Islomdan oldin Arabistonda ijtimoiy-siyosiy holat. Islom dinining vujudga kelishi. Islom dini ta’limoti

Shofiiylik mazhabi. Imom Shofiiy “Ahli sunna val jamoa”ning Shofiiya mazhabi asoschisi bo‘lib, to‘liq ismi Abu Abdulloh Muhammad ibn Idris ibn Abbos ibn Usmon ibn Shofi’ al-Hoshimiy al-Muttalibiy. U 150/767 yilda Falastin diyorida tavallud topgan. Uning nasabi Payg‘ambar (a.s.)ning ulug‘ bobolari Abdumanofga borib taqaladi.
Muhammad ibn Idris yoshlik chog‘idayoq Qur’oni karimni yod olgan. U ilm istab onasi bilan ota-bobolari yurti Makkaga kelgan. U yerda Makka muftisi Muslim ibn Xolid Zanjiydan dars oldi. Muhammad ibn Idris 15 yoshida diniy ilmlarni mukammal egalladi. Shundan so‘ng ustozlari unga fatvo berishga ruxsat berdilar.
Imom Shofiiy Madinaga Imom Molik ibn Anas huzuriga ilm olish maqsadida boradi va uning “Muvatto” kitobini yod oladi. U Molik ibn Anas, Sufyon ibn Uyayna, Fudayl ibn Iyod, amakisi Muhammad ibn Shofiiy va boshqalardan hadis ilmini o‘rgandi.
Hanbaliylik mazhabi. Hanbaliya mazhabining asoschisi Abu Abdulloh Ahmad ibn Hanbal ibn Hilol ibn Asad ash-Shayboniy 164/780 yili Bag‘dod shahrida tug‘ilgan. Uning oilasi Marvdan Bag‘dodga ko‘chib kelayotgan vaqtda onasi homilador bo‘lganligi sababli Imom Ahmad Marvda tug‘ilgan degan fikrlar ham manbalarda zikr qilingan. O‘g‘li Solihning rivoyat qilgan shajarasiga qaraganda ajdodlari Rasulullohning bobolaridan bo‘lmish Nizor ibn Maod bilan birlashib, hazrat Ismoilga borib yetishi haqida manbalarda xabarlar kelgan. Bobosi Hanbal ibn Hilol Umaviylar davrida Saraxs voliyligi lavozimini egallagan va abbosiylar sulolasining taxtga kelishida katta xizmat qilgan.
Ahmad ibn Hanbal faoliyatining eng yuksak davri an’anaviy ilohiyotshunoslik bilan mu’taziliya orasidagi g‘oyaviy kurashning avjiga chiqqan (Qur’oni karimni maxluq, ya’ni yaratilgan degan aqidani xalqqa kuch bilan singdirish bilan bog‘liq “mihna” - “sinov”) davriga to‘g‘ri keldi. 833 yildan boshlab Abbosiylardan bo‘lmish xalifalar Ma’mun, Mu’tasim va Vosiq zamonlarida ilohiyotshunos olimlar “sinov”dan o‘tkazilib, mavjud tuzumga xayrixoh yoki muxolif ekanligi tekshirilgan. Abbosiy xalifa Ma’mun (813-835) hukmronligiligining oxirgi yillarida mu’taziliya mazhabining kuchayishi natijasida ko‘pgina olimlar qatori Imom Ahmad ham quvg‘inga uchrab, 833-834 yillarda hibsga olindi. U qamoqda ikki yilu to‘rt oy tazyiq va qiynoq ostida hayot kechirdi. Qamoqdan ozod bo‘lgandan so‘ng, yana fatvo berish bilan shug‘ullandi va hadis ilmida o‘zining “al-Musnad” asarini yozdi.