Issiqlik elektr stansiyalarda

,4 = S ^ .0 ,6 mg/l


8.6. Suv tozalash sohasida kullaniladigan mexanikfiltrlar
Mexanik filtrlar suv tozalash qurilmalarda tabiiy hamdaoqindi suvlami Hag'al va muahaq zarrachalardan tozalash sohasida keng qo'llaniladi. Bu sohada ishlatiladigan mexanik filtrlar turli xil ko‘rinishda bo'ladi. Ular tashqi ko‘rinishga qarab, tik yoki yotiq holatda bo‘lsa, filtrdan o‘tayotgan suv bosimiga qarab, bosimli yoki bosimsiz, bo‘iadi. Suv tozalash sohasida ishlatiladigan mexanik filtrlaming turlari filtrdagi filtrlovchi qatlamlar soniga qarab bir, ikki va uch qatlamli, ayni bir vaqtda muvoziy ishlaydigan kameralar soniga qarab, bir, ikki va uch kamerali bo'ladi.
Zavod sharoitida mexanik filtrlar turli xil kattalikda va har xil hajmlarda ishlab chiqariladi. Ular har xil qalinlikdagi po‘lat materiallardan silindr shaklida yasalgan bo'lib, tag va ustki tomoni sfcrik shaklda bo'ladi. Ichki devorlari esa zanglashdan saqlaydigan materiallar bilan qoplanadi. Mexanik filtrlami suv tozalash qurilmalarda yotiq yoki tik holatda o'matish mumkin. Bunday filtrlardan lESlarida tabiiy suvlami tozalashda eng ko'p ishlatiladigani bosimli bir qatlamli filtrlardir (29-rasm). Ularning ishlatilishi 6 atmosfera bosimigacha mo'ljallangan bo'lib, tozalanayotgan suv quvur ( 1) orqali filtming tcpa qismiga o'rnatilgan voronka shaklidagi havo ajratkich (8 ) ga beriladi. Havosi ajratilgan suv qalinligi 1,5-2 metr oralig'ida bo'lgan flltr materiali yuzasiga (7) bir xil miqdorda oqib tushadi. Filtrlovchi

155
material tagida maxsus suv taqsimlovchi (5) va havo yuboruvchi

(6) tirqishli quvurlari bo‘lib, bu quvurlar filtr tagidagi beton yuza
(4) ga mustahkam o ‘rnatilgan bo‘Iadi. Filtrdagi bu suv taqsimlovchi quvur flltrlovchi materialning tozalanayotgan suv bilan oqib ketmasligini hamda uni yuvishda tagidan berilayotgan suvning bir xil taqsimlanishini ham ta’minlaydi.
Havo yuboriluvchi quvurlardan yuborilayotgan havo filtming ish jarayonida zichlanib qolgan filtrlovchi material qatlamlarini bir-biridan ajratishga va o‘nga yayratish uchun berilayotgan suvning bu qatlamlar orasidan erkin oqishiga yordam beradi. Filtming sirtida ikkita qopqoq shaklidagi eshigi (10) bo‘lib, tepa eshigi uni filtrlovchi material bilan to'ldirish, pastki eshigi esa ishlatilgan filtr materiallarini undan chiqarib tashlash hamda filtming ichki qismida ta’mirlash ishlarmi bajarish uchun mo‘ljallangan.
29-rasm. Bosimli mexanik filtrlaming tashqi va ichki ko‘rinishi. 1 - tozalanayotgan suv yuboruvchi quvur; 2 - tozalangan suvni chiqaruvchi quvur; 3 —yayratish uchun suv yuboriladigan quvur; 4 — filtr tagidagi beton qatlam; 5 — suv taqsimlovchi tizim; 6 - havo yuboruvchi quvur; 7 - filtrlovchi material qatlami; 8 - havo ajratgich; 9 - havoni chiqarib yuborish; 10 -
filtr eshiklari.

156
Filtrning suv taqsimlovchi tizimi uning asosiy elementlaridan biri boMib, filtrning me’yorida ishlashida muhim ahamiyatga ega. Taqsimlovchi tizimlar turli xil ko'rinishda boMadi, ulardan eng ko‘p qoMlaniladigani tirqishli hamda qalpoqli taqsimlovchi tizimlardir.

Tirqishli tarqatuvchi tizimlar metall quvurlardan yoki almashtirib qo‘yish mumkin boMadigan tirqishli plastmassa quvurlardan, yasaladi. Tiroishning kengligi filtrlovchi material par o'tib ketmasligi uchun filtrdagi donador materiallarning eng kichigidan 0,1 mm.gacha kichik boMishi zarur.
Qalpoqchali tarqatuvchi tizimlar filtr tagidagi temir-beton yuzaga yotqazilgan teshikli quvur yuzasiga o‘matiladi. Bunday qalpoqchali tarqatuvchilardan eng ko‘p ishlatiladigani plastmassadan yasalgan (VTI-K) hamda sopoldan yasalgan turidagi qalpoqchalardir.

30-rasm. Ikki kamerali filtrning ichki ko'rinishi.

Keyingi yillarda zavod sharoitida ikki kamerali filtrlar ham ishiab chiqarilmoqda va ular suv tozalash qurilmalarda keng qoMlanilmoqda Bunday filtrlaming bir kamerali filtrlardan farqi

157
ularda filtrlovchi materiallar joylashtirilgan kameralar bir-biridan oraliq quvurlar bi!an ajratilgan boMadi.

Bunday filtrlarda tozalanayotgan suv yuqori kameraning tepa qismiga berilsada, kamera oraligMda yuqori kamerada tozalangan suvni chiqaruvchi va pastki kameraga suv beruvchi tizimlar o‘matilgan boMib, kameralari bir-biridan beton qatlam bilan ajratilgan boMadi. Pastki kamera tagida tozalangan suvni
chiqaruvchi tizim ma/kur fdtrlarda ham temir-beton yuzaga o‘matilgan boMadi.
[kki kamerali filtrlar boshqa turdagi filtrlarga qaraganda quyidagi afzalliklarga ega: ularning unumdorligi bir kamerali filtrlarga qaraganda 2-2,5 marta yuqori hamda ikki qavatlilarga nisbatan ancha ixcham va bo‘yi past boMib, suv tozalash qurilmalarda kam joyni egallaydi. Hozirgi davrda bunday mexanik
filtrlar turli xil konstruksiyada ishlab chiqarilib, keng koMamda ishlatilmoqda.
31-rasmda Rossiya davlatida ishlab chiqariladigan har xil turdagi mexanik filtrlaming negizona /prinsipial/ chizmalari ko'rsatilgan.
31-rasm. Mexanik filtrlaming turlari.
a,b,v,e,l,m - bir qatlamli; gj - ikki qatlamli; a,b,v,l,m - bir kamerali; z - uch kamerali; i,k - batareyali ikki kamerali; l,m
yotiq /gorizontal/ filtrlar.

158
Bu filtrlar/a,b,v,g,l/, bir oqimli, /v,m/ ikki oqimli deb ham ataladi.

Hozirgi vaqtda suvlami dag'al zarrachaiardan tozalashda ikki oqimli filtrlar ham keng qo'llanilmoqda. Bunday filtrlarda filtrlanadigan suvning ko‘p miqdori (70-80foizi) filtrga filtrlovchi materiali tagidan berilib, yuqorisiga qarab filtrlanadi. Bu holda iflosning ko'p qismi quyi qatlamlarda ushlanib qoladi. Suvning qolgan qismi (20-0 0 foizi filtrlovch' material vuqorisidan berilib, pastga qarab filtrlanadi. Tozalangan suv filtrlovchi material sathidan 0,5-0,6 m. pastda o'matilgan - teshiklari 0,5 mm.dan kaita bo'lmagan polietilendan yoki vinilplastdan yasalgan toza suvni yig'ib oluvchi quvur orqali filtrdan oqib chiqib ketadi. Shu quvur yuqorisidagi filtrlovchi material yirikligi 0,5 -0,6 mm; quvur tagidagi qatiam qaiinligi - 0,9-1,0 m; yirikligi - 0,6-2,0 mm bo'ladi. Bunday filtrlarda filtr materiallari qaiinligi bo'ylab iflosni ushlab qolishda to'liq ishtirok etgani uchun suvning o'tish tezligi soatiga - 12 m., agarda zo'r berib ishlaganda 15 in. olinadi.
Bunday filtrlarni yuvish oddiy filtrlarni yuvishga qaraganda
murakkabroq. Ularni yuvishda avval tepa quvur yuzasidagi qatlamlar yayratiladi. Buning uchun shu quvur orqali har kvadrat metr yuzaga soniyasiga 6-8 litr suvni 1 daqiqa davomida yuboriladi, Shundan so'ng filtrning tag qismiga joylashgan tarqatuvchi quvurlar tizimi orqali har kvadrat yuzasiga soniyasiga 13-15 1. suv 5-6 daqiqa oavomida yuboriladi. Shu yo'l bilan har ikkala material qatlainlari to'la yayratiladi. Tag tomonidan suv berilayotgan vaqtda qatiam orasidagi teshik quvurlarga ifloslar kirib qolmasligi uchun shu teshik quvurlaming har kvadrat metr yuzasidan soniyasiga 2 1. miqdorda suv berib turiladi. Yuvilgan loyqa yuqoriga ko'tarilib, filtr tepa qismidagi tamovga tushadi vatashqariga chiqib ketadi. Filtrdan chiqib ketayotgan suv toza bo'lganda. pastdan yuvadigan suvni berish to'xtatiladi. O'rtadagi teshik quvurlardan berilayotgan suv 1-2 daqiqa kechroq to'xtatiladi.
Adabiyotlarda yozilishicha, filtrning har ikki qatlamida ham
filtrlovchi material sifatida antratsit yoki kvars qumini ishlatish

159
mumkin. Filtrdan o‘tayotgan suvning tezligini suv tozalalash darajasigi qarab 25 -30 m.ga oshirilsa bo‘ladi.

8.7. M exanik filtrlarda ishlatiladigan filtrlovchi materiallar

Mexanik filtrlarda filtrlovchi materiallar sifatida kvars qumi, maydalangan antratsit ko'miri va maydalangan shlak kabi suvda erimaydigan donador materiallar ishlatiladi. Bunday materiallami ishlatishda ularga qo'yiladigan talablar quyidagilardan iborat: ular suv tarkibidagi dahal va muallaq zarrachalami yaxsm tutib qoladigan, kimyoviy reagentlar ta’siriga chidamli, tez maydalanib ketmaydigan. mexanik jihatdan mustahkam va tozalanayotgan suvni qo‘shimcha moddalar bilan ifloslantirmaslik xususiyatlariga ega bo‘lishi zarur.
IESlaming suv qurilmalarda ishlatiladigan mexanik filtrlarda filtrlovchi material sifatida eng ko‘p qo‘llaniladigan materialllar kvars qumi va maydalangan antratsit ko‘miridir. Ammo kvars qumi ishlatilganda filtrdan o‘tayotgan suv harorati 60°C dan, esa 9 dan oshmasligi kerak. Chunki ishqoriy muhitda va 60°C dan yuqori haroratda kvars qumining suvda eruvchanligi ko‘payib, filtrdan o‘tayotgan suvni kremniy birikmalari bilan ifloslantiradi. Shu sababli IESlarda kvars qumini asosan past va o‘rtacha bosimda ishlaydigan bug‘qozonlari uchun qo‘shimcha suv tayyorlovchi qurulmalarda qo'llaniladigan mexanik filtrlarda ishlatish tavsiya etiladi. Chunki bunday bug‘qozonlari uchun tayyorlanadigan suvlarda kremniy birikmalarining konsentratsiyasi birmuncha yuqoriroq miqdorda belgilangan bo‘lishi sababli, suvni kremniy birikmalaridan to‘la tozalash talab etilmaydi. Kvars qumining shu xususiyati tufayli kvars qumli filtrlar, bosimi 100 kg/sm.dan yuqori bo‘lgan bug‘qozonlari uchun qo‘shimcha suv tayyorlovchi qurilmalardaishlatilmaydi. Chunki bunday bug1 qozonlariga tayyorlanadigan qo'shimcha suvni va turbina kondensatini kremniy birikmalaridan chuqur tozalash talab qilinadi.
Kvars qumli filtrlar lESlarida va ishlab chiqarishning boshqa tannoqlarida asosan chiqindi suvlami dahal va mexanik birikmalardan tozalashda keng qo'llaniladi.
160
Yuqori bosimda ishlaydigan bug‘qozonlari uchun suv tayyor’ovchi qurilrnalarda ishlatiladigan mexanik filtrlarda filtrlovchi material sifatida asosan antratsit ko‘miri ishlatiladi. Antratsit ko‘miri kvars qumiga qaraganda kimyoviy jihatdan bir muncha chidamli bo‘lib, kucbsiz kislotali hamda ishqorli muhitlarda o‘z xususiyatlarini o‘zgartimiaydi. Uniharorati 100 ( gacha rNi 4 - 1 0 oralig‘ida bo‘lgan suvlami filtrlashda bemalol ishlatish mumkin.
Filtrlovchi maieriallar, donachalarining katta-kichikligiga qarab
ikki xilga bo‘linadi: donachalaming yirikligi 0,35 - 1,5 mm bo‘lgan kvars qurni o‘rtacha o‘lchamli filtrlovchi material hisoblansa, yirikligi 0,4 - 20 mm bo'lgan donachalar katta o'lchamli filtrlovchi materiallar hisoblanadi. Antratsit ko‘mirining asosan 0,8 - 1,8 mm bo'lgan fraksiyasi ko'proq ishlatiladi. Texnikada filtrlovchi materiallami saralash uchun maxsus elaklardan foydalaniladi. Bunday elaklaming teshiklari katta- kichikligiga qarab, ulardan o'tayotgan donachalaming o'lchamini aniqlash mumkin. Filtrlovchi material laming chidamliligi mexanik filtrlaming uzoq muddat ishlashini ta’minlaydi. Mexanik chidamliligi mustahkam bo'lmagan materiallar filtmi yuvish va yayratish jarayonida tez emirilib, o'tayotgan suv oqimi bilanfiitrdan chiqib ketadi. Filtrlovchi material!arning yana bir asosiy xususiyatlaridan bin ulaming solishtirma ifloslanish sig'imi kattaligidir. Solishtirma ifloslanish sig'imi kattaligi bir metr kub hajmdagi filtrlovchi materialda tutilib qolingan iflos moddalaming miqdori bilan tavsiflanadi va kg/m 5 hisobida ifodalanadi. Bu kattalik kvarsli qum uchun - 0,75 kg/'m3, antratsit uchun esa - 1,0 kg/m3 ga teng.

8.8. M exanik filtrlam ing ishiatilishi Mexanik filtrlaming ish davri uch qisrnga bo‘linadi: 1 - yayratish: 2 - yuvish; 3 - suvni filtrlash.

Yayratish - bu, suvni filtirlash jarayonida zichlashib qolgan material donachalarini bir-biridan ajratish hamda ular orasida yig'ilgan iflosliklami filtrdan chiqarib yuborish uchun bajariladigan jarayon. Bu jarayormi filtrdan o‘tayotgan suvning tiniqlik darajasi belgilangan me’y°rdan pasayishi va suv
i6 i
taqsimlovchi sistemalardagi bosimning me’yordan oshishi sodir bo‘lganda bajarish talab etiladi. Yaratish jarayonni bajarishda tiniq suv so‘rg‘ich yordamida ma’lum bosim ta’sirida filtr tagidagi taqsimlovchi tizimlarga ulangan quvurdan beriladi. Filtr materiali tagidan katta bosim va tezlikda berilgan suv uni tepaga ko‘taradi, buning natijasida filtrlovchi material betartib ravishda aralashib, unga yopishgan loy va dahal zarrachalardan iborat boMgan iflosliklar material donachalaridan ajraladi va yayratuvchi suv bilan yuqoriga koMarilib, filtnrng tepa qismiga oMnatilgan tamovlari orqali tashqi quvurlarga chiqarib yuboriladi. Tamov filtr materiali sathidan shunday balandlikka o‘matiladiki, o‘ngga faqat iflos suv tushadi.
Agar filtr materiali sathidan tamov yuqori chetigacha boMgan oraliq masofa S boMsa, u masofa quyidagi ifoda yordamida aniqlanadi:
S = ^ +0.25 100
Bu yerda: h - filtr material qatlami qalinligi, m; у - qatlamning nisbiy kengayishi, u 30-50% ga teng.
Filtmi sifatli yayratish uchun hamda uning ehtiyojiga sarflanadigan suvni tejash maqsadida hozirgi vaqtda filtmi havo- suv aralashmasi bilan yayratish usuli keng qoMlaniladi. Yayratish jarayonida filtrdan suv oMkazish vaqti 7-10 daqiqa oraligMda boMadi. Yaratish jarayoni tugugandan so‘ng yuvish jarayoni boshlanadi. Bu jarayonda filtr yuqorisidan filtrga tiniq suv soatiga

4. 
   m tezlikda 5-10 daqiqa davomida, toza suv rezervuarlaridan maxsus so‘rgMch orqali yoki o‘z oqishi bilan yuqori balandlikka oMnatilgan bakdan yuboriladi. Filtrdan chiqayotgan dastlabki loyqa filtrat, filtrning pastki taqsimlovchi tizimlari orqali uning chiqaruvchi quvurlariga yihilib, chiqindi quvuriga oqizib yuboriladi. Filtr ehtiyojiga sarflanayotgan suvni tejash maqsadida keyingi birmuncha tiniq filtrat, suv yig'uvchi maxsus bakka yuboriladi va bu suv filtrlami yayratishda yana qayta ishlatiladi. Yuvish jarayoni 20-25 daqiqa davomida amalga oshiriladi.
   

162

32-rasm. Filtrga havo beruvchi sistemanmg chizmasi