Issn 1300 9745 ege pediatri BÜlteni ediTÖR
Yüklə 1,01 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Anahtar Sözcükler
- Key Words
- Yaş grupları
|
Yazışma Adresi: Arş. Gör. Bedriye AK Ege Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Çocuk Sağılığı ve Hastalık Hemşireliği Anabilim Dalı Tel
: 0 232 388 11 03 / 153
Fax : 0 232 388 6374
E-posta : bedriye.ak@ege.edu.tr
25 K LİNİK Ç ALIŞMA
EGE PEDİATRİ BÜLTENİ 2009, 16 (1): 25-31
ÖZET irçok epidemiyolojik çalışma, hava kirliliği ve mevsimsel değişikliklerin, başta solunum sistemi olmak üzere, farklı sağlık sorunlarıyla hastaneye başvuru oranlarını etkilediğini göstermektedir. Ayrıca solunum sistemi hastalıklarına bağlı mortalite ve morbiditeyi de arttırdığını gösteren yayınlar vardır. Bu çalışmada 1 Ağustos 2007-31 Temmuz 2008 tarihleri arasında İzmir ilinde Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Acil Ünitesi’ne solunum yolu hastalıkları nedeniyle başvuran 10.298 hasta, günlük kükürt dioksit (SO 2 ) ve tozluluk oranları (PM 10 ) ölçümleri eşliğinde değerlendirilmiş ve hava kirliliğinin solunum sistemi üzerine etkileri araştırılmıştır. Olguların ortalama başvuru yaşı 6.27±4.83 yıl iken, % 54.6’sının erkek, % 45.4’ünün kız olduğu saptandı. Hastaların %62.1’inin üst solunum yolu enfeksiyonu, %11.6’sının astım/yineleyen hışıltı, %10.5’inin pnömoni, %6.8’inin akut sinüzit, %5.6’sının akut bronşiyolit, %1.8’inin akut otit ve % 1.6’sının krup nedeniyle hastaneye başvurduğu saptandı. SO 2 ve tozluluk değerleri yükseldikçe, günlük solunum yolu hastalıkları, akut bronşiyolit ve pnömonili hasta sayısında artış olduğu gözlendi (p<0.001). Hava kirliliğindeki artışın, o günden itibaren izlemdeki beş gün içinde görülen pnömoni, akut bronşiyolit ve astımlı hasta sayısında da istatistiksel düzeyde anlamlı bir biçimde artışa neden olduğu saptandı (p<0.001). Günlük ortalama sıcaklık değeri düştükçe, nisbi nem, aktüel hava basıncı ve denize indirgenmiş basınç değerleri arttıkça, hem o gün, hem de izlemdeki beş gün içinde acile başvuran hasta sayısında ve astım, akut bronşiyolit ve pnömonili olgularda anlamlı artış olduğu görüldü (p<0.001). Özellikle gelişmekte olan ülkelerde, şehir içi hava kalitesinin etkin bir şekilde denetlenmesi ve sanayi merkezlerinin şehir dışına çıkartılması, toplu taşıma araçlarının özendirilmesi, doğal hayatın korunması gibi sonuç verici önlemlerin alınması gerekmektedir.
Kabul tarihi: 15.08.2009
B N ÇOCUKLARDA HAVA KİRLİLİĞİ VE İKLİMSEL DEĞİŞİKLİKLERİN SOLUNUM YOLU HASTALIKLARINA ETKİSİ
Respiratory Diseases in Children Levent MİDYAT Esen DEMİR Figen GÜLEN Eylem ULAŞ SAZ Gülhadiye AVCU Gökay ÇELİK Sema TANRIVERDİ Remziye TANAÇ
Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı, İzmir
Midyat ve ark
26 GİRİŞ
Tüm dünyada birçok farklı araştırma grubu tarafından yürütülen sayısız çalışmada, hava kirliliği ve iklim değişiklikleri ile solunum sis- temi hastalıkları arasında bir ilişkinin varlığı gösterilmiştir (1-3). Birçok çalışmada, hava kir- liliğine bağlı olarak mortalite ve morbiditede belirgin artış olduğu saptanmıştır (1, 4-8). Mor- talite ve morbiditedeki bu artış, solunum sistemi ile ilgili olabilecek her türlü çevresel etkene yönelik gittikçe artan sayıda yeni araştırmaların yapılmasına yol açmıştır (2, 3). Hava kirliliğinin zararlı etkilerine en çok maruz kalanlar çocuklardır. Hem birim vücut ağırlık- larına ve akciğer yüzeylerine göre erişkinlerden daha fazla havayı akciğerlerine çekerler, hem de zararlı etkenlerden korunmak için gerekli olan tam bir savunma sistemine henüz sahip değil- dirler (1, 2). Sanayileşme ve endüstrileşmenin etkisiyle, özellikle şehir merkezlerinde yaşayan çocukların, önemli ölçüde hava kirliliğine maruz kalmaları ve bunun sonucunda solunum yolu hastalıklarının daha fazla görülmesi önemli bir sağlık sorunu olarak karşımıza çıkmaktadır. En çok üzerinde durulan havadaki kirletici madde- ler kükürt dioksit (SO 2 ), ozon, nitrojen dioksit (NO 2 ) ve tozluluk maddeleridir (toplam asılı par- tikül, PM 10 ve PM 2.5 ). Bu maddelerin solunum sistemi üzerindeki etkilerini araştıran klinik ve deneysel çalışmalarda bazı çelişkili sonuçlar elde edilmiştir (2, 9-14). Gelişmiş ülkelerin şehir merkezlerinde hava kir- liliği oranlarında yıllar geçtikçe azalma saptansa da, gelişmekte olan ülkelerin büyük şehirlerinde hala hava kirliliği önemli bir sorun teşkil etmek- tedir (1, 15, 16). Türkiye’de hava kirliliğinin 1950’li yıllarda nüfus artışı ve hızlı kentleşme ile birlikte gündeme geldiği, bunun sonucunda kö- mür ve petrole talebin arttığı ve başta İstanbul, Ankara, İzmir gibi büyük kentlerde olmak üzere şiddetli hava kirliliği dönemlerinin yaşandığı bildirilmektedir. Yanlış kentleşme, motorlu taşıt sayısında artış, yetersiz yanma teknikleri ve yeşil alanların azalmasının da buna katkıda bulun- duğu bildirilmektedir (17). Bu çalışmada, İzmir ilinde hava kirliliği ve meteorolojik değişken- lerin, çocuklarda solunum yolu hastalıklarına ve acil servise başvuru oranlarına etkisinin saptan- ması amaçlanmıştır. GEREÇ VE YÖNTEM Bu çalışmada, solunum yolu hastalıkları ile hava kirliliği ve meteorolojik değişikliklerin akut etki- lenmesini araştırmak amacıyla, 1 Ağustos 2007- 31 Temmuz 2008 tarihleri arasında İzmir ilinde Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Acil Üni- tesi’ne solunum yolu hastalıkları nedeniyle baş- vuran 10.298 hasta, günlük kükürt dioksit (SO 2 ), tozluluk oranları (PM 10 ), günlük ortalama sıcak- lık, nisbi nem, aktüel hava basıncı ve denize indirgenmiş basınç ölçümleri eşliğinde değer- lendirilmiştir. Hastaların medikal kayıtları değer- lendirilmiş ve olguların klinik özellikleri, labora- tuar sonuçları incelenmiştir. Hava kirliliği ölçüm raporları İzmir Büyükşehir Belediyesi Çevre Sağlığı Hizmetleri Şube Müdür- lüğü’nden temin edilmiştir. İzmir ilinin dört değişik noktasından alınan verilerin günlük ortalamaları alınmıştır. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) kriterlerine göre, SO 2 değerinin 125 μg/m 3 ‘ün ve PM 10 değerinin ise 70 μg/m 3 ’ün
olması hava kirliliği artışı olarak kabul edilmek- tedir. Günlük meteorolojik veriler, T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü’nden elde edilmiştir. İstatistiksel analizler “SPSS 16.0” programı kul- lanılarak yapılmıştır. Verilerin değerlendiril- mesinde t testi, tek yönlü ANOVA testi ve Chi- kare testleri kullanılmıştır. Ayrıca, çoklu lojistik regresyon analizi uygulanmıştır. Değişkenler olarak yaş, cinsiyet, PM 10 , SO
2 ve meteorolojik veriler kullanılmıştır. Her bir hava kirliliği ve iklim değişkeni için, aynı gün ve izleyen beş gündeki hastalık sayısına etkinlik değerleri he- saplanmıştır. p< 0.05 istatistiksel olarak anlamlı kabul edilmiştir.
Çocuklarda Hava Kirliliği ve İklimsel Değişikliklerin Solunum Yolu Hastalıklarına Etkisi
27
BULGULAR Olguların ortalama başvuru yaşı 6.27 ± 4.83 yıl (17 gün-17 yaş) iken, %54.6’sının erkek, % 45.4’ü- nün kız olduğu saptandı. Hastaların %62.1’inin (n=6391) üst solunum yolu enfeksiyonu, %11.6’sı- nın (n=1196) astım/yineleyen hışıltı, %10.5’inin (n=1083) pnömoni, %6.8’inin (n=704) akut sinüzit, %5.6’sının (n=577) akut bronşiyolit, %1.8’inin (n=184) akut otit, %1.6’sının (n=165) krup tanısını aldığı görüldü (Şekil 1). Mevsimlere göre dağılım incelendiğinde, pnömoni, akut bronşiyolit ve astımlı olgularda kış aylarında anlamlı bir artış olduğu gözlendi (p değerleri sırasıyla 0.005, <0.001 ve <0.001). Yaş ilerle- dikçe pnömoni ve akut bronşiyolit nedeniyle hastaneye başvurma sıklığının azaldığı, astım nedeniyle hastaneye başvuranların daha çok 5-10 yaş grubunda olduğu saptandı (Şekil 1). Toplam 88 günde, havadaki PM 10 oranının DSÖ’nün belirlediği sınır değerin üzerinde ol- duğu ve özellikle kış aylarında daha yüksek olmak üzere, mevsimler arasında SO 2 ve PM 10
değerleri açısından anlamlı fark olduğu görüldü (p<0.001) (Tablo I). SO 2 seviyesinin ise yalnızca yılın iki gününde DSÖ’nün belirlediği değerlerin üzerinde olduğu görüldü. SO 2 ve tozluluk değer- leri yükseldikçe, günlük solunum yolu hastalık- ları, akut bronşiyolit ve pnömonili hasta sayısın- da artış olduğu gözlendi (p<0.001) (Şekil 2). Hava kirliliğindeki artışın, o günden itibaren Tablo I. Mevsimlere göre ortalama hava kirliliği ve iklim değişkenleri.
Sonbahar Kış İlkbahar Yaz p Ort. PM
10 düzeyi (μg/m 3 )
Ort. SO 2 düzeyi (μg/m 3 ) 9.8±9.3 45.5±25.0 13.2±7.3 5.0±2.7 <0.001 Ort. günlük sıcaklık (ºC) 19.2±5.1 8.5±3.0 18.0±4.0 28.1±2.3 <0.001 Ort. günlük nisbi nem (%) 60.9±12.7 63.9±10.7 55.5±11.2 43.5±9.3 <0.001 Ort. aktüel hava basıncı (hPa) 1012.0±6.0 1018.5±7.3 1009.5±3.6 1005.8±2.3 <0.001 Ort. denize indirgenmiş hava basıncı (hPa)
1015.7±4.6 1022.6±6.1 1012.4±5.4 1008.8±2.6 <0.001
>10 yaş 5-10 yaş
2-5 yaş <2 yaş Olgu say ı s ı (n) 3.000
2.000 1.000
0 Astım
Akut Bronşiyolit Pnömoni Krup
Akut Sinüzit ÜSYE
Akut Otit tani
Şekil 1. Yaş gruplarına göre tanıların dağılımı. Midyat ve ark
28 izlemdeki beş gün içinde görülen pnömoni, akut bronşiyolit ve astımlı hasta sayısında da istatistiksel düzeyde anlamlı bir biçimde artışa neden olduğu saptandı (p<0.001). SO 2 oranı 50 μg/m3’ün üzerinde olduğu günlerde, acile baş- vuran toplam hasta sayısı ve akut sinüzit, pnö- moni, akut bronşiyolit ve astımlı olgu sayısında anlamlı bir artış olduğu saptandı (p<0.001) (Tablo II). Günlük ortalama sıcaklık değeri düştükçe, nisbi nem, aktüel hava basıncı ve denize indirgenmiş basınç değerleri arttıkça, hem o gün hem de izlemdeki beş gün içinde acile başvuran hasta sayısında ve astım, akut bronşiyolit ve pnömo- nili olgularda anlamlı artış olduğu görüldü (p<0.001). TARTIŞMA Hava kirliliği, soluduğumuz havadaki kükürt dioksit (SO 2 ), partiküler madde-tozluluk (PM), nitrojen oksitleri (NO x ) ve ozon (O 3 ) gibi
kirleticilerin çevre ve sağlık üzerinde olumsuz etkileri yapacak düzeylerde olması şeklinde tanımlanmaktadır (17). Bu kirlilik atmosferde doğal süreçleri bozmakta ve toplum sağlığını Ort ala ma 200,00
150,00 100,00
50,00 0,00
Tarih 27.
07.08 07.
07.08 17.
06.08 27.
05.08 07.
05.08 17.
04.08 28.
03.08 08.
03.08 17.
02.08 28.
01.08 08.
01.08 19.
12.07 29.
11.07 09.
11.07 20.
10.07 30.
09.07 10.
09.07 21.
08.07 01.
08.07 toplam hasta sayısı PM10(mcg/m3) SO2(mcg/m3)
Şekil 2. Hava kirliliği ile solunum yolu hastalıkları nedeniyle günlük acile başvuran hasta sayısı arasındaki ilişki. Tablo II. Kükürt dioksit (SO 2 ) ve tozluluk (PM 10 ) miktarı ile acile başvuran hasta sayısı arasındaki ilişki.
SO
PM 10
SO 2 < 50 micg/m
3 (331
gün) SO 2 > 50 micg/m
3
(35 gün) p PM 10 < 70 micg/m
3 (278
gün) PM 10 > 70 micg/m
3 (88 gün) p
27.3 ± 17.2 35.5 ± 16.4 < 0.001 27.0 ± 17.4 28.3 ± 17.2 0.642
İzlemdeki beş gündeki toplam hasta sayısı (n) 137.2 ± 56.8 172.8 ± 43.9 < 0.001 135.2 ± 50.1 141.8 ± 52.2 0.588
Çocuklarda Hava Kirliliği ve İklimsel Değişikliklerin Solunum Yolu Hastalıklarına Etkisi
29
olumsuz yönde etkilemektedir. Son 30 yıldır, dünyada hava kirliliği düzeyleri düzenli olarak izlenmesine ve mücadele edilmesine rağmen, özellikle büyük metropollerde kirlilik düzeyleri halen güvenli kabul edilen sınırların üzerinde seyretmektedir. 1980’li yıllara kadar tüm dün- yada 1.3 milyar kişinin hava kalite standartları- nın üstünde kirlilik içeren şehirlerde yaşadığı saptanmıştır (17, 18). Hava kirliliği, dünya gene- linde özellikle endüstriyel tesislerden, konut- larda ısınma amaçlı yakıt tüketiminden ve mo- torlu taşıt egzozlarından kaynaklanmaktadır ve dünyada hava kirletici emisyonlarında 2030 yılına kadar beş katlık bir artış beklenmektedir (17, 18). Özellikle gelişmekte olan bölgelerde hızlı kentleşme ve enerji tüketiminin artışı ile birlikte kirlilik de artmaktadır. Hava kirliliği araştırmalarının çıkış noktası, 1934’te Belçika’da Meuse Vadisi’nde, 1947’de ABD’de Donora’da ve 1952’de Londra’da bir aydan kısa sürede binlerce kişinin ölümüyle sonuçlanan ve çok yüksek PM emisyonlarının atmosferik inversiyon olayları ve topografik yapıdan kaynaklanan hava kirliliği dönemleri olmuştur (19). Bu yaşanan trajedilerin netice- sinde hava kirliliği kontrolünün kanuni süreçlere girmesiyle dünyanın bir çok ülkesinde yerel ve Dünya Sağlık Örgütünün (DSÖ) belirlediği kirletici limit değerleri ve emisyon kriterleri kullanılmaktadır (17, 20). Halen tüm dünyada, hava kirliliği ve solunum yolu hastalıkları arasındaki ilişkiyi göstermeye yönelik çalışmalar artarak devam etmektedir. Saldiva ve arkadaşlarının Brezilya’da yaptığı bir çalışmada, hava kirliliğinin postneonatal dö- nemde ve beş yaş altı çocuklarda solunumsal mortaliteyi arttırdığı gösterilmiştir (21). Meksika’ da yapılan başka bir çalışmada ise, havadaki O 3
10 oranlarındaki artışın günlük acile başvuran 14 yaş altı üst ve alt solunum yolu enfeksiyonlu hasta sayısında artışa neden ol- duğu saptanmıştır (22). Küba’da yapılan bir çalışmada da, SO 2 düzeyindeki 20 μc/m3’lük bir artış sonucu, solunum yolu enfeksiyonları nede- niyle acile başvuran 14 yaş altı çocuk sayısında %5.1’lik bir artma olduğu görülmüştür (23). Türkiye’de hava kirliliği Çevre ve Orman Bakan- lığı tarafından, su kirliliğinden sonra ikinci sıra- da ele alınmakta olup, sağlık üzerindeki etkileri çeşitli boyutları ile değişik merkezler tarafından araştırılmaya devam edilmekle beraber, geliş- miş ülkelerde uygulanan ileri metotlarla yapılan standart çalışmalar saptayabildiğimiz kadarıyla henüz ülkemizde yapılamamıştır (17, 24). Yapı- lan çalışmalarda ise, hava kirliliğinin çocuklarda akut solunum yolu enfeksiyonu riskini artırdığı, genel olarak hava kirliliği ataklarına bağlı olarak kardiyorespiratuar morbidite ve mortalitede artışa neden olduğu gözlenmektedir (25). İstan- bul’da yapılan bir çalışmada günlük PM oranları ile genel mortalite arasında anlamlı ilişki göz- lenmiştir (26). İstanbul’da hava kirliliğinin yine yoğun olarak yaşandığı yıllara ait bir çalışmada ise, 1994 Ekim ile 1995 Ocak tarihleri arasında bir hastanenin yenidoğan bölümüne solunum sistemi yakınmaları ile yapılan yatışlar ile o bölgede yapılan hava kirliliği ölçümleri arasın- daki ilişki incelenmiştir. Çalışma, 6 aylık süre boyunca yoğun hava kirliliği yaşanan günlerle kirliliğin yoğun olmadığı günler arasında solu- num sistemi semptomları nedeniyle hastane yatışları açısından bir fark olmadığı sonucuna varmıştır (27). İzmir’deki bir çalışmada değişik klimatolojik verilerle PM ve SO 2 düzeyleri ile artmış nazal rezistans arasında anlamlı ilişki olduğu bil- dirilmektedir (28). Hava kirliliği ile rinit preva- lansının araştırıldığı başka bir çalışmada da, kirlilik düzeyleri ile rinit prevalansı arasında ilişki bulunmuştur (29). Benzer ilişkiyi 0-2 yaş gru- bunda araştıran bir diğer çalışmada ise beş yıllık bir zaman aralığındaki günlük SO 2 ve PM değer- leri ile solunum sistemi semptomları nedeniyle hastaneye yatışlar incelenmiş ve kirliliğin artı- şına paralel olarak bronşit, sinüzit, larenjit ve pnömoni olgularının artmış olduğu ve bu has- talıklar nedeniyle hastanede yatış sürelerinde de uzama olduğu saptanmıştır (30, 31). Yaptığımız çalışmada, SO 2 ve tozluluk değerleri yüksel- Midyat ve ark
30 dikçe, günlük solunum yolu hastalıkları, akut bronşiyolit ve pnömonili hasta sayısında artış olduğu gözlendi. Hava kirliliğindeki artışın, o günden itibaren izlemdeki beş gün içinde görülen pnömoni, akut bronşiyolit ve astımlı hasta sayısında da istatistiksel düzeyde anlamlı bir biçimde artışa neden olduğu saptandı Meteorolojik değişikliklerin, başta astım olmak üzere solunum yolu hastalıklarına olan etkisi ilk olarak M.Ö. beşinci yüzyılda Hipokrat tarafından ifade edilmiştir (32). Sıcaklık, barometrik basınç ve nisbi nemin astım semptomlarını kötüleşti- rebileceğine yönelik birçok yayın mevcuttur (33, 34). İngiltere ve Galler’de, hastaneye astım atağı nedeniyle başvuru en fazla sonbaharda ve en az kış aylarında görülürken, Meksika’da yağmurlu mevsimler astım hastaları için risk teşkil etmek- tedir (34, 35). Kore’de yapılan bir çalışmada ise, nisbi nemin astım ataklarında daha önemli bir tetikleyici faktör olabileceği bildirilmiştir (33, 36). Bizim çalışmamızda da, günlük ortalama sıcaklık değeri düştükçe, nisbi nem, aktüel hava basıncı ve denize indirgenmiş basınç değerleri arttıkça, hem o gün hem de izlemdeki beş gün içinde acile başvuran hasta sayısında ve astım, akut bronşiyolit ve pnömonili olgularda anlamlı artış olduğu görüldü. Türkiye’de hava kirliliğine yönelik olarak alınan önlemlerin sonucuna ve yıllarla hava kirliliğinde gelinen durum ele alındığında, 1990’lı yıllarda özellikle Ankara, İstanbul, İzmir gibi büyük kent- lerde çok ciddi bir sorun olan hava kirliliğinin bu illerde giderek gerilediği, özellikle kış aylarında görülen SO 2 ve PM ortalamalarının düşme eğilimi gösterdiği anlaşılmaktadır (17). Bunda, başta evlerde ve endüstride doğal gaz kullanı- mının yaygınlaşması olmak üzere, yüksek standartlı kömür kullanımı, kömür zenginleş- tirme ve yakma sistemlerindeki ilerlemenin de bu ve benzeri kentlerdeki hava kirliliğindeki düşmede etkili olduğu belirtilmektedir (17). Ancak daha küçük ölçekli kentlerdeki duruma bakıldığında, bu kentlerde hava kirliliği düzeyle- rinin alarm verici düzeylere çıktığı görülmek- tedir (17). Bu da muhtemelen, küçük kentlerde başta konutlar olmak üzere, hava kirliliği emisyonlarının sıkı denetime alınmamasından, kontrol dışı kalitesiz yakıt kullanımından kaynaklanmaktadır. Yıllar geçtikçe sanayileşen ve gelişmeye çalışan ülkelerin, başta hava kirliliğinin önlenmesi ve yaşanabilir alanların korunması olmak üzere, sağlıklı yaşam için gerekli olan önlemleri alması ve bu konuda etkin reformlar yapması gerekmektedir. KAYNAKLAR 1. Farhat SC, Paulo RL, Shimoda TM, et al. Effect of air pollution on pediatric respiratory emergency room visits and hospital admissions. Braz J Med Biol Res. 2005; 38: 227-235. 2. Galán I, Tobías A, Banegas JR, Aránguez E. Short-term effects of air pollution on daily asthma emergency room admissions. Eur Respir J 2003; 22: 802-808. 3. Dirección General de Salud Pública. Consejería de Sanidad. Vigilancia del asma [Madrid Regional Health Authority. Asthma surveillance]. Boletín Epidemiológico de la Comunidad de Madrid 2000; 12: 33–41. 4. Firket J. Sur les causes des accidents survenus dans la vallée de la Meuse, lors des brouillards de décembre 1930. Bulletinet Memoires de l’Academie Royale de Medecine de Belgique 1931: 11: 683-741. 5. Logan WPD. Mortality in London fog incident. Lancet 1953; 1: 336-338. 6. Fairley D. The relationship of daily mortality to suspended particulates in Santa Clara County, 1980-1986. Environmental Health Perspectives 1990; 89: 159-168. 7. Schwartz J. Particulate air pollution and daily mortality in Detroit. Environmental Research, 1991; 56: 204-213. 8. Dockery DW, Pope III CA, Xu X, et al. The association between air pollution and mortality in six US cities. New England Journal of Medicine, 1993; 329: 1753-1759. 9. Wardlaw AJ. The role of air pollution in asthma. Clin Exp Allergy 1993; 23: 81–96. 10. Koening JQ. Air pollution and asthma. J Allergy Clin Immunol 1999; 104: 717–722.
Çocuklarda Hava Kirliliği ve İklimsel Değişikliklerin Solunum Yolu Hastalıklarına Etkisi
31
11. Strachan DP. The role of environmental factors in asthma. Br Med Bull 2000; 56: 865–882. 12. Atkinson RW, Bremner SA, Anderson HR, et al. Short-term associations between emergency hospital admissions for respiratory and cardiovascular disease and outdoor air pollution in London. Arch Environ Health 1999; 54: 398–411. 13. Atkinson RW, Anderson HR, Sunyer J, et al. Acute effects of particulate air pollution on respiratory admissions. Results from APHEA 2 Project. Am J Respir Crit Care Med 2001; 164: 1860–1866. 14. Brunekreef B, Holgate ST. Air pollution and health. Lancet 2002; 360: 1233–1242. 15. Saldiva PHN, Lichtenfels AJFC, Paiva PSO, et al. Association between air pollution and mortality due to respiratory diseases in children in Sao Paulo, Brazil: a preliminary report. Environmental Research, 1994; 65: 218-225. 16. Saldiva PHN, Pope II CA, Schwartz J, et al. Air pollution and mortality in eldery people. Archives of Environmental Health 1995; 50: 159-163. 17. Bayram H, Dörtbudak Z, Fişekçi FE ve ark. Hava kirliliğinin insan sağlığına etkileri, dünyada, ülkemizde ve bölgemizde hava kirliliği sorunu. Dicle Tıp Dergisi 2006; 2: 105-112. 18. WHO-United Nations environment programme. Urban air pollution in megacities of the world. UK: Blackwell, 1992: 7-13. 19. Lipfert F.W. Air Pollution and Community Health- A Critical Review and Data Sourcebook. USA: Van Nostrand Reinhold, 1994: 92-97. 20. Romieu I, Samet JM, Smith KR, Bruce N. Outdoor air pollution and acute respiratory infections among children in developing countries. J Occup Environ Med 2002; 44: 640-649. 21. Bleck, B, Tse, DB, Jaspers, I, et al. Diesel exhaustparticle-exposed human bronchial epithelial cells induce dendritic cell maturation. J Immunol 2006; 176: 7431-7437. 22. Brauer M, Hoek G, Van Vliet P et al. Air pollution from traffic and the development of respiratory infections and asthmatic and allergic symptoms in children. Am J Respir Crit Care Med 2002; 166: 1092–1098. 23. Lambert AL, Mangum JB, Delorme MP, Everitt JI. Ultrafine carbon black particles enhance respiratory syncytial virus-induced airway reactivity, pulmonary inflammation, and chemokine expression. Toxicol Sci 2003; 73: 339–348. 24. T.C. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü çevre istatistikleri, 1998: 34-47. 25. Wilson R, Spengler J. Particles in or air, concentrations and health effects. USA: Harvard University Press, 1996: 123-167. 26. Şahin Ü. İstanbul’da 1994-1998 hava kirliliği düzeyleri ile mortalite arasındaki ilişki. Doktora Tezi. İstanbul, 2000. 27. Bebek Ö. Hava kirliliğinin solunum semptomları nedeniyle hastaneye yatışlara etkisi. Uzmanlık tezi. İstanbul, 1996. 28. Özüer MZ, Günhan Ö, Cura O. Değişik klimatolojik ve hava kirliliği değerlerinin nazal rezistansa etkisi. KBB ve Baş Boyun Cerrahisi Dergisi 1999; 7: 91-95. 29. Keles N, Ilıcalı OC, Değer K. Impact of air pollution on prevalence of allergic rhinitis in İstanbul. Arch Environ Health 1999; 54: 48-51. 30. Olgun Ç. Hava kirliliğinin 0-2 yaş grubunda solunum sistemi enfeksiyonlarına mortalite ve morbidite yönünden etkisi. Uzmanlık tezi. İstanbul, 1996. 31. Evyapan F. Türkiye’de hava kirliliği sorunu ve solunum sistemi sağlığı üzerine etkileri. www.toraks.org.tr/pdf/hava_kir_semp/hava_kirliligi.pdf. 32. Marêtes SAG, Balas CN. Bronchial asthma in the medical literature of Greek antiquity. J Asthma 1982; 19: 263-269. 33. Priftis KN, Paliatsos AG, Panagiotopoulou-Gartagani P, Tapratzi-Potamianou P, et al. Association of weather conditions with childhood admissions for wheezy bronchitis or asthma in Athens. Respiration 2006; 73: 783-790. 34. Khot A, Burn R, Evans N, Lenney W, Set al. Biometeorological triggers in childhood asthma. Clin Allergy 1988; 18: 351-358. 35. Rosas I, McCartney HA, Payne RW, et al. Analysis of the relationships between environmental factors (aeroallergens, air pollution, and weather) and asthma emergency admissions to a hospital in Mexico City. Allergy 1998; 53: 394-401. 36. Koh YI, Choi IS. Seasonal difference in the occurrence of exercise-induced bronchospasm in asthmatics: dependence on humidity. Respiration 2002; 69: 38-45.
Yüklə 1,01 Mb. Dostları ilə paylaş:
|