir səslə, bağırırdı, həyayasızlıqla və riyakarcasına “səfər çox uğursuz keçdi”, deyirdi. Soruşsan niyə? Cavab verirlər, on beş nəfər nümayişə çıxıb “biz Papanı istəmirik” deyib səfərə e’tirazlarını bildiriblər. Papanın köməkcisi isə acıqla Qərb televiziya kanallarını məzəmmət etdi. Dedi, on beş nəfərin e’tirazını görürlər, ancaq iki yüz minlik izdihamı görmək istəmirlər. Uğurlu səfəri, riyakarcasına uğursuz e’lan edirlər. Bütün bunlardan belə nəticə çıxarmaq olar ki, Qərb ələmində dinə düşmən olan qara qüvvələr var...

Qorbaçevin hakimiyyəti dövründə, Bakıda bir videoya, İsa peyğəmbər (ə.s.) haqqında Amerikada çəkilmiş bir filmə baxdım. Filmi yaradanların məqsədi, dinsizliyi təbliğ etmək, xaçpərəst tamaşaçılarını inandırmaq idi ki, İncil yalan danışır, Hz. İsa, əslində, heç də peyğəmbər olmayıb, o, dünyəvi bir həyat sürüb, arvad uşaqları olub, ölüləri diriltməyib, çarmıxa çəkilməyib və s.

Filmin başlanğıcında göstərilirdi ki, İsa (ə.s.) bir fahişəxanaya gedib, orada, şəffaf pərdə arxasında, baş tutan, kişi müştəri ilə fahişə arasındakı cütləşməyə, cima’ya tamaşa edirdi. Filmdə Şərq musiqisi kimi bizim muğamat səslənildi. Onu amerikalı ermənilər çalırdı. Ancaq bunlar çox naşı çalğıçılar idi.

Doğrusunu desəm, filmə divanda uzanıb baxdığıma görə bir az da baxdıqdan sonra yuxuya getmişdim. Onun məzmununu sonradan başqa yerdən öyrəndim. Qərbin kütləvi mətbuatında, televiziya kanallarında və radiolarında bu film üçün güclü təbliğat gedirdi, o, geniş reklam olunurdu, onu çəkənləri çox tə’rif edirdilər. Onun reklamına milyonlarla dollar pul xərclənirdi.

Yadımdadır ki, uşaqlıqda, sovetin “Pravda” qəzetində oxumuşdum ki, amerikalı bir keşiş Hollivudun film sənayesini tənqid edən bir kitab yazmışdı. Bu xəbər məni çox təəccübləndirmişdi. Keşiş hara, kino sənəti hara. Bunların nə əlaqəsi ola bilər. Ancaq indi başa düşürəm ki, o din xadimini film sənəti haqqında kitab yazmağa nə vadar etmişdi. Bilirəm ki, Hollivudda istehsal olunan filmlər hamısı bir düstura görə hazırlanıb, çəkilib. Bu əsərləri yaradanların məqsədi – dinə, əxlaqa qarşı təbliğat aparıb, ali, mə’nəvi meyarları aradan aparmaq, cəmiyyətdə dinsizliyi və pozğunluğu yaymaqdır. Ancaq nə olsun ki, o cür din xadimləri nə qədər danışsalar-danışsın Amerikada onlara qulaq asan yoxdur, bu cür tənqidlərin hakim dairələrə də heç bir tə’sirri yoxdur. Bu günün siyasətindən başı çıxan adam bilir ki, dinə qarşı mübarizə sionist və mason məramnamələrinin birinci bəndidir. Bilindiyi kimi Hollivud film müəssisələrinin sahibləri hamısı yəhudilər, sionistlərdir.

Qərbin bədii ədəbiyyatında və Hollivud filmlərində ruhanilər, keşişlər həmişə ikrah hissi oyadan, pis adamlar kimi, onun əksinə, dini-imanı olmayan naxuda adamlar -- oğrular, qatillər, əyyaşlar, qəhbələr, fahişələr isə rəğbət doğuran, nümunəvi, yaxşı adamlar kimi təsvir olunur.

Sovet dövrü zamanı Qərbin təbliğatı bizi inandırmağa çalışırdı ki, marksist, kommunist siyasəti dinsizlik üzərində qurulub. Ancaq bunun əksinə kapitalist, burjua cəmiyyətində “vicdan azadlığı” kimi adlanan bir şey var. Yə’ni bizim dildə desən din azadlığı var, hər kəsin dini e’tiqadı üçün tam sərbəstlik var, din əleyhinə təbliğat yoxdur. Bunlar hamısı yalan çıxdı. Mən sonradan, sovetin dağılmasından sonra, Avropada yaşayanda başa düşdüm ki, həm kommunist cəmiyyətində, həm də kapitalist cəmiyyətində dinə, eynən, e’tiqada və əxlaqa yer yoxdur.

Bu cəmiyyətlərdə belə bir fikir var ki, din Köhnə Dünya Nizamının əlamətidir. Yeni Dünya Nizamında isə ona ehtiyac olmadığından, o, tədricən puç olub getməlidir.
Kommunist və kapitalist məfkurələrin hər ikisi “maddiyyət” fəlsəfəsi növündəndir. Yə’ni ki, bu əqidələrin ardıclıları mə’nəvi şeyləri rədd edib, ancaq maddi şeylərin həqiqi olduğunu qəbul edirlər. Bunların fikrinə görə ancaq maddi nemət var, mə’nəvi nemət isə yoxdur. Bu cür düşünən adamlar və dairələr həmişə, keçmişdə də mövcud olub. Belə fikir tərzi bu növ adamların təbiətindən doğur, necə ki, Şeytanın təbiəti, hansı ki, məğrur və kibirli olub, Allahın əmrinə tabe’ olmaq istəmir. Dinə zidd olan qüvvələr ayrı-ayrı dövrlərdə və ayrı-ayrı ərazilərdə cürbəcür donlara girib, görünüşünü dəyişib, ancaq, mahiyyətcə, eyni qalıblar.

Bu mövqeydə duranlar bir çox inqilablardan sonra, nəhayət, XX əsrdə tam qələbə çalaraq yer üzünün hər yerində öz hakimiyyətlərini möhkəmlədirdilər. Bunların, kommunistlərin və kapitalistlərin siyasi məramnamələri zahiri görünüşlərinə görə fərqli olsa da mahiyyətləri eyni şeydir. Bu dəstələrin hər ikisi dünyada hökm etmək, bəşəriyyəti özünə tabe’ etdirmək və dini aradan aparmaq istəyir. Bu dəstələrinin hər ikisinə ümumən “mason” adı vermək olar.

Günümüzdə xeyli sayda əsər yazan müəlliflər var ki, onlar, tə’kid edib deyirlər, hal-hazırda masonlar dünyanın hər tərəfində hökmranlıq edirlər. Onların fikrinə görə son dövrün dövlət xadimlərinn əksəriyyəti, bəlkə də hamısı mason əqidəsinə xidmət edən siyasətçilər olublar. Yə’ni ki, Napoleon, Corc Vaşinqton, Trotski, Lenin, Stalin, Hitler, Mao, Məhəmməd Rza Pəhləvi, Gorbaçev, Yeltsin, Buş, Sarkozi və s. Elələrini sadalasan siyahı çox yer tutar. Hal-hazırkı dünyamızda mason olmayan dövlət başçısını tapmaq çətin iş olar.

Mən bu kitabda “mason” sözünü çox yerdə geniş mə’nada işlətmişəm. Yə’ni, məncə, bu gün, hər kəs ki, mə’nəviyyata, ali qayələrə qarşıdır və dinə zidd mövqe’ tutur, mason lojasının üzvü olub-olmasından asılı olmayaraq ona “mason” adını vermək olar.

Müasir zamanda Qərbdə, əxlaqlı həyat tərzini, dini təbliğ edən yazıçını və ya hər-hansı ədəbi əsəri tapmaq çox çətin bir iş olar. Cavanlıqda Qərb yazıçıların əsərlərini oxuyanda mənə təəccüb gəlirdi ki, nəyə görə onların hamısı bir olub, əxlaqsızlığı təbliğ edir, əsərlərində, daima, ruhaniləri qaralamağa çalışırlar, dinə düşmən mövqeyində dururlar. Təəccüb edirdim ki, nə üçün müəlliflər hamısı eyni mövqe’ tuturlar, hamısı bir ağızdan danışırlar. Qərbdə azad, fərqli düşüncə təbliğ olunduğu halda bu yazıçıların mövqelərində, dünya görüşlərində, müxtəliflikdən heç bir əsər-əlamət yox idi. İllər ötəndə, Avropa səfərlərimdən sonra, Qərbdəki siyasi vəziyyət mənə aydın oldu. Başa düşdüm ki, oralarda hər şey, hökumət, iqtisadiyyat, mətbuat, radio və televiziya, kino sənayesi, teatr, hər şey, masonların nəzarəti altındadır. Oranın nəşriyyatları yazıçılardan dinsizliyi, pozğunluğu, əxlaqsızlığı təbliğ edən kitablar yazmağı tələb edirlər. Bu cür əsərlərin təbliğinə, reklamına külli miqdarda pul buraxırlar. Bu səbəbdən Qərbin yazıçıları, hamısı mason məfkurəsinə uyğun, müvafiq olan əsərlər yazaraq, varlanmaq və məşhur olmaq istəyirlər. Və əksinə, əgər birisi dini və əxlaqı təbliğ edən əsər yazsa, onu nəşr edəcək bir dənə də olsa nəşriyyat tapa bilməyəcək, çünki belə əsər bu gün Qərbdə hakim olan məfkurəyə, siyasətə zidd bir şeydir.

Bu yaxınlarda mənim əlimə ingilis dilində yazılmış kitab düşmüşdü. Katolik məzhəbinin nümayəndəsi olan bir amerikalı yazıçı “Əhd” (“Testament”) romanını yazaraq, bu kitabda Hz. İsadan və Hz. Məryəmdən bəhs edir. O, orada Məryəmi, əstəğfirüllah, zina’ törətmiş bir qız kimi təsvir edir, onu Romalı bir əsgər ilə zina etdiyindən, qeyri-rəsmi cinsi əlaqə qurduğundan danışır. Yazıçı, bu bədii əsərdə İsanın (ə.s.) peyğəmbər olmasını danır, onun o romalının oğlu olduğuna, İlahi, bağışla məni, bir vələdüzzina’ olduğuna tə’kid edir. Bir sərsəm, amerikalı katolik keşiş isə o kitaba rə’y yazaraq deyir ki, yazıçı tarixi həqiqətləri düzgün təsvir edir. Qərbdə saysız miqdarda belə kitablar dərc olunur, filmlər çəkilir, xaçpərəst dininə qarşı təhqiramiz məzmunlu oxşar tamaşalar səhnələşdirilir.

Əvvəllər, məktəbdə keçdiyim dərslərin tə’siri altında inqilabdan qabaq nəşr olunan “Molla Nəsrəddin” məcmuəsini yaxşı bir şey sayırdım, C.Məmmədquluzadənin keçmişdəki fəaliyyətlərini cəmiyyət üçün xeyirli, faydalı olduğunu hesab edirdim. İndi isə daha belə saymıram, əksini düşünürəm. O vaxt mən hələ, masonlar kimdir, onların məqsədləri nədir bilmirdim. Amma indi bilirəm.

Mən, xəbər tutdum ki, Bakıda, “Molla Nəsrəddin” məcmuəsinin rəsmləri on cildlik kitab şəklində, təkrarən nəşr edilib. Dükanda o kitabı tapıb, vərəqlədim. Gözüm açıldı, C.Məmmədquluzadənin kimliyi mənə aydın oldu. O çağın müsəlmanlarının bu məcmuənin nəşrinə qarşı çıxmaqlarının səbəbini anladım. Bir rəsm mənim diqqətimi xüsusi ilə cəlb etdi.

Danimarka rəsmləri ilə əlaqədar qalmaqaldan sonra, bu rəsmin surətini və rəsmə aid yazdığım qeydləri İnternet vasitəsi ilə altmışa yaxın Almaniya, İngiltərə və Amerikanın məcmuələrinə və qəzetlərinə göndərdim. Yə’ni ki, hərgah bu onları maraqlandırırsa, qoy bu rəsmi mənim qeydimlə birlikdə dərc etsinlər. Bu həmin o qəzetlər və məcmuələr idi hansılar ki, danimarkalılara həmrəylik göstərməkdən ötrü, öz səhifələrində, o, səfeh, dəyərsiz rəsmlərə yer ayırmışdılar. Mən elə qabaqcadan düzgün olaraq güman edirdim ki, onlar mənim məktubuma hər hansı bir cavab verməyəcəklər, onu göz ardı edəcəklər. Çünki bu onların maraqlarına uyğun gəlmir və məktubumun dərc edilməsi onların təbliğatını darmadağın edə bilərdi.

Məktubun sərlövhəsi “Təhqiramiz nəşr” olub. Məktubumun mətni (rəsmin bu kitabda dərc olunmasını münasib bilmədim):

Təhqiramiz Nəşr

Rotter. “Həcc səfəri”.

“Molla Nəsrəddin” məcmuəsindən bir rəsm.

Nömrə 45. 8 Noyabr 1909. Tiflis.

Çap vərəqi. 21,5 x 30.

Rəsm haqqında qeyd

Rəsmin adı “Həcc səfəri”dir. Bu çap vərəqəsinin üzərində səhrada gedən uzun bir dəvə karvanı təsvir olunub. Dəvələrin üstündə kişilər, zəvvarlar, cürbəcür müsəlman xalqlarının nümayəndələri oturur (ərəb, iranlı, osmanlı türkü, qafqazlı, tatar, özbək və ilaxir). Rəssam onları ya gözü bağlı, ya da ki kor kimi göstərmişdir. Karvanbaşı isə arxa ayaqları üstündə gedən eşşəkdir. O, quyruğuna bağlanmış iplə karvanı arxasınca çəkib aparır. Qabaq ayaqları ilə başı üzərində yaşıl rəngli İslam bayrağı tutur.

Bu hazırkı rəsm də, ona oxşar minlərlə başqa təhqiramiz rəsmlərdəndir hansılar ki, bədnam “Molla Nəsrəddin” məcmuəsində dərc olunmuşdu. Tiflisdə nəşr olunan bu məcmuənin bütün məzhəkəli rəsmləri din əleyhinə, ruhanilər əleyhinə, İslam əleyhinə olub. Bu məcmuə Şərq xalqları arasında geniş yayılmış lətifələrin bir simasının adını daşıyır. Naşiri “böyük demokrat, qabaqcıl jurnalist” Cəlil Məmmədquluzadə olub. Halbuki mənim rə’yimə görə o, gizli mason təşkilatının (“Jön Türk”ün) üzvü olub. Bu hazırkı əsərin rəssamı, Rusiya çarının rəiyyəti, başqa bir mason, Rotter adında bir şəxs olub. Deyilənə görə bu türk dilli məcmuə o dövrdə müsəlman ölkələrində geniş şəkildə oxunurdu. Baxmayaraq ki, müsəlman əhalisi və ruhaniləri rus çarından bu nəşrin dayandırılmasını, məcmuənin bağlanmasını tələb edirdilər, o, bunların müraciətlərinə xor baxırdı. Bu cür İslam əleyhinə rəsmlər məcmuədə ardıcıl şəkildə dərc olunurdu və bu nəşr iyirmi il ərzində davam etdi.

Müasir nəşr
Bakıda, 2004-cü ildə, Azərbaycanın Milli Elmlər Akademiyası Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun köməkçiliyi ilə “Çinar-Çap” nəşriyyatı, bu məcmuənin təhqiramiz rəsmlərini tam şəkildə, on cilddə çap etməyə başlayıb. Naşir: Qoşqar İsmayıl oğlu.

Təəccüb edirəm ki, dünya müsəlmanları Avropada, xaçpərəst torpağında bir qəzetdə dərc olunmuş ziddi-İslam məzhəkəli rəsmlərə acıqlı şəkildə e’tiraz etdikləri halda, onlar, Azərbaycan Respublikasında, müsəlman torpağında nəşr olunan qat-qat daha kəskin, daha kinayəli rəsmlərə, e’tinasızlıqla yanaşırlar.

Qərbin kütləvi mətbuatı ilk dəfə Danimarkada çıxan bu rəsmləri nəşr edib qalmaqal salmaqla öz camaatını inandırmağa çalışır ki, bu, ifrat həddə dindar olan, zarafat anlamayan, müsəlmanlar çox şüursuz və qəddar bir irqin nümayəndələridir. Elə ki, həm İslam dini, həm də müsəlmanlar Qərb aləmi üçün, onun azadfikirli camaatı üçün bir təhlükə mənbəyidir.

Mən, şəxsən, bu Danimarka rəsmlərindən tə’sirlənməmişəm. Mənə görə onlar səfeh və mə’nasızdırlar. Başqa müsəlmanlar da, həmçinin, mənim kim gərək hissiyyata qapılmayıb, onlara fikir verməyəydilər. Bu fitnəni icad edənlər müsəlmanların bu cür hissiyyata qapılmasını və hiddətlənməsini qabaqcadan gözləyirdilər. Bədbəxtlik ondadır ki, müsəlmanlar kütləvi mətbuatın, radio və televiziyanın ovsununa uyub hərəkət edirlər.

Buna oxşar olaraq Azərbaycan Respublikasının kütləvi mətbuatı, dövlət mə’murları “Molla Nəsrəddin” məcmuəsində çıxan təhgiramiz, məzhəkəli rəsmləri tərifləyir, naşirini qabaqcıl bir jurnalist kimi qələmə verib, onu “müsəlman irticaçılarına” qarşı mübarizə edən bir adam kimi göstərməyə çalışırlar. Bu gün yerli müsəlmanlar bu təbliğatın, bu ovsunun tə’sirindən sakit durur və sükut saxlayırlar.

Bunu da burada qeyd etməyinə dəyər ki, Azərbaycan Respublikası bir-neçə beynəlxalq İslam təşkilatlarının üzvüdür.

İslam Konfransı Təşkilatının (İKT) üzv ölkələrinin elm, təhsil və mədəniyyət təşkilatı olan İSESCO-nun qərarına görə Bakı şəhəri 2009-cu il üzrə İslam mədəniyyəti paytaxtı e’lan olunmuşdu.
Bu məktubu, yə’ni rəsmin surətini, öz qeydlərimlə birlikdə Danimarka rəsmlərini dərc etmiş altmışdan çox Qərb qəzetlərinə və məcmuələrinə göndərdim. Lakin onlardan əks-səda gəlmədi. Ona görə ki, göndərdiyim rəsmi və onun altındakı qeydimi birlikdə dərc etmək onların gizli niyyətlərinə xidmət etməyəcəkdi.

Sonra mən bu məktubu İnternetlə Məkkənin həcc idarəsinə yolladım. Onlardan da səs çıxmadı.

O vaxt bir nardaranlı hacı bir televiziya kanalına zəng vurub, Danimarka rəsmləri məsələsi onu çox hiddətləndirdiyini, çox pərişan etdiyini bildirib. Belə yerdə deyirlər, başqasının gözündə tükü seçir, ancaq öz gözündə şalbanı görmür...

Nizami “Xosrov və Şirin” adlı mənzum dastanında yazırdı ki, onun müasirləri daha çox «Xəvəsnamə» kimi biyabırçı əsərlərə maraq göstərlər.

Rus şərqşünası Krımskiyə görə o dövrdə müsəlman dünyasında abırsız kitablar yazılır və onlar rəsmlərlə bəzədilirdi. Deyir ki, buna misal kimi nəzmlə yazılmış əsəri “Əlfiyə-şəlfiyə”ni (Eşqbazlıq elminin min üsulu) gətirmək olar. Belə kitablar adətən biyabırçı rəsmlərlə birlikdə çıxırdı. Bizim ədəbiyyatda cinsi əlaqə barəsində bəhs edən bu cür kitablar həm də “Əl-kütub əl-bah”, yə’ni ki şəhvət həvəsi ilə əlaqəli kitablar. Tarixçilərə görə vəliəhd Mə’sudun Heratdakı sarayının yataq otağının divarları bu cür şəkillərlə bəzədilmişdi ki, orada cütləşmənin cürbəcür novləri rəsmlərlə əyanı bir şəkildə göstərilmişdi.

Mənə görə bu cür şəkillər Şəriətə zidd bir şey deyil, çünki bunlar ictimayi yerdə nümayiş edilmək üçün nəzərdə tutulmayıb, sırf şəxsi istifadə üçün. Ələlxüsus, bunlar canlı adamların təsvirləri, fotoları deyil, əl ilə çəkilmiş rəsm əsərləri idi.

Məndə “İslamda qadın” adında bir alman kitabı var. Orada Nizaminin “Həmsə” əsərinin əlyazma kitabındakı bir şəkildə Səsani şahı Bəhrəm Gurun sarayında baş vermiş bir səhnə təsvir olunur ki, orada bu növ biyabırçı bir rəsm vardır. Bu kitab da, həmçinin, hansısa vəzirin, ya da ki xanın şəxsi istifadəsi üçün nəzərdə tutulan bir şey idi.

RƏQS
Bir hədis:

Hz. Əli belə buyurmuşdur ki: Bir gün, Cəfər və Zeyd ilə Rəsulullahın hüzuruna vardım. Həzrət (əleyhissəlam) Zeydə: “ Sən mənim köləmsən!” buyurdu. Zeyd, sevincindən və məmnuniyyətdən dərhal rəqsə başladı. Sonra Cəfərə: “Sən də, surətdə və əxlaqda mənə bənzərsən”, buyurunca, o da rəqsə başladı. İmam Əhməd ibn Hənbəl bu hədisi beləcə bildirdikdən sonra buyurmuşdu ki: “Bu hədisi-şərif göstərir ki, adam batininə yetişdiyi zaman rəqs etsə caizdir”. Ancaq ağamız Hz. Əli (kərrəmallahu vəchəh) ilə Zeyd və Cəfərin (ridvanullahi əleyhim əcməyin) rəqsləri vəcd deyil bəlkə təvəcüd idi. Zira fəxri-aləm Rəsulullahın (s.ə.s) iltifatlarından ötrü şövqlənərək rəqs etmişdirlər. Hamısının da ağılları başlarında idi”(“Müzəkkin Nüfus”).
Əl-Hucviri özünün “Kəşf əl-məhcub” kitabında, “Rəqs” fəslində belə yazır:
Sənə bunu bilmək lazımdır ki, rəqsin nə şəriətdə bir əsası vardır, nə də ki təriqətdə (sufi yolunda). Ağıllı adamlar ümumi bir fikrə gəliblər ki, rəqs ciddi bir şey sayıldıqda bu təmayül, yoldan sapma, əyləncə olanda isə ədəbsizlik (ləğvi) sayılmalıdır. Heç bir şeyx bunu təqdir etməmiş, nədə ki, bu məsələdə düzgün olanın çərçivəsindən kənara çıxmışdı. Boşboğazların (əhli-həşf) hədisləri misal gətirib rəqsə bəraət gətirmək sə’yləri əbəsdir və faydasızdır. Fəqət, özlərinin vəch halına salmaq istəyənlərin (əhli-təvəcüd) tətbiq etdikləri hərəkətlər onu xatırladığına görə, bə’zi şüursuz təqlidçilər həddini aşmış şəkildə buna qapılıb rəqs etməyi özlərinə bir din kimi qəbul ediblər. Qara camaat arasında xeyli adama rast gəlmişəm ki, bunlar sufi tə’limini, təsəvvüfü qəbul edərək onun bundan [rəqsdən] başqa bir şey olmadığına inanmışlar. Başqaları isə bunu lənətləmişlər. Sözün qısası, hər hansı bir kəs tərəfindən tətbiq olunmasından asılı olmayaraq bütün dövrə vurmalar həm şəriətə görə, həm də ağıla görə pis işdir. Halbuki, insan vəch halında ikən, ürəyinin cuşa gəlib döyünməsi, onun özünü itirməsi, ədəb-ərkanın qaydalarını unutması vəziyyəti (iztirab) nə dövrə vurmaq işidir, nə də ki, rəqsdir, bu nəfsin fəna’ halıdır. Bunu “rəqs” adlandıranlar böyük bir xətaya yol vermişlər. Bu elə bir haldır ki, onu sözlə təsvir etmək olmaz: “onu dadmayan, bilməz”...Doğrusunu Allah bilir!
1963-də evdə atamla televizora baxırdıq. Diktor e’lan etdi ki, indi rəqs dəstəsi Azərbaycan xalq rəqsini, yallını oynayacaq. Bunu eşidəndə atam e’tiraz edib dedi, bu ki kürdlərin rəqsidir. Yallı haradan bizimki oldu? Respublikanın hər tərəfində olmuşam və yalnız, kürdlərin yaşadığı kəndlərdə yallının oynandığını görmüşəm.

Sonra, bir dəfə məktəbdən qayıdarkan, Nizami kinoteatrı ilə üzbəüzdə yerləşən restoranın yanından keçəndə, mənə musiqi səsi gəldi. Bu toy məclisi idi. Restoranın pəncərəsindən baxanda gördüm ki, orada cavan oğlanlar yallı gedirdilər. Bu rəqsi ömrümdə ikinci dəfə görürdüm. Sonra fikirləşdim ki, yəqin bunlar kürd gəncləri idilər.

Qoy sənətşünaslar bunu təkzib etsinlər, amma mən yenə atamın bu sözünə inanacağam.

Mən özüm üçün qeyd etdim ki, bu rəqs respublika televiziyasında ilk dəfə göstərilirdi. Hal-hazırda bu rəqs geniş şəkildə təbliq olunduğu halda altmışıncı illərdən qabaq heç bir rəqs ansamblı onu oynamırdı. Nə səbəbdən?

Görünür ki, məsələ bu cür olub. Kimsə, kürd əsilli, böyük vəzifəli bir adam mədəniyət işçilərindən soruşub ki, bəs nə üçün bizim yallı rəqsi oynanılmır? Və əmr etdi ki, bundan sonra yallı rəqsi də səhnəyə çıxardılsın.

Bu gün bizi inandırmağa çalışırlar ki, Qobustanda bir qayanın üzərində yallı rəqsi təsvir olunub. Deyirlər, deməli bü bizim, türkdilli xalqların rəqsidir. Bununla nəyi sübut etmək istəyirlər? Bu cür yallıyaoxşar rəqslər çox xalqlarda var. Bir məşhur İrlandiya rəqsi də yallını xatırladır. Erməni rəqs ansamlları da yallı gedirlər. Ermənistanda da yallı emənilərin milli rəqsi sayılır. Onda, bəlkə Qobustanda qayadakı şəkil qədim irlandiyalılar, ya da qədim ermənilər cızıblar? Ya da ki, kürdlər? Bəlkə qədimdə bu ərazidə kürdlər yaşayıb, bura onların vətəni, yurdu olub?

Ermənilərin o rəqsi özünkü saymasının əsas səbəbi odur ki, ermənilər Qafqazda deyil, əsasən, Anadolu və İraq ərazisində, kürdlərin çox olduğu yerlərdə, yaşayıblar. Bu rəqsi orada görüb, onlardan, kürdlərdən mənimsəyiblər.

Respublikada ləzgi rəqsi də Azərbaycan xalq rəqsi adlanılır. Bəs bu rəqsin hər hansı bir adı yoxdurmu? Bu rəqs rusca “ləzginka” adlanır. Yə’ni ki, ləzgi rəqsi. Bu və buna oxşar rəqslərin hamısı Şimalı Qafqaz xalqlarının milli rəqsıdir. Gürcülər də qədim Qafqaz xalqıdır, ona görə onlarda da bu rəqs vardır. Türklər, türkdilli xalqlar üçün isə bu rəqs yad bir şeydir. Türkiyədə bu rəqsi ancaq çərkəslər oynayırlar. Təbrizdə və İranın başqa yerlərində həmçinin bu rəqsin nə olduğunu bilmirlər, görməyiblər.

Bizimkilər bu rəqsi heç oynaya da bilmirlər. O, dağlı xalqların rəqsidir. Onların döyüşgən, məğrur, hərbiçi ruhuna uyğun gələn bir şeydir.

Bizim kişi rəqqaslar, adətən, bizim milli libasları deyil, çərkəzi paltarını (rusca – “çerkeska”) geyib, bu rəqsi oynayırlar. Belə ki, nə rəqs, nə hava, nə də ki paltar bizimkidir.

Əgər ləzgi əsilli usta rəqqaslar cəlb olunsalar, bəlkə onun səlist bir şəkildə oynandığını görərdik.

Bizim kişi milli rəqslərini isə səhnədə ya çox nadır halda, ya da heç vaxt oynamırdılar. Bizim rəqslər tək adamın rəqsi olduğundan onu səhnə üçün münasib görmürdülər.

Sovet vaxtı Gürcüstanda on-on beş qiz və oğlanın siraya düzülüb səhnədə o başa bu başa süzürdülər, rəqs edirdilər. Bizim ansambıllar da gürcüləri təqlid edib bu cür oynayırdılar. Əslində isə bu heçdə həqiqiqi xalq rəqsi deyil, sovet vaxtı, müasir rəqs ansambıl rəhbərlərinin səhnədə oynanılmaq üçün uydurduğları qundarılmış bir şeydir. Onu milli balet də adlandırmaq olar.

Keçmişdə, inqilabdan qabaq, çox sayda müsəlman qızlar və oğlanlar bir yerə gəlib, birlikdə rəqs edə bilərdilərmi? Belə şey haçan görsənib?

Mənim burada demək istədiyim odur ki, türk rəqsinə türk, kürd rəqsinə kürd, ləzgi rəqsinə isə ləzgi rəqsi desinlər.

Sovet vaxtı bizim aşıqlar sovet hərbiçilərinin paltarını geyinirdilər. Qalife şalvar, zabit kəməri və uzunboğaz çəkmə. O vaxt buna aşıq paltarı deyirdilər, hamısı bu cür geyinirdi. Çox məzəli bir görünüşləri var idi. Görünür ki, müharibədən sonra pal-paltar tapilmadığından, hərbiçi paltarı isə bol olduğundan bu qiyafət camaat arasında gözəl bir libas sayılılmağa başladı.

Dilimizdə, rus dilindən bizə gələn “qarın rəqsi” (rusca -- “tanets jivota”) ifadəsi var. Rus dilinə isə bu ifadə fransız dilindən gəlib, bu “dans du ventre” ifadəsinin bir hərfi tərcüməsidir. XX əsrdə Sovetin və Hollivudun kino sənətkarları öz filmləri vasitəsilə hamını inandırmağa çalışırdı ki, bu rəqs müsəlman qadınların ənənəvi rəqsidir. Halbuki bu biabırçı rəqs Qərbdə, Qərb ölkələrində uydurulmuş bir şeydir. Əslində, onun müsəlmanlara heç bir dəxili yoxdur, aidliyi yoxdur.

Onun tarixi budur. Qədim dövrlərdə, cəhalət dövründə dünyanın çox xalqlarında “bolluq rəqsi”, “bərəkət” rəqsi kimi tanınan rəqslər mövcud idi. O rəqsi bayramlarda, toylarda bolluq olsun deyə rəqs edirdilər. Toylarda, bəy və gəlin bu “bolluq rəqsini” oynayaraq, özlərinin sağlam, evlilik həyatı üçün yararlı olduqlarını, nəsil gətirmək qabiliyyətinə malik olduqlarını camaata sübut etməyə çalışırdılar. Bu gün də bu cür çılpaqca oynanılan rəqslər ucqar yerlərdə, adalarda bə’zi yarı-vəhşi xalqlar arasında saxlanmaqdadır.

Hal-hazırda, ərəb tayfalarında bir növ rəqs mövcuddur ki, o hələ İslamdan qabaq dövrdə də var idi. Lakin bu baədəb bir rəqsdir ki, o, həm kişilər və həm də qadınlar tərəfindən oynanıla bilir. Rəqs edənin paltarı da adi paltardır, abırlıdır. Bu rəqs ərəblər arasında “bələdi rəqs” adlanır, yə’ni ki, “kəndçi rəqsi”. Bu rəqsin, o bədnam “qarın rəqsinə” nə aidliyi var, nə də ki oxşarlığı.

“Qarın rəqsinin” yaradılma, və ya, daha doğrusu, uydurulma tarixinin, dəqiq günü və ilini unutmuş olsam da əsri və yeri yadımda qalıb – XVIII əsr. Yeri, məkanı İtalyanın Venesiya şəhəri olub. Onu icad edən adamın adı yadımda qalmasa da, onun bir katolik keşişi olması yaxşı yadımdadır. Bunu bir tarixi kitabda oxumuşdum. XVIII əsrdə, Venesiyada, bu keşiş İslamı, müsəlmanları, bədnam etmək məqsədi ilə tədbir görüb, bir e’lan verərək şəhərin nüfuzlu adamlarını teatra toplamışdı. Əvvəlcə, o, özü tamaşaya gələnlərin qarşısına çıxıb və nitq söyləyib müsəlmanları, ərəbləri, pis, əxlaqsız bir tayfa kimi qələmə verərək, onlara, İslamın həqiqi bir din olmadığını inandırmağa çalışıb. Deyib ki, “İndi mən sözlərimin bir həqiqət olduğunu sübut etmək üçün sizə müsəlman qadınlarının rəqsini nümayiş edəcəyəm”.

Sonra, səhnəyə açıq-saçıq geyimli, bir yerli rəqqasə çıxıb, onun, keşişlə birlikdə qabaqcadan hazırlamış olduğu bir rəqsi, oynayır. O, bədənini sirkələyib səhnədə o tərəfə, bu tərəfə hərəkət edərək, eybəcər və ədəbsiz şəkildə rəqs edir.

Rəqqasənin oynadığı rəqs tamaşaçıları, xaçpərəstləri həyəcana gətirir, hiddətləndirir. Onlar, həm kişilər, həm qadınlar ayağa qalxaraq, əvvəlcə müsəlmanları pisləməyə, söyməyə başlayırlar, sonra isə bu biabırçılığa son verilməsini, rəqqasənin səhnədən getməsini tələb etdilər. Rəqqasə səhnədən gedəndən sonra, keşiş, təzədən, səhnəyə çıxıb deyib: “İndi gördünüzmü, elə mənim sizə demək istədiyim bu idi ki, müsəlmanlar, istər türkü, istərsə ərəbi olsun, hamısı əxlaqsız, pozğun adamlardır. Bu rəqs də ona bir sübutdur. Gəlin cihad eləyək, onlara qarşı müharibəyə başlayaq, gedək yer üzünü bu pozğun tayfadan təmizləyək”.

Deməli, bu rəqs, tarixi sənədlərə görə, bir kinli keşiş tərəfindən uydurulmuş bir şeydir. Onun məqsədi isə, İslamın adını qaralamaq olub. Bu əhvalat mənim uydurduğum bir lətifə yox, mötəbər avropalı tarixçisinin yazısıdır.

Sonralar, Avropa teatrlarında, balet səhnələrində bu rəqsi müsəlman qadınlarının bir rəqsi kimi, göstərməyə başladılar. Fransada ilk dəfə olaraq bu rəqsə “qarın rəqsi” adı verildi.

XIX əsrin sonlarında Avropada və Amerikada keçirilən dünya sərgilərində, bu rəqs tamaşaçılara “şərq rəqsi” (“oriental dance”) kimi təqdim olunmağa başlandı. Amerikalı bir rəqqasə isə bir təzəlik gətirib, Avropa baletlərində işlədilən libaslardan fərqli birisini uydurmuşdu. Bu libas iki hissədən ibarət olub. Üst hissə rəqqasənin döş hissəsini və alt hissə kəmərdən aşağını örtən kiçik parçalardan ibarət olub, muncuqlarla bəzədilmişdi ki, sonralar bu hər yerdə dəbə düşmüşdü.

Amerikanın teatrlarında bu rəqsin (ingiliscə -- “bellydance”) oynanması qalmaqallara səbəb oldu, rəqqasələr cərimə olundu və nəhayət XIX əsrin sonlarında, o, biabırçı bir rəqs kimi qiymətləndirildi və nümayişi tamamən qadağan edildi.

Sonralar, Qərbdə ədəb meyarları yavaş-yavaş dəyişdi və cəmiyyətdə rəqqasələrə, artıq əxlaqsız qadınlar kimi deyil, sənətkarlar kimi baxılmağa başlandı.

İyirminci əsrin erkən çağından başlayaraq, Qərb ölkələrində, bu rəqs tez-tez filmlərdə göstərilməyə başlandı.

1950-ci illərdə, Misirdə, qərbpərəst bir siyasət aparan hökumət, ölkədə bu rəqsin nümayişini icazə vermişdi. Və o, bir kabare sahibinin göstərişi ilə “rəqs şərqi” adı altında nümayiş olunmağa başlandı. O, bununla xarici turistləri kabareyə cəlb etmək istəyirdi. Misirdə rəqqasələrə pis baxırlar. Bu ölkədə rəqqaslıq sənəti hörmətə layiq bir iş sayılmır. Ona görə orada bu rəqsi ifa edən qadınların hamısı xaricdən gələnlərdir.

Misirdən sonra bu rəqs Türkiyədə də səhnəyə çıxarıldı və restoranlarda, kabarelərdə oynanmağa başladı.

Sovet İttifaqında “qarın rəqsi”ni ancaq balet və teatr səhnələrində və birdə filmlərdə görmək olardı. Bunu qərəzliklə bir müsəlman, ərəb rəqsi kimi təqdim edirdilər. Ancaq, o, konsert səhnəsində göstərilmirdi, çünki rəhbər işçilərin gözündə o, bir növ abırsız bir rəqs sayılırdı. Televiziyada da onu ancaq “tarixi” filmlərdə görmək olardı.

Mən bu biabırçı rəqsin Azərbaycan SSR-də olan tarixçəsini bilirəm, onu danışa da bilərəm. Bu rəqsi Bakı televiziya kanalında ancaq filmlərdə görmək olardı, o, nə ayrıca bir rəqs kimi, nə də ki canlı şəkildə göstərilmirdi. Çünki bu rəqs sovetin əxlaq və ədəb qaydalarına uyğun gəlmirdi. Ancaq, mən, bu rəqsin Bakı televiziyasında ilk dəfə canlı nümayişinin ilinin, ayının, gününün, saatının dəqiq tarixini bilirəm. Mənim xasiyyətim o cürdür ki, mən əhəmiyyətsiz şeylərə fikir verməyib, əhəmiyyətli olanlara fikir verirəm və onları hafizəmdə saxlayıram. Əksər camaat isə, əksinə, əhəmiyyətsiz şeylərə fikir verib, əhəmiyyətli olanlara fikir vermir və onları hafizəsində saxlamır.

Qorbaçev vaxtında, ermənilər Qarabağ məsələsini qaldıranda bizim yerli hökumət işçiləri, deputatlar sükut saxlayırdılar, səslərini çıxartmırdılar. Cəbhəçilər isə yerli hökumətdən onun hərəkət etməsini, ermənilərə lazımlı bir cavab verməsini tələb edir, adamları e’tiraz nümayişinə çıxmağa çağırırdılar. Nəhayətdə, cəbhəçilər qərara gəldilər ki, camaatı Mərkəzi Komitənin binası qarşısına yığıb izdihamlı bir nümayiş təşkil etsinlər. E’tiraz nümayişinin günü və saatı tə’yin olundu.

Nümayiş etmə günü, tə’yin olunmuş vaxtdan bir saat qabaq, Bakı televiziyasının müdiriyyəti dolu bir qızı kameranın qarşısına çıxardıb, onu, qarın rəqsini oynamağa məcbur etdi. Respublikanın tarixində ilk dəfə idi ki, bu rəqs canlı olaraq televiziyada göstərilirdi. Rəqs iki saat davam etdi. Məqsədləri aydın idi. Yerli rəhbərlik təşvişə düşmüşdü və bu e’tiraz nümayişinin keçirilməsini istəmirdi, onun qarşısını almağa yollar axtarırdı. Sonra kimsə, tapdım, dedi. Qarın rəqsi fikri bəyənildi. Fikir bu idi ki, bu rəqsin televiziyada göstərilməsi kişilərin diqqətini cəlb edəcək, camaatın başı qatışacaq və e’tiraz nümayişi yaddan çıxacaq. Bu axırıncı vaqiə, Azərbaycan dövlət televiziyasında qarın rəqsi nümayişi salnaməsinin ilk səhifəsi sayılmalıdır.

Bu yaxınlarda, Bakıda bir dükan gördüm, pəncərəsindən göründüyü kimi o, sırf, qarın rəqsi üçün lazım olan libaslar satmaq üçün açılıbdır.

Birdə, xarici kanallarda, bir mötəbər alimin, ruhaninin qarın rəqsi barəsində fikir söyləməsini eşitdim. O, dedi ki, bu rəqsi bir arvadın, xəlvətdə, öz əri qarşısında rəqs etməsi şəriətə zidd sayılmır, məqbuldur. Lakin bir qadının o rəqsi yad kişinin (və kişilərin) önündə oynaması şəriətə zidd bir şeydir, hər iki tərəf üçün günah iş sayılmalıdır.

FİLM
Bakıda çəkilən filmlərin ən məşhuru və ən seviləni “O olmasın, bu olsun” filmidir ki, camaat arasında ona “Məşədi İbad” deyirlər. Bəstəkar Üzeyir Hacıbəyov bu musiqili tamaşanı inqilabdan əvvəl yazıb, musiqisini bəstələyib və orada, məzhəkəli bir şəkildə, o dövrün adamlarını, onların adət və məişətini təsvir edib. Baxmayaraq ki, Bakıda bütün əhali, hamı bu tamaşanı səhnədə görüb, filmini televiziya vasitəsi yüzlərlə dəfə seyr edib, ancaq belə görünür ki, onun həqiqi mə’nasını heç kəs başa düşmə bilməyib. Camaat tamaşanı ancaq gülmək üçün olan bir şey kimi başa düşür, halbuki orada ciddi siyasi-ictimai məsələlərə də toxunulub.

Birindən soruşdum ki, bu filmə baxıb nə başa düşdün? Dedi, gülməli filmdir. Orada gülməli şey nədir? Məşədi İbad gülməli adamdır, axmaq adamdır, ona baxıb güldüm. Onun nəyi gülməlidir ki? Hər şeyi, məsəl üçün, cavan qıza aşiq olması, o qızı almaq istəməsi, hamının onu pulda aldatması, “Tarix-Nadir” kitabını yarısına qədər oxuması və s.

Bax elə buna görə deyirlər ki, öz gözündə tiri görmür, özgə gözündə qıl axtarır. Yə’ni başqasının eybini görür, öz eybini isə görmür. Bu xüsusiyyət adamların əksəriyyətinə xasdır. Bakının camaatı, bizim millətin nümayəndələri də öz eyiblərini görə bilmirlər. Ancaq kənardan gələnlər bizim eyiblərimizi yaxşı görür və ola bilər ki, bizə gülürlər də. Bizim vətəndaşlarımız öz qüsurlarını, çatışmazlıqlarını görə bilsələr, əvvəlcə, gülər, sonradan isə bəlkə də ağlayarlar. Məsəl üçün bizim xalqın dövlətin rəsmi dilini, azəri türkcəsini zəif bilməsi, danışanda rus sözlərini türk sözləri ilə qarışdırması kənardan baxanlar üçün gülməli görünə bilər. Məsəllər, lətifələr və təmsillər də onun üçündür ki, adam orada təsvir olunan qüsurlu fərdlərə kənardan baxan kimi baxıb, sonradan öz eyiblərini, qüsurlarını da görsün.

Bunun cavabında ondan soruşdum ki, sən özün “Tarix-Nadir” kitabının nə haqda, kimin haqda yazıldığını bilirsənmi? Yox, bilmirəm. Bəs onda nəyə gülürsən? Dedi, mən Məşədi İbadın o kitabı yalnız yarısına qədər oxumasına gülürəm. Ona dedim ki, bu kitab fars dilindədir. Sən nə fars dilini bilirsən, nə də ki köhnə əlifbanı. Ona görə sən o kitabın heç bir hərfini də oxuya bilməzsən.

Bu gün Bakıda o əsəri oxuya bilən, ya oxumuş olan hər-hansı bir elmli adamı tapmaq çətin iş olar. Məşədi İbad alim deyil, tacir olub. Amma o, boş vaxtında, işdən sonra farsca, ağır, qəliz bir dillə yazılmış qədim kitabı oxuyur. Bu onu göstərir ki, o məmləkətin tarixi ilə maraqlanan düzgün bir adam olub. Amma bu gün Bakıdakı müsəlmanlar boş vaxtlarını araq içməklə və ya televizorda səfeh, səviyyəsiz verilişlərə baxmaqla keçirdirlər.

İnqilabdan əvvəlki dövrdən fərqli olaraq bu gün Bakıda ərəb və fars dilini bilən adamları barmaqla saymaq olar. Bunlar isə qədim kitabları oxuyanda, bunu yalnız vəzifə tutmaq, maaş almaq xətrinə edirlər. Bu cür adam maaş verilməsə, əlinə kitab alıb oxumaz. Deyər ki, maaş verməyəcəklərsə o kitabları oxuyaraq başımı niyə yorum. Ondansa gedib nərd oynayaram, ya evdə divanda uzanıb televizora baxaram. Eləsi həqiqi alim deyil. Onun üçün elm öyrənməkdə məqsəd məqam tutmaq və sərvət toplamaqdır.

Əsas odur ki, Məşədi İbad dini-imanı olan, halal zəhmətlə pul qazanan adamdır. Məncə, dinsizi adam saymaq düzgün deyil. Dini məxəzlərdə yazılır ki, yer üzündə adam az, görünüşünə görə adama oxşayan, ancaq mahiyyətcə heyvan olanlar isə çoxdur. O tamaşada mənim xoşuma gələn yeganə adam Məşədi İbad olub. Belə adamla dostluq etmək istəyərdim, halbuki tamaşanın o biri iştirakçıları isə, mahiyyətlərinə görə mənə, meymunu xatırladırlar, onları heç adam hesab etmirəm. Məncə, bu gün Bakıda heç olmazsa yüz nəfər Məşədi İbad kimi adam olsaydı onda demək olardı ki, ortada millət var.

Bu yaxınlarda bir yerli müsəlman, fəxrlə, mənə belə dedi, Bakıda üç yüz adda araq var. Mən onların hamısını dadmışam.

Bundan başqa Bakının televiziya kanallarında, ayrı-ayrı vaxtda, iki müsəlmanın tam ciddiyyətlə, “Vodka bizim, azərbaycanlıların, milli içkisidir” dediklərini eşitmişdim. Çox arzu edərdim ki, bizim bu iki, axmaq vətəndaşımız Rusiyaya gedib rusların yanında o sözü desinlər. Şübhəsiz ki, onda ruslar onları yerə yıxıb təpiklə çox-çox vurub qol-qabırğalarını sındıracaqlar, bəlkə onda onların ağılları başlarına gələr.

Nadir Şah bizim iranlılarla olan birgə tariximizin ulu siması, ulu şəxsiyyətidir. Sən adını ziyalı qoymuşsan, Bakının ali məktəbinin mə’zunusan, amma bunları bilmirsən. İslam tarixini bilmirsən. Sənin nə İslamdan, nə hər hansı başqa bir dindən heç bir məlumatın yoxdur. Onda get evə güzgüdə özünə bax, gül. O, dedi, bəs Məşədi İbad nə üçün cavan qızı almaq istəyirdi? Mən dedim, hər şeyin təzəsi, cavanı yaxşıdır. Ağıllı adam pulu, imkanı varsa gedər qızın ən cavan olanını, ən gözəlini seçib alar. O dövlətli bir tacir olduğundan bəy qızını almaq istəyirdi. Onun dediyi kimi -- “Mənim istədiyim odur ki, özümə layiq adam olsun”. Bunda şəriətə zidd bir şey yoxdur.

Məşədi İbad həqiqi müsəlmandır, şəriətə əsasən yaşayıb, ona müvafiq olaraq hərəkət edir. Təmiz adamdır, dininə, millətinə, dilinə xain çıxmayıb. Halbuki, tamaşanın başqa iştirakçıları haqqında bunu söyləmək olmaz. Onların hamısı, “oruc tutmaz, binamaz” növündəndirlər.

İki kitab var. Biri “Tarixi-Nadiri”, o birisi “Tarixi-aləmarayi-Nadiri” adlanır. Fərqli iki müəllifləri var. Onların bizim dilə tərcümələri yoxdur. O kitablardan ikincisinin bir parçası, sovet vaxtı, 2200 nüsxədə, rus dilində, “Nadir şaxın Hindistan səfəri” adı altında, Moskavada çıxmışdı. O vaxtı Bakıda onu, bir nadir kitab kimi, əldən, on manata almışdım. Halbuki, onun öz qiyməti 80 qəpik idi. O kitabdan məndə iki dənəsi var. O birisini Londondan gətirmişəm. Orada bir seylonlu, mehmanxana işçisi bu kitabı mənə verib dedi:

-- Bunu bir rus nömrədə unudub gedib. Biz rus dilini bilmirik. Ancaq sizin üçün bu kitab maraqlı ola bilər.

Kitabı görəndə çox təəccübləndim. Düşündüm ki, Bakıda bu kitabı tanıyan və oxuyan adam olmadığı halda, bir rus, Londonun mehmanxanasında oturub bizim tarixə aid olan kitabı oxuyur.

Sovet hökuməti çalışırdı ki, müsəlmanlar öz tarixlərini unutsunlar, bilməsinlər, istər bunlar özbək, tatar və ya başqaları olsun. Bütün müsəlman respublikalarında olduğu kimi, Bakıda da bizim müsəlman tariximiz haqqında kitablar çıxmırdı. Bakıda, nadir halda, bir kitab yazılanda orada tarixi saxtalaşdırırdılar, onu cəfəngiyatla yazıb doldururdular, tarixi hadisələrə və şəxsiyyətlərə düzgün qiymət verilmirdi. Bizim camaat da məktəbdə bu cür sərsəm kitabları oxuyub özlərini tarix bilən adam sayırdılar.

Bu gün də belədir. Burada bizim tarixə aid yazılmış kitabları barmaqla saymaq olar. Minlərlə sayda tarixə aid əsər yazmağa ehtiyac olunduğu halda, bu gün Bakıda dükanda beş-on adda kitab tapmaq olar. Onlarda da tarix təhrif olunmuş şəkildədir.

Bu yaxınlarda Bakı televiziya kanallarından birində başqa millətdən olan yerli bir qadın mikrofona səslənib ağıllı bir söz dedi:

-- Bu respublikada, bu ölkədə tarixşünaslıq elmi yoxdur, ancaq təbliğat vardır.

Sovetin təbliğatı millətin beyninə bu fikri yeridirdi ki, siz müstəqil İran dövlətinin tərkibində olanda, müsəlman hakimiyyəti zamanı daima zülm içində olmuşsunuz, amma rus qoşunları Qafqazı zəbt edib onu Rusiya tərkibinə qatanda, xoş günə çıxdınız, azad oldunuz. Yazırdılar ki, siz İranın dövlətində yaşayanda hakimiyyət farsların əlində idi, türk dilli əhali isə şahlar, xanlar, hakim dairələr tərəfindən təqib olunurdu. Yazırlar ki, guya farslar haradansa gəlib “Azərbaycan” adında böyük bir dövləti istila ediblər. Halbuki, bunların hamısı yalan və iftiradır. Ağı qara, qaranı ağ danışırlar. “Azərbaycan” adında dövlət sadəcə keçən əsrdə meydana gəlib. Tarixdən az-maz məlumatı olan bilir ki, İran qədim, ulu mədəniyyəti və tarixi olan bir dövlət olub. O farsdilli xalqların ölkəsi, böyük dinlərin vətəni olub. Bu qüdrətli İran dövləti, Babilistanı, Anadolunu, Misri zəbt edib öz tabeçiliyində saxlayanda türkləri tanıyan adam olmayıb. Hamı bilir ki, türk dilli xalqların əslikar vətəni, yurdu Monqolustan olub. Sonra bu türk köçəri tayfalar oradan Altaya, Sibirə yayılıblar. Daha sonra Orta Asiyaya gəliblər və oradakı mədəni Parfiya, fars dövlətində yerləşiblər. Oradan İrana gəliblər. Sonra Qafqaza. Qafqazdan da sonra Anadoluya girib, Bizansın torpaqlarını zəbt edib, orada öz dövlətlərini qurublar.

Yə’ni mənim demək istədiyim odur ki, axırıncı səkkiz yüz il ərzində türk əsilli padşahlar, türk sülalələri İranda hakimiyyətdə olub. Fars əhali bu dövr ərzində şikayət edirdi, ağlayırdı ki, bu mədəniyyətsiz, savadsız türk köçəri tayfaları haradan gəldilər? Bunlar bizim gözəl İranımızı tutdular, hakimiyyəti öz əllərinə aldılar və bizə ağalıq etməyə başladılar.

İyirminci əsirdə isə, ingilislər İranı zəbt edib Qacarları, axırıncı türk sülaləsini hakimiyyətdən saldılar və sonra dövlətin taxtına bir fars əsilli zabiti otuzdurub, onu şah e’lan etdilər ki, o da Pəhləvi sülaləsini yaratdı.

Mən belə təsəvvür edirəm ki, Avropanın və ya Amerikanın hər-hansı bir yerində ümumdünya tarixçilər yığıncağı çağrılarsa və ora bizim tarixçilər də’vət olunsalar və onlar orada öz yazdıqlarını oxusalar bu, böyük bir qalmaqalla nəticələnə bilərdi. Onların ağı qara, qaranı ağ danışmaları bütün tarixçiləri hiddətləndirərdi, e’tirazlarına səbəb olardı. Bizim tarixçiləri qapazlayıb o yığıncaqdan qovardılar. Onları tarixçi deyil, alim deyil, nağıl danışan sayardılar. Bəlkə də onları ruhi xəstə hesab edib, aparıb dəlixanaya yerləşdirərdilər.

Əslində, bütün ölkələrin tarixçiləri, xaçpərəst tarixçələr də o cümlədən, müəyyən qədər saxtalaşdırmalara yol verirlər, əsərlərində öz tarixlərini gözəlləşdirirlər. Halbuki, Bakıda yazılan tarixi kitablarda müsəlman tariximizə qara yaxılır, bizi, tariximizlə fəxr etməyə qoymurlar. Bu gün bunların yazdıqları kitabları oxuyanda adama elə gəlir ki, bu əsərlər düşmən əlilə yazılıb. Elə düşünürsən ki, bu tarixçilər xarici ölkələrin casuslarıdır və bu əsərləri xarici səfirliklərin göstərişi ilə, bizim düşmənlərimizin xeyrinə yazıblar.

On il bundan qabaq Axundov kitabxanasında gözüm divarda asılan bir e’lana sataşdı. Orada yazılmışdı ki, Amerikanın “Açıq Cəmiyyət İnstitutu” təşkilatı yerli tarixçilərə kitab yazmaq üçün qrant verməyə hazırdır. Yə’ni ki, pul verib kitabları özlərinin göstərişi altında, bu xarici dövlətin mənafeyinə uyğun şəkildə yazdırmaq istəyirlər. Əvvəllər də belə olub -- Moskvadan tə’limçilər gəlirdilər və Bakıda yerli tarixçilərə göstəriş verərək Sovet Rusiyasının qəsbkar siyasətinin mənafeini güdən kitablar yazdırardılar.

“Açıq cəmiyyət İnstitutu” amerikalı bir yəhudinin, sionistin, Sorosun tə’sis etdiyi bir təşkilatdır. Rus vətənpərvərləri Sorosun Amerikanın kəşfiyyatının, iranlılar isə onun İsrail kəşfiyyatının xeyrinə işlədiyinə tə’kid edirlər. Mənim burada demək istədiyim odur ki, bura müsəlman torpağıdır, məmləkətin əhalisinin doğsan faizi müsəlmandır. Tarix kitablarımız nə Rusiyanın, nə Amerikanın, nə də ki, İsrailin xeyrinə, əksinə müsəlmanların mənafeinə uyğun olan bir şəkildə yazılmalıdır...

Məşədi İbad tamaşasında bir iştirakçı zəmanəni təsvir edərək deyib: “Dünya getdikcə xarablaşır; elə ki, hamının qəlbi pozulub, min cür hiylə ilə dolur, bu dünyada təmiz və saf qəlbli adam tapmaq çətindir. Bu qədər çirkin ürəkli və qara qəlbli adamlar içində bir nəfər də saf dərun və qəlbi pak adam görmək necə böyük xoşbəxtlikdir. Məşədi İbad həmin saf dil adamların ən böyüyüdür... Məşədi şərab içmir, əsil müsəlmandır... abırlı kişidir ki, beləsini çıraq ilə axtarsan tapa bilməzsən”.

Tamaşada Məşədi İbaddan başqa göstərilənlər isə kimdirlər? Hamısı haram yolla pul qazananlar, haramzadalar: qoçular, qumarbazlar, lotular, mürtədlər, masonlar, içki düşkünləri və s.

Rüstəmbəy -- borclu düşmüş bir bəy. O, əvvəlcə qızını hörmətli bir tacirə ərə vermək istəyir. Tacirin beş min pulunu yeyir, lakin axırda onu aldadır. “Məşədi İbadın bir-iki min manat qulağını kəsdim”.

Həsənqulubəy – “burjuy”, millətpərəst (onun necə bir millətpərəst olması çox vaxt rusca danışmasından bəlli olur). “Özün bilirsən ki, obşestvenni yerdir”. Üzeyir bəyin onu bu cür, “millətpərəst” adlandırmasından belə aydın olur ki, o, qərbpərəstdir, burjua inqilabı tərəfdarıdır, pantürkistlərin tə’siri altına düşmüş adamdır, masonlardandır. Belə deyirlər ki, keçmişdə, Fransanın yüksək təbəqə mənsubları hamama getməyi aşağı təbəqə adamlarının adəti hesab edərək onu özlərinə ar bilirdilər. “Mən çoxdandır, tövbə eləmişdim, ömrüm olanı müsəlman hamamına getməyim”. Məşədi Qəzənfər demişkən: “Bu urusbabılar heç ildə bir dəfə hamama getməzlər, qüsl-təharət nə olduğunu bilməzlər, gəlib burda mənim hamamımı pisləyirlər”. O, Məşədi İbaddan 200 manat borc alıb qaytarmamışdı. “Məşədi, bir əlli manat ver, gedim bu saat qubernatoru buraya gətirim”.

Həsən bəy -- “Narodnik” , bu ifadədən aydın olur ki, o, solçu Rusiya inqilabçılarının tə’siri altına düşüb. O, gah rusca danışır, gah da fransızca. “Ğaspoda, mənə pazvolt eyləyin, bir-iki kəlmə Rüstəm bəy haqqında söz söyləyim!”. “Sən keçən səfər məni askarbit eləmişsən, zato mən səni suda çəkmişəm”. “Eto druqoye delo. Ərizəmi geri alaram”. O dövrdə eləsi haqqında deyirdilər, “Fransız qaşığı ilə ingilis poxu yeyən”. Ancaq əslində, bu fərd tamaşada fransızca deyil, hey rusca danışır. Müəllifin fikrinə görə bu tamaşaçılar üçün məzəli və gülünc görsənməli idi. Lakin belə görünür ki, sovet vaxtı rusca danışanları lağa qoymağa cürət etməyib, onu filmdə fransızca danışdırırdılar.

Rzabəy -- 20 manata satılan qəzetçi. “Məşədi, iyirmi manat ver, bu saat qəzetdə Rüstəm bəyi biabır eyləyim”. O vaxtlarda başına qırmızı fəs qoymaq və Osmanlı ləhcəsi ilə danışmaq bə’zi adamlar arasında bir dəb halına düşmüşdü. Mən “köhnə kişilərdən” o dövrün xeyli lətifələrini eşitmişdim ki, onlarda bu cür adamlar, başlarına fəs qoyub Osmanlıca danışanlar məzəmmət olunurdu. Elələri öz millətini alçaq tutub, başqa millətləri üstün görür, onları təqlid edirdilər.

Qoçu Əsgər – adam başı kəsən. “Məşədi, bir otuz manat ver, gedim Rüstəm bəyin beyninə bir patron çaxım”.

Sərvər – kasıb, fırıldaqçı tələbə. “Mən bilirəm ki, sənin atan borclu düşübdür və pula da çox ehtiyacı vardır. O istəyir ki, bu qohumluqla o kişidən ki, adı Məşədi İbaddır, bir qədər pul yesin. Zərər yoxdur, qoy yesin”. Başqasının arvadını qaçırdıb, onu bir neçə ay yanında saxlayacaq, sonradan, çox güman, ailəni dolandıra bilmədiyini görəndə “madmazel Qülnaz xanımı” hamilə olan vəziyyətdə, gətirib atasının evinə atacaq. Qız isə bədnam olduğuna görə, axırda pis yola düşəcək, fahişəliklə pul qazanacaq. Bu əhvalata davam yazılsa idi, sonu bu cür olmalı idi.

Mənim fikrimə görə Məşədi İbad Hacı Zeynalabdin Tağıyev qəbildən olan, köklü bir adamdır. Biri böyük ölçülü iş adamı olub, o birisi kiçik. İntəhası, Tağıyevin bəxti gətirib neft quyusundan neft çıxmasaydı, o da kiçik iş adamı olaraq qalacaqdı. Bunların hər ikisi sözdə özlərini millətçi kimi göstərən əməldə isə hər an millətini satmağa hazır olan fərsiz, boşboğaz ziyalılardan olmayıblar. Yə’ni halal zəhmətlə, işgüzarlığı, təsərrüfatçılıq qabiliyyətləri hesabına varlanaraq cəmiyyətdə hörmət qazanmış və yüksək mövqeyə çatmışdılar.

Tağıyev boşboğaz ziyalılardan fərqli olaraq həqiqi işlərlə məşğul olurdu, sənaye yaradırdı, evlər, imarətlər, saraylar tikib məmləkəti abadlaşdırırdı. O, bir çox cəmiyyəti xeyriyyələrin fəxri sədri idi. Tağıyev bu cür xeyirxah işlər vasitəsi ilə müsəlmanların Rusiya dövlətində layiqli bir yer tutmasına kömək etmək istəyirdi. Onun doğru-dürüst adam olmasına səbəb onun əsil müsəlman, təqvalı, dindar adam olması idi. Bu gün televiziya kanalları və mətbuatı, gizli niyyətlə, o dövrün naxələf, naxuda, dinsiz yazıçılarını, qəzetçilərini, şairlərini və artistlərini tərifləyib dururlar. Halbuki öz dəyər meyarlarıma görə saysam, mənim düşüncəmə görə əgər o ziyalıların, inqilab həvəsində olanların hamısını tərəzinin bir gözünə qoysaq o biri gözünə isə Tağıyevi qoysaq, bu axırıncı göz ağır gələcək. Tağıyevin və onun kimi başqa neft milyonçularının tikdirdikləri evlər, imarətlər bu gün də Bakının ən gözəl evləri sayılır. Halbuki o yazıçıların, şairlərin cızma-qaralarını bu gün heç kəs oxumur, onlar heç kəsə lazım da deyil.

Sufi şeyxlərindən tə’lim alan, mütəsəvvüflərin hikmətini mənimsəmiş Gürciyev bir mə’ruzəsində “intelligent” adlananlar, ziyalılar haqqında bu fikirlər söyləmişdi. O, deyirdi ki, bu gün Rusiyada çoxları “mömin” sözünü kinayə mə’nasında işlədirdilər, elə bil ki, bundan pis şey yoxdur. Bunlar anlamırlar ki, mömin olanlar cəmiyyətin sağlam təbəqəsidir. Və mə’nəvi inkişaf nöqteyi-nəzərdən baxanda möminin imkanları “dəlilərdən” və “avaralardan” qat-qat çoxdur. Gəlin, mömin növündən olan birisini təsəvvür edək. O, bütün ömür boyu ətrafındakı adamlardan seçilməyən sadə bir həyat tərzi sürür. Eləsi ola bilər ki, yaxşı bir təsərrüfatçı, yaxşı pul qazanmaq bacaran adam olsun. Hətta ola bilər ki, o, lap qəpiyi güdən insan, simicin birisidir. Bununla belə o, həmişə, inzivaya çəkilmək, zahid olmaq arzusu ilə yaşayır. Belə xəyal edib durur ki, bir gün gələcək və o, dünyadan əl üzüb, dərviş olub həyatını ömrünün axırına qədər bir zəviyədə, ibadətdə keçirəcək. Fəqət, ola bilər ki, o, dünyadan üz çevirməsin və bu, ona heç lazım da deyil. Onun mömin kimi həyat sürməsi, bu həyatın özü onun üçün bir irfan yoludur.

Din haqqında düşünən, irfan yolu axtarışında olanlar, ələlxüsus, fəlsəfəçi növündən olanlar, adətən mömin olanlara yuxarıdan aşağı baxırlar və ümumiyyətlə möminin ədəbinə, adətinə və dindarlığına nifrət bəsləyirlər. Halbuki, bununla onlar özlərinin hər hansı bir mə’nəvi inkişaf yoluna yararlı olmadıqlarını nümayiş edirlər. Çünki, mə’nəvi inkişaf yalnız mömin səviyyəsindən başlaya bilər. Elələri bunu başa düşmürlər.

Başqa bir dəstə, dinsiz olanlar isə, xam xəyallar quraraq, maarifçilikdən, inkişafdan, ədalətli ictimai quruluşdan dəm vururlar, halbuki elələri öz şəxsi həyatlarını belə nizama sala bilmirlər, zəif adam olduqlarından həyatda mübarizə aparmağa və qələbə çalmağa gücləri çatmır. Şəraitə uyğunlaşmaq qabiliyyətləri olmadığı üçün və özlərinin şəxsi zəifliklərini boyunlarına almaq istəmədiklərinə görə onlar, cürbəcür xəyallara dalaraq, dünya quruluşunu dəyişmək, üsyan etmək və inqilab arzusu ilə yaşayırlar. Və bununla öz zəifliklərinə bir bəhanə tapıb bəraət qazandırmaq, özlərinə haqq vermək istəyirlər.

Gürciyev “avaralar” deyəndə “inteligent” adlananları nəzərdə tuturdu – rəssamları, şairləri – ümumiyyətlə bütün “yaradıcı insanları”. O, deyirdi ki, elələri möminə nifrət bəsləyirlər, halbuki, özləri onun hesabına dolanırlar. O, olmasa, onlar aclıqdan tələf olarlar. Yaxşı mömin adam öz zəhməti ilə azı iyirmi adamı saxlamaq qabiliyyətinə malik olmalıdır. Bunu etməyi bacarmayan adamın nə dəyəri var?

Vətənpərvərlik və müharibələr haqqında suallara isə Gürciyev belə cavab verdi: “Müharibələr və vətənpərvərlər cürbəcür olur. Görürəm ki, siz, hələ də, sözlərə inanırsınız. Mömin olan, hərgah o, yaxşı mömindirsə -- sözlərə inanmır. O, başa düşür ki, boş danışığın faydası yoxdur. Səhərdən axşama qədər, qışqıra-qışqıra, vətənpərvərliklərindən danışanlar psixopat adamlardır. Mömin adam bunları dəli hesab edir”. Ona sual veriləndə ki, “Bəs mömin adam sülh tərəfdarları olanlara necə baxır?”, Gürciyev belə cavab verir, “O, onları da dəli hesab edir. Elələri daha pisdir”.

“MƏQSƏD ƏL-ƏQSA”
İnsan Qur’anın həqiqətlərini qəbul və təsdiq edəndə iman məqamına ulaşdı və adı mömin oldu. Allahın hökmlərinə tabe’ olaraq gecə və gündüz ibadət etdi, ibadət məqamına gəldi və adı abid oldu. Dünyadan üz çevirib gününü Allahın zikri ilə keçirəndə zöhd məqamına gəldi və adı zahid oldu. Yerin və göyün bütün sirlərindən agah oldu, mərifət məqamına ulaşdı və adı arif oldu. Allahın məhəbbəti və ilhamı sayəsində vilayət məqamına ulaşdı və adı vəli oldu. Məhəbbət və ilhamın sayəsində Allah Təala onu vəhy və möcüzə ilə şərəfləndirib, xalqı dinə də’vət etmək üçün göndərəndə, nübüvvət (peyğəmbərlik) məqamına ulaşdı və adı nəbi (peyğəmbər) oldu. Allah Təala vəhy və möcüzə ilə öz kitabını ona e’tibar edəndə, risalət məqamına ulaşdı və rəsul adını aldı. Kitab vasitəsi ilə ondan əvvəl gələn şəriəti hökmsüz edib, təzə bir şəriət gətirəndə ülul’əzm məqamına gəldi və adı ülul’əzm oldu. Allah Təala onu nübüvvətin sonuncusu etdi və o, xatəm məqamına ulaşdı. Adı xatəm oldu. Bununla insanın inkişafı sona çatır. Birinci mömin məqamıdır, axırıncısı isə xatəmdir.

Bədəndən ayrılandan sonra insanın ruhu onun nail olduğu göy mərtəbəsində yer tutur. Elə ki, axırda, mömin göyün birinci, ən aşağı, xatəm isə göyün ən yuxarı qatında, ərşdə yer tutur. Yuxarıya doğru tərəqqi fələklərin sayına müvafiq olur, yə’ni, göyün yeddi qatı və ondan daha yuxarı iki qat.
(