Issn 1300 9745 ege pediatri BÜlteni ediTÖR
Yüklə 1,01 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Anahtar Sözcükler
- Key Words
- Test –Tekrar Test Puan Ortalaması
|
Yazışma Adresi: Sevinc NESİROVA Azerbaycan Tıp Üniversitesi Tedavi-Profilaktik Fakültesi Çocuk Hastalıkları Ana Bilim Dalı Bakü, Azerbaycan Tel : +994 055 721 90 89 E-posta : sevincm@box.az
15 K LİNİK Ç ALIŞMA
EGE PEDİATRİ BÜLTENİ 2009, 16 (1): 15-24
ÖZET u araştırma, Yenilenmiş Ölüm Kaygısı Ölçeği’nin ergenler için güvenirlik ve geçerliliğini incelemek amacıyla yapılmıştır. Metodolojik çalışmanın verileri, İzmir İl Milli Eğitim Müdürlüğü’ne bağlı bir ilköğretim okulu ve lisesindeki 12- 18 yaş grubundaki ergenlerden toplanmıştır. Örneklem grubuna olasılıksız örnekleme yöntemiyle seçilen ve gönüllü 125 ergen alınmıştır. Veriler sosyo- demografik özellikleri içeren bir form yanı sıra 25 maddeden oluşan Yenilenmiş Ölüm Kaygısı Ölçeği ve Sürekli Kaygı ölçeği ile toplanmıştır. Yenilenmiş Ölüm Kaygısı Ölçeği’nin dil ve kapsam geçerliliği yapılmıştır. Ölçeğin Cronbach alfa güvenirlik katsayısı 0.91, Spearman-Brown katsayısı 0.91 ve Guttman Split-Half katsayısı 0.90 bulunmuştur. Örneklemin faktör analizi için yeterli olup olmadığını değerlendirmek için Kaiser-Meyer-Olkin (0.88) ve Bartletts sferisite testi (X²=1516.47 p<0.001) örneklem büyüklüğü analizleri yapılmış ve faktör analizi için oldukça yeterli olduğu bulunmuştur. Açıklayıcı faktör analizi yapılmıştır. Ölçek maddelerinin faktör yüklerinin 0.41ve 0.82 arasında değiştiği ve orijinal form ile örtüşen dört faktörden (bilinmezlik ve ölümden sonraki yaşam, bedensel bütünlüğün bozulması, ölüm süreci ve acı çekme ve kontrol kaybı) oluştuğu görülmüştür. Ölçek toplam varyansın % 55.34’ünü açıklamaktadır. Sonuç olarak Yenilenmiş Ölüm Kaygısı Ölçeği’nin güvenilir ve geçerli bir ölçek olduğu söylenebilir. Anahtar Sözcükler: Ölüm, ölüm kaygısı, ergen, geçerlilik, güvenirlik SUMMARY his research has been carried out with the purpose of adapting Revised Death Anxiety Scale to adolescents by its reliability and validity analysis. Data for methodological study was collected on adolescent (12-18 years-old) who were selected from a high school and a primary school in Izmir. The sample group was composed of 125 engaged adolescents who were selected with unprobability sampling technique and volunteered to participate in the research. Socio-demographic questionnaire form, 25-item Revised Death Anxiety Scale and STAI
form TX – 2 were used for data collection. The validity of the instrument in terms of language and content validity were ensured of Revised Death Anxiety Scale. Cronbach’s alpha co-efficient of the scale was found to be 0.91, Spearman-Brown value was 0.90 and Guttman split-half value was 0.91. Kaiser-Meyer-Olkin (0.88) and Bartletts test of sphericity (X²=1516.47 p<0.001) sample testing magnitude analysis were made to assess whether the sample was enough for factor analysis. It was found to be efficiently enough for factor analysis. Exploratory factor analysis were applied. The factor loadings of the items in the scale between 0.41 and 0.82, and included 4 factors (uncertainty of afterlife and afterlife concerns, bodily integrity, dying-pain ve losing control) overlapping the original form. Finding revealed that Revised Death Anxiety Scale is a reliable and a valid instrument. Key Words: Death, death anxiety, adolescent, validity, reliability Geliş tarihi: 17.02.2009
Kabul tarihi: 02.05.2009
GİRİŞ Yaşamımızın ayrılmaz bir parçası olan ölüm, insanoğlunun her zaman ilgi duyduğu bir konu olmuştur. Çağlar boyu insanoğlu ölüm üzerine düşünmüş ve onu tanımaya çalışmıştır. Ölüme ilişkin sorgulama, yaşamın anlamlandırılmasın- da önemli bir rol oynamaktadır. Ölümün düşü- nülmesi ve araştırılması manevi değerlerin oluş- turulmasında oldukça etkili olabilmektedir (1). Varoluşçu psikoterapist Yalom “her şeyin teme- linde ölüm kaygısı vardır” görüşündedir. Ölüm düşüncesinin insan hayatına etkisi kaçınılmazdır (2). Ancak aşırı, ölçüsüz, patolojik şekilde ortaya çıkan ölüm düşüncesi insanın psikolojisini olum- suz etkileyebilmektedir (3,4). B T YENİLENMİŞ ÖLÜM KAYGISI ÖLÇEĞİNİN ERGENLER İÇİN GÜVENİRLİK VE GEÇERLİLİĞİNİN İNCELENMESİ
Anxiety Scale for Adolescents Bedriye AK Zeynep CONK
Ege Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Çocuk Sağılığı ve Hastalık Hemşireliği Anabilim Dalı, İzmir
Ak ve Conk
16 Yaşam kadar gerçek olan ölüme yetişkinlerin, ergenlerin ve çocukların ölüme yaklaşımları farklıdır. Yetişkinler genellikle ölümü gerçek anlamı ile algılar ve yaşarlar. Yetişkinler ergen- leri ve çocukları korumak adına ölüm ile ilgili konuşmalardan ve ortamlardan uzak tutmaya çalışırlar. Ancak insan, ölümle yaşamın hangi döneminde, nasıl ve nerde karılaşacağını bile- mez. Yaşamın sonu olan ve herkesin bir gün yaşayacağı ölüm deneyimine ergenlerin ve ço- cuklarında en uygun şekilde hazırlanması gere- kir. Bu nedenle ölüm kavramının, ölüme yönelik kaygıların tanımlanması ve anlaşılması, ergen- lere olan yaklaşımda ve onların bakımlarını yön- lendirmede hemşirelere ve tüm sağlık ekibine çok önemli bir bilgi sağlayacaktır. Ölüm kavramının ele alındığı çalışmalarda, ölüm kaygısını ölçmeye yönelik araçların geliştirilmesi önemli bir adım olmuştur. İlk kez Templer tara- fından geliştirilen toplam 15 maddeden oluşan “Ölüm Kaygısı Ölçeği” ölüm kavramı ile çalışan birçok çalışmada kullanılmıştır ve halende kulla- nılmaktadır (5-7). Daha sonra Nehrke tarafından Templer’in ölüm kaygısı ölçeği ile Boyar’ın ölüm korkusu ölçeği kombine edilmiş ve bir maddede eklenerek ölüm kaygısı ölçeği yeniden oluştu- rulmuştur (8). Nehrke, Templer’in ölçeğinden farklı olarak oluşturduğu bu ölçeğin yaş farklı- lıklarına duyarlı bir ölçek olduğunu göstermiştir. Ölüm kaygısı ölçeği, kişinin kendi ölümü ve kendisinin ölüm riski olan durumlarla ilişkili kaygı ve korkularını ölçmektedir (9). Örneğin 1.madde “ağrılı/acılı ölümden korkarım” kendi- nin ölümünden duyulan korkuyu ölçerken, 3. madde “ameliyat olma düşüncesi beni çok kor- kutuyor” kendisinin ölüm riski olan durumlarda korkuyu ölçmektedir. Thorson ve Powell tarafından ölüm kaygısı öl- çeği yeniden ele alınarak bazı değişiklikler yapıl- mış ve ölçeğe son şekli verilmiştir (8-10). Thorson ve Powell yaptıkları değişikliklerle, ölüm kaygısıyla ilgili unsurların daha geniş bir alana yayılmasını sağlamaya çalışmışlardır. Öl- çekte, konu dışı ve tekrar edilen maddeler başka bir tarzda ifade edilerek elenmiştir. So- nuçta cevaplardaki önyargıları en aza indirge- mek için 25 maddelik doğru yanlış şeklinde cevaplanabilecek bir ölçek meydana gelmiştir. Farklı kültürlerde ölüm, ölüm kaygısı ile ilişkili kavramların değişik yaş, meslek, hastalık grup- larıyla çalışıldığı görülmektedir (5, 7, 11-13). Bu çalışmalara bakıldığında ölüm kaygısı ile ilgili çalışmaların çoğu yetişkin grup ile yapılmıştır. Bu konuda ergenlerle ve çocuklarla yapılan çalışmalar sınırlıdır ve ülkemizde ise hiç yoktur. Bu çalışma, ölüm kavramı alanındaki çalışma- ların yapılmasına yardımcı olacağı düşünülen, ölüm kaygısını ölçmeye yönelik olarak Thorson ve Powell tarafından revize edilen orijinal adı “Revised Death Anxiety Scale” (Yenilenmiş Ölüm Kaygısı Ölçeği-YÖKÖ) olan ölçeğin Türk top- lumuna kazandırılması ve ergen yaş grubunda kullanılması için ölçeğin güvenirlik ve geçer- liliğini belirlemek amacıyla metodolojik olarak yapılmıştır. GEREÇ VE YÖNTEM Bu araştırma Mart-Haziran 2008 tarihleri ara- sında T.C. Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlı İzmir’ deki bir ilköğretim okulu ve lisesinde yürütül- müştür. Araştırmanın örneklemini, basit rando- mize yöntem ile seçilen 12-18 yaş grubunda olan, veri toplamaya engel bilişsel yetersizliği olmayan, sağılıklı ve araştırmaya katılmayı kabul eden ergenler oluşturmaktadır. Ölçek çalışmalarında her bir ölçek maddesi için en az 3 ya da 5-10 kişinin alınması örneklem büyüklüğünü oluşturmaktadır (14). Bu nedenle 25 maddeden oluşan “Yenilenmiş Ölüm Kaygısı Ölçeği” nin güvenirlik ve geçerlik çalışmaları için madde sayısının beş katı olan 125 ergen ör- neklem kapsamına alınmıştır. Araştırma kapsa- mına alınan ergenlere araştırma ve veri toplama araçları ile ilgili gerekli açıklamalar yapıldıktan sonra veri toplama araçları ergenler tarafından doldurulmuştur. Ergenler veri toplama araçlarını yaklaşık 30-45 dakikada doldurmuşlardır. Araş- Yenilenmiş Ölüm Kaygısı Ölçeği’nin Ergenler İçin Güvenirlik ve Geçerliliğinin İncelenmesi
17
tırmacı, bu süreç boyunca ergenlerin yanında olmuş ve veri toplama araçları ile gelen soruları yanıtlamıştır. Araştırmanın yürütülebilmesi için Ege Üniver- sitesi Hemşirelik Yüksekokulu Etik Komi- tesi’nden, İzmir İl Milli Eğitim Müdürlüğü’nden, Bornova İlçe Milli Eğitim Müdürlüğü’nden, ölçeği geliştiren Thorsan ve Powell’den yazılı izin ve katılımcılardan yazılı onam alınmıştır. Veri Toplama Araçları: Araştırma verileri üç araç ile toplanmıştır: (a) Katılımcıların yaş, cinsi-yet gibi sosyo-demografik özellikleri ve ölümü düşünme sıklığı ile ilgili sorulardan oluşan form, (b) Sürekli Kaygı Ölçeği ve (c) Yenilenmiş Ölüm Kaygısı Ölçeği. Sürekli Kaygı Ölçeği: Durumluluk ve Sürekli Kaygı Ölçeği (State-Trait Anxiety Inventory- STAI) durumluluk ve sürekli kaygı seviyelerini ayrı ayrı saptamak amacıyla geliştirilmiş olan ölçek top- lam 40 kısa ifadeden oluşan bir öz değerlen- dirme anketidir. Sürekli Kaygı Ölçeği, bireyin içinde bulunduğu durum ve koşullardan bağım- sız olarak genellikle neler hissettiğini betim- lemesini gerektiren bir ölçektir. Ölçek toplam 20 maddeden oluşmaktadır. Kişinin genellikle nasıl hissettiğini oluş sıklığına göre değerlen- dirir. Örneğin; “Önemli şeyler hakkında endişe- lenirim“ ifadesi “hiçbir zaman” “bazen”, “çoğu zaman” ve “her zaman” seçeneklerinden biri ile yanıtlanır. Ölçekten alınacak puanlar 20 ile 80 arasında değişir. Büyük puan yüksek kaygı sevi- yesini, küçük puan düşük kaygı seviyesini ifade eder (15). Ölçeğin orjinalinin test tekrar test güvenirliliği Pearson momentler çarpımı korelasyonuna göre, sürekli kaygı için 0.73 ile 0.86 arasında bulun- muştur. Türkçe formunda ise test tekrar testte Pearson momentler çarpımı korelasyonları 0.71 ile 0.86 arasındadır (16). Yenilenmiş Ölüm Kaygısı Ölçeği: Thorson ve Powell tarafından revize edilen Yenilenmiş Ölüm Kaygısı Ölçeği toplam 25 maddeden oluşmak- tadır. Ölçekte, 4, 10, 11, 13, 17, 21, 23 ve 25 maddeleri ters ifade şeklindedir. Ölçek, “hiç katılmıyorum” dan “tamamen katlıyorum” a doğru giden beşli Likert tipindedir. Ölçek puanlama- sında, toplam puan arttıkça ölüm kaygısı art- maktadır, ölçeğin herhangi bir kesme puanı yoktur. Ölçek maddeleri en az kaygı için 0 puan ve en yüksek kaygı için 4 puan olacak şekilde puanlanır. Bu durumda toplam puan 0-100 ara- sında değişmektedir. Ölçeğin orjinal geçerlilik ve güvenirlilik çalışma- sında Cronbach alfa .80 olarak bulunmuştur. Aynı zamanda ölçeğin faktör analizi sonucunda, “ölümle ilgili belirsizlik”, “acı çekme”, “ölümden sonraki yaşam” ve “bedensel bütünlüğün bozul- ması “ ile ilgili kaygılar olmak üzere toplam dört faktör tespit edilmiştir (8). Verilerin analizleri SPSS 11.5 paket programı kullanılarak yapılmıştır. Verilerin değerlendiril- mesi Kendall uyuşum katsayısı, Cronbach alfa güvenirlik katsayısı ve korelasyon analizleri; örneklem büyüklüğü için Kaiser-Meyer-Olkin, faktör analizi yapılabilmesi için uygunluğu Bartletts sferisite testi, faktör analizi ve temel bileşenler analizi ile test edilmiştir (15, 19-22). BULGULAR 1- Ergenlerin sosyodemografik özellikleri Çalışmaya katılan ergenlerin yaş ortalaması 15.58±1.40 olup, erken, orta ve geç ergenlik dönemindeki ergenlerin sayısı birbirine oldukça yakın bulundu. Ergenlerin %58.2’sini kızlar, %40.8’ini erkekler oluşturmaktadır. Ergenlerin %72.8’i lisede, %27.2’si ilköğretimde eğitim almaktadır (Tablo I). Tablo I. Ergenlere ilişkin sosyo-demografik özelliklerin dağılımı. Sosyo-demografik Özellikler N %
Yaş 12-14 yaş (erken ergenlik) 40 32.0
15-16 yaş (orta ergenlik) 45
36.0 17-18 yaş (geç ergenlik) 40 32.0
Cinsiyet Kız 74
58.2 Erkek
51 40.8
Eğitim Durumu İlköğretim 7. sınıf 8
İlköğretim 8. sınıf 26 20.8
Lise 9. sınıf 48 38.4
Lise 10.sınıf 43 34.4
TOPLAM 125 100.0
Ak ve Conk
18 2- Yenilenmiş Ölüm Kaygısı Ölçeği - (YÖKÖ)’ nin Türk toplumundaki ergenlere uyarlanmasında kullanılanan geçerlik ve güvenirlik analizleri Yenilenmiş Ölüm Kaygısı Ölçeği’nin geçerlik çalışmasında ölçeğin dil eşdeğerliği, kapsam geçerliği (içerik geçerliği-content validity) ve yapı geçerliği yapılmıştır. Dil Eşdeğerliği Araştırmanın ilk aşamasında Türkçe’ye uyarlama çalışmaları için ölçeği geliştiren yazarlardan biri olan Thorson’dan yazılı izin alınmış, ölçeğin dil eşdeğerliğine yönelik çalışmalar yapılmıştır. İlk olarak ölçeğin İngilizceden Türkçe’ye çevirisi araştırmacı tarafından yapılmıştır. Daha sonra ölçek, Türkçe ve İngilizce’yi iyi bilen 10 uzman tarafından İngilizce’den Türkçe’ye çevrilmiş ve yapılan çeviriler kombine edilerek iki danışman öğretim üyesi ile Türkçe formu oluşturulmuştur. Ölçeğin orijinalini hiç görmemiş bağımsız iki dil bilimci tarafından Türkçe’den İngilizce’ye geri çevirisi yapılmış ve iki uzman tarafından orijinal ölçek ile karşılaştırılmıştır. En son olarak ölçeğin Türkçe formunun son hali oluşturularak dil eşdeğerliği sağlanmıştır. Kapsam Geçerliği Yenilenmiş Ölüm Kaygısı Ölçeğinin Türkçe for- munu, kapsam geçerliliği için konu ile ilgili uz- man onbir öğretim üyes değerlendirmiştir (altı pediatri hemşireliğinde, iki psikiyatri hemşireli- ğinde uzman, bir psikiyatrist ve bir çocuk psiki- yatristi). Uzmanların görüşlerine göre düzeltil- mesi istenilen maddeler yeniden gözden geçiril- miş ve gerekli düzeltmeler yapılmıştır. Uzman- ların değerlendirme puanları Kendall W analizi ile değerlendirildiğinde uzmanların puanlarının istatistiksel olarak farklı olmadığı (Kendall W=0.111, p= 0.211), uzmanlar arasında uyum olduğu görülmüştür. Uzmanlar tarafından maddelere verilen en dü- şük ortalama 3,3±0,15 ile en yüksek ortalama 3,9±0,09’dur. Uzman görüşlerinin değer- lendirilmesinde en düşük kabul edilebilir puan ortalaması olan “3” puanın altında puan ortala- masının olmadığı görülmüş ve kapsam geçerliği sonucunda ölçekten madde çıkarılmamıştır. Örneklem grubuna dahil olma kriterlerini taşı- yan 10 ergene ön uygulama yapılarak, ergen- lerin maddelere ilişkin düşünceleri ve madde- lerin anlaşılıp anlaşılamadığı değerlendirilmiştir. Olumsuz geri bildirim olmadığından geçerlik ve güvenirlik çalışmaları için yeterli büyüklükteki örnekleme uygulanmasına karar verilmiştir. Ön uygulama yapılan ergenlerin verileri araştırma kapsamına alınmamıştır. Güvenirlik Analizleri Ölçeğin güvenirliğini saptamaya yönelik ölçeğin standart hatası, iç tutarlılığı
tekniklerinden yararlanılmıştır.
Ölçeğin madde puan ortalamaları 1,69±1,43 ila 3,13±1,19 arasında değişmektedir. En yüksek ortalamaya 1. madde (Ağrılı/acılı bir ölümden korkarım) ve en düşük ortalamaya 9. madde (Ölümden sonraki yaşam konusu beni çok rahatsız ediyor) sahip olduğu bulunmuştur. İç Tutarlılık Yenilenmiş Ölüm Kaygısı Ölçeği”nin iç tutarlı- lığını belirlemek için Cronbach alfa katsayısının hesaplanması, madde analizleri ve Yarı Test Güvenirlik yönteminden yararlanılmıştır. Güvenirlik katsayısı korelasyon hesaplamaları ile bulunmuştur. Yenilenmiş Ölüm Kaygısı Ölçeği maddelerinin puanlarının tek tek toplanmasıyla her katılımcı için ölçek toplam puanı hesaplan- mıştır. Ölçeğin toplam puan ortalaması ve standart hatası 54.02±1.81’dir. Ölçeğin mini- mum puanı 6, maximum puanı 94’dür. İç tutar- lılık güvenirlilik katsayısı ölçek Yenilenmiş Ölüm Kaygısı Ölçeği için 0.91 olarak bulunmuştur. Yarı Test Güvenirlik Analizi Bir gruba uygulanan ölçme aracının soruları, iki eşit yarıya bölünür ve bireylerin iki eşdeğer yarıdan aldıkları puanlar arasındaki ilişki hesap- lanmıştır. Yenilenmiş Ölüm Kaygısı Ölçeği’nin Ergenler İçin Güvenirlik ve Geçerliliğinin İncelenmesi
19
Tablo II. Yenilenmiş ölüm kaygısı ölçeğinin yarı test güvenirlik analizleri. Analiz r İki yarı arasındaki korelasyon 0.83 Guttman split-half güvenirlik katsayısı 0.90 Spearman Brown katsayısı 0.91 13 maddelik 1. yarı alfa değeri 0.84 12 maddelik 2. yarı alfa değeri 0.82 Kişi sayısı 125 Madde sayısı 25
Yenilenmiş Ölüm Kaygısı Ölçeği’nin iki yarısı arasındaki korelasyon 0.83 olarak saptanmıştır. Birinci yarının (13 madde) Cronbach alfa kat- sayısı 0.84; ikinci yarının (12 madde) Cronbach Alfa katsayısı 0.82; Spearman-Brown katsayısı 0.91ve Guttman “split-half” katsayısı 0.90 olarak bulunmuştur (Tablo II). “Yenilenmiş Ölüm Kaygısı Ölçeği”nin güvenirlik sınamasında “test-tekrar test güvenirlik” ölçütü için çalışmaya katılan, 30 ergene ilk test uygu- lamasından 15 gün sonra ölçek tekrar uygu- lanmıştır. İlk uygulama ile ikinci uygulamadan elde edilen ölçümler sonrası hesaplanan Pearson momentler çarpımı korelasyon katsayısı 0,98 olarak bulunmuştur. Test –Tekrar Test Puan Ortalaması
85 65 45
25
5 Y en ilen m iş Ö lü m K ayg ıs ı Pu an O rt alamas ı
Grafik I. Yenilenmiş ölüm kaygısı ölçeği puan ortalaması ile test- tekrar test sonucu puan ortalaması arasındaki bağıntı.
Madde Analizi Güvenirlik analizi için diğer bir ölçüt olan madde analizi yapılmıştır. Tablo III. Yenilenmiş ölüm kaygısı ölçeğinin madde- toplam puan korelasyonları. Maddeler Madde-Toplam Korelasyonları Madde silindiğinde iç tutarlılık katsayısı (Cronbach alfa) Madde 1 ,4627
,9096 Madde 2
,5473 ,9080
Madde 3 ,6294
,9065 Madde 4
,4091 ,9108
Madde 5 ,6231
,9064 Madde 6
,6321 ,9064
Madde 7 ,7321
,9042 Madde 8
,4106 ,9107
Madde 9 ,7072
,9049 Madde 10 ,2454 ,9137
Madde 11 ,5791
,9074 Madde 12 ,5752 ,9075
Madde 13 ,2602
,9133 Madde 14 ,6785 ,9054
Madde 15 ,7564
,9037 Madde 16 ,0385 ,9165
Madde 17 ,4554
,9098 Madde 18 ,7396 ,9040
Madde 19 ,6684
,9055 Madde 20 ,6869 ,9054
Madde 21 ,1958
,9138 Madde 22 ,6774 ,9055
Madde 23 ,3264
,9122 Madde 24 ,1357 ,9148
Madde 25 ,6064
,9069 N: 125 Cronbach alfa: 0.91 Ölçeğin iç tutarlılığını belirlemeye yönelik yapı- lan madde analizi sonucunda 16. madde (Öl- dükten sonra yeni bir yaşamın başlamasını bekliyorum), 21. madde (Her şeyin benim kontrolüm altında olup olmadığına pek aldır- mıyorum) ve 24. maddelerin (Ölümümden sonra yapılması gerekenlerle ilgili detaylı tali- matlar bırakacağım) madde-toplam korelasyonu düşük ve diğer maddelerin madde-toplam kore- lasyonları yeterli düzeyde olduğu bulunmuştur (Tablo III).
Ak ve Conk
20 Yapı-Kavram Geçerliği Yapı kavram geçerliliği için açıklayıcı faktör analizi yapılmıştır. Faktör yapısının incelenme- sinde, Temel Bileşenler Analizi (Principal Com- ponents Analysis) ve Varimax rotasyon yöntemi kullanılmıştır. Ölçeğe uygulanan temel bileşenler analizinde özdeğeri biri aşan dört faktör elde edilmiştir. Varimax rotasyonu sonrasında ortaya çıkan en büyük faktör, varyansın %35.65’sini açıklayabi- len “bilinmezlik ve ölümden sonraki yaşam ile ilgili kaygılar” dır. “Bedensel bütünlüğün bozul- ması ile ilgili kaygılar” olarak isimlendirilen ikinci faktör varyansın % 7.39’sini açıklamakta- dır. Üçüncü sırada yer alan faktör “ ölüm süreci ve acı çekme ile ilgili kaygılar” olarak isimlendi- rilmiştir ve varyansın % 6.68’sinin açıklamak- tadır. Varyansın %5.62’sini açıklayan dördüncü faktör “kontrol kaybı ile ilgili kaygılar” olarak isimlendirilmiştir. Dört faktörün açıkladığı toplam varyans %55.34 olarak bulunmuştur (Tablo IV). “Faktör analizi” için örneklemin yeterliğinin saptanmasında Kaiser-Meyer-Olkin (KMO) testi yapılmaktadır. Araştırmada KMO değeri olarak hesaplanan örneklem yeterliliği 0.88 ve Bartletts Sferisite Testi (X²=1516.47 p<0.001) örneklem sınama büyüklüğü analizi değerinin faktör analizi için oldukça yeterli olduğu bulunmuştur. Tablo IV. Yenilenmiş ölüm kaygısı ölçeğinin açıklayıcı faktör analizi. MADDELER FAKTÖR 1 (Bilinmezlik ve ölümden sonraki yaşam)
FAKTÖR 2 (Bedensel bütünlüğün bozulması) FAKTÖR 3 (Ölüm süreci ve acı çekme) FAKTÖR 4 (Kontrol kaybı) Madde 1
Madde 2 Madde 3
Madde 4 Madde 5 Madde 6 Madde 7 Madde 8 Madde 9
Madde 10 Madde 11 Madde 12 Madde 13 Madde 14 Madde 15 Madde 16 Madde 17 Madde 18 Madde 19 Madde 20 Madde 21 Madde 22 Madde 23 Madde 24 Madde 25 0,165 0.476
0.684 0,131
0.655 0.712
0.822 0.411
0.752
0.369 0.646
0.735 0.269
0.271 0.810
0.720
0.715 0.146
0.391 0.366
0.197 0.583
0.177
0.162 0.240
0.248 0.157
0.498 0.113
0.309
0.669 0.182 0.105
0.151 0.147
0.572
0.152 0.654
0.476 0.184
0.422
0.249
0.646 0.425
0.793 0.776
0.265
0.138 0.314
0.232 0.312
0.265 0.128
0.211 0.112
0.225 0.671
0.769
0.631 0.329
0.691 ÖZDEĞER 8.91 1.84 1.67
1.40 AÇIKLANAN VARYANS 35.65 7.39
6.68 5.62
* 0.10 ’nin üzerindeki faktör yükleri gösterilmiştir. Yenilenmiş Ölüm Kaygısı Ölçeği’nin Ergenler İçin Güvenirlik ve Geçerliliğinin İncelenmesi
21
Yapı geçerliğinde sık kullanılan bir teknik de hipotez sınanmasıdır. Hipotez sınanmasında Sürekli Kaygı Ölçeği ile Yenilenmiş Ölüm Kaygısı Ölçeği arasındaki ilişki değerlendirilmiştir. Tablo V. Yenilenmiş ölüm kaygı ölçeği”nin puan ortala- maları ile “sürekli kaygı ölçeği”nin puan ortala- maları arasındaki ilişki. Kullanılan ölçekler Madde sayısı
n X Ss r P
Kaygısı ölçeği 25
125 54.02 20.25 Sürekli kaygı Ölçeği 20
125 48.38 6.03
0.33 0.001
Yenilenmiş Ölüm Kaygısı Ölçeği ile Sürekli Kaygı Ölçeği puan ortalamaları arasındaki ilişki Pearson momentler çarpımı korelasyon katsayı- sının hesaplamasıyla belirlenmiştir. Uygulanan iki ölçekten elde edilen ölçümler sonrası hesap- lanan Pearson momentler çarpımı korelasyon katsayısı 0,33 (p=0.001) olarak bulunmuştur. İki ölçüm aracının puanları arasında doğrusal yönde bir ilişki olduğu saptanmıştır (Tablo V). Yenilenmiş Ölüm Kaygısı Ölçeği”nin yapı geçer- liğini test etmek için bilinen grupların karşılaş- tırılması yönteminde; araştırma kapsamına alı- nan ergenlerin yaş grupları ve cinsiyetleri ile ölçekten aldıkları puan ortalamalarının dağılı- mına ilişkin sonuçlar değerlendirilmiştir. Tablo VI. Ergenlerin yaş gruplarına göre yenilenmiş ölüm kaygısı ölçeği puan ortalamalarının dağılımı. Ölçek puan ortalaması Yaş grupları N X SS
F p 12-14 yaş
40
42.32 21.21
15-16 yaş
45 50.40 15.43
17-18 yaş
40 48.32 21.98
Toplam 125 47.15 19.74
0.154
Ergenlerin Yenilenmiş Ölüm Kaygısı Ölçeği’nden aldıkları puan ortalamaları ve yaş değişkeni arasında tek yönlü varyans analizi (ANOVA) ya- pılmıştır. ANOVA sonuçlarına göre YÖKÖ toplam puan ortalamaları ile yaş grupları arasında ista- tistiksel olarak anlamlı bir fark bulunmamıştır (F= 1.901, p=0.154) (Tablo VI). Tablo VII. Ergenlerin cinsiyetlerine göre yenilenmiş ölüm kaygısı ölçeği puan ortalamalarının dağılımı. Ölçek puan ortalaması Yaş grupları N X SS
t p Kız
74 55.06
18.65 Erkek
51
35.66 15.22
Toplam 125
47.15 19.74
6.38 0.001
Ergenlerin Yenilenmiş Ölüm Kaygısı Ölçeği’nden aldıkları puan ortalamaları ve cinsiyet değişkeni arasında bağlantısız örneklemler t-testi yapıl- mıştır. Kızların YÖKÖ puan ortalamalarının (55.06±18.65) erkeklerin puan ortalamaların- dan (35.66±15.22) daha yüksek olduğu saptan- mıştır. Kız ve erkek ergenlerin ölüm kaygısı puan ortalamaları arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark olduğu bulunmuştur (t= 6.38, p= 0.001) (Tablo VII). TARTIŞMA
Dil eşdeğerliliği sağlanan Yenilenmiş Ölüm Kay- gısı Ölçeği için konu ile ilgili 11 uzmandan uzman görüşü alınmıştır. Uzman görüşlerinin doğrultusunda ölçekte gerekli düzenlemeler yapılmış ve Kendall Uyuşum Katsayısı W=0.111 ve p=0.211 hesaplanmıştır. Bu sonuçlara göre ölçeğin “kapsam geçerliği” ölçütü sağlanmıştır. Yenilenmiş Ölüm Kaygısı Ölçeği’nin güvenirlik ve geçerlik değerlendirmesinin amaçlandığı bu çalışmada, Türk toplumundaki ergen (12-18 yaş) örnekleminden elde edilen verilere göre ölçeğin iç tutarlılık güvenirlilik katsayısı 0.91 olarak bulunmuştur. İç tutarlılık için hesaplanan Cronbach alfa katsayısı -1 ile +1 arasında değerler almaktadır. Ölçeğin iç tutarlılık katsa- yısı ne kadar yüksek olursa bu ölçekte bulunan maddelerin o ölçüde birbirleriyle tutarlı ve aynı özelliğin öğelerini yordayan maddelerden oluş- tuğu varsayılır (20). Ölçek yüksek derecede güvenilir ve homojenliği yeterli düzeydedir.
Ak ve Conk
22 Ölçeğin orjinalinin geçerlilik ve güvenirlilik ça- lışmasında Cronbach alfa katsayısı 0.80 olarak bulunmuştur (8). Yurt dışında yapılan diğer bir çalışmada da ölçeğin geçerlilik ve güvenirlilik Cronbach alfa katsayısı 0.86 (17) ve Yıldız ve Karaca tarafından yapılan çalışmada da ölçeğin Cronbach alfa katsayısı 0.84, olarak bulunmuştur (18).
Madde analizinde, ölçeğin her bir maddesinin varyansı, toplam ölçek puanının varyansı ile kar- şılaştırılarak arasındaki ilişkiye bakıldığında, madde 16 “Öldükten sonra yeni bir yaşamın başlamasını bekliyorum” ve madde 24 “Ölü- mümden sonra yapılması gerekenlerle ilgili detaylı talimatlar bırakacağım” madde-toplam korelasyon katsayıları 0.20’nin altında bulun- muştur. Bu maddeler direkt olarak kaygı ya da korku ifadesi içermemesi madde-toplam kore- lasyon katsayısını etkilemiş olabilir. Güvenirlik katsayısı düşük olan maddelerin ölçekten çıka- rılmadan önce Cronbach alfa katsayısındaki ve ortalamadaki değişime bakılması gerekir. Eğer madde ölçekten çıkarıldığında alfa katsayısı yük- seliyorsa, o madde güvenirliği azaltmaktadır ve ölçekten çıkarılmalıdır. Güvenirliği değiştirme- yen maddeler ölçeği destekleyen maddelerdir ve ölçekten çıkarılmaması gerekir (23,24). Bu maddelerin (madde 16 ve madde 24) veri topla- mada gerekli maddeler olduğu ve madde çıka- rıldığında Cronbach alfa katsayısında değişim olmaması ya da çok az değişim olması uzman- ların önerileri doğrultusunda ölçekten madde çıkartılmamıştır. Ölçeğin faktör yapısının incelenmesinde, öz- değeri 1’den büyük dört faktör elde edilmiştir. Bu faktörler; bilinmezlik ve ölümden sonraki ya- şam ile ilgili kaygılar, bedensel bütünlüğün bozulması ile ilgili kaygılar, ölüm süreci ve acı çekme ile ilgili kaygılar ve kontrol kaybı ile ilgili kaygılardır. Dört faktörün açıkladığı toplam var- yans %55.34 olarak bulunmuştur. Faktörlerin açıkladığı toplam varyansın %40 - %60 arası olması yeterlidir (24).
Ölçeğinin orjinalindeki faktör analizi sonucunda, “ölümle ilgili belirsizlik”, “ölümden sonraki ya- şam”, “çaresizlik ve bedensel bütünlüğün bozul- ması” ve “acı çekme” ile ilgili kaygılar olmak üzere toplam dört faktör tespit edilmiştir (8). Ölçeğin orjinalindeki güvenirlik ve geçerlik çalış- masında belirlenen dört faktör isimleri ile çalış- mamızda belirlenen faktör isimleri oldukça ben- zeşmektedir. Ancak çalışmamızda birinci faktör (bilinmezlik ve ölümden sonraki yaşam) altında kümeleşen maddelerin büyük bir çoğunluğu Thorson-Poweell’in çalışmasında iki faktör “ölümle ilgili belirsizlik” ve “ölümden sonraki yaşam) altında kümeleşmiştir. “Bedensel bütün- lüğün bozulması” ve “ölüm süreci ve açı çekme” faktörleri altında kümeleşen maddeler Thorson- Powell ’in çalışması ile de benzerlik göstermek- tedir (8). Bir ölçekte, Kaiser-Meyer-Olkin (KMO) değeri; 1.00≤KMO≤0.90 mükemmel, 0.90 iyi, 0.80 zayıf ve 0.60 mektedir (22,23). Bu anlamda çalışmada KMO
değeri 0.88 olması örneklem büyüklüğünün fak- tör analizi için oldukça yeterli olduğu söylene-
bilir.
puan ortalamaları arasındaki ilişki Pearson momentler çarpımı korelasyon katsayısı 0,33
olarak bulunmuş olup bu ilişkinin kuvvetli olma- dığı ve doğrusal bir ilişki olduğu saptanmıştır.
Abdel-Khalek ve Omás-Sábado’ nın çalışma- sında ölüm kaygısı ile sürekli kaygı arasındaki
ilişki değerlendirilmiş ve orta düzeyde doğrusal bir ilişki olduğu bulunmuştur (12).
Ergenlerin Yenilenmiş Ölüm Kaygısı Ölçeği’nden aldıkları puan ortalamaları ve yaş değişkeni ara-
sında tek yönlü varyans analizi (ANOVA) sonuç- larına göre ölüm kaygısı toplam puan ortala-
maları ile yaş grupları arasında istatistiksel ola- rak anlamlı bir fark bulunmamıştır (F=1.901,
p=0.154). Ölüm kaygısı ile yapılan çalışmaların bazılarında da yaş ile ölüm kaygısı arasında bir
ilişkinin olmadığı saptanmıştır (8, 12, 18). Yenilenmiş Ölüm Kaygısı puan ortalamaları ile
cinsiyet arasındaki ilişki incelendiğinde; kız ergen- Yenilenmiş Ölüm Kaygısı Ölçeği’nin Ergenler İçin Güvenirlik ve Geçerliliğinin İncelenmesi
23
lerin (55.06±18.65) ölüm kaygısı toplam puan ortalaması erkek ergenlerden (35.66±15.22) daha yüksek olduğu saptanmıştır. Kız ergenlerin ölüm kaygısı puan ortalamaları ile erkek ergen- lerin ölüm kaygısı puan ortalamaları arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark var bulun- muştur (t=6.38, p=0.001). Thorson ve Powell‘ın, Akça ve Köse’nin çalışmalarında da kadınlar ölüm kaygısının erkeklerden daha yüksek olduğu bulunmuş olup çalışmamızın sonucunu ile paralellik göstermektedir (5,8) . Sonuç ve Öneriler; Ergenler (12-18 yaş) için “Yenilenmiş Ölüm Kaygısı Ölçeği” geçerli ve güvenilir bir veri toplama aracıdır. Çocuk sağlığı ve hastalıkları alanında çalışan hemşirelerin, ergenlerin bakı- mını planlarken ölümle ile ilgili kaygılarını araştırmasında YÖKÖ veri toplama aracını etkin olarak kullanması önerilmektedir. Teşekkür Yazarlar, araştırmaya bilimsel katkılarından dolayı Doç. Dr. Azmi VARAN’a, Prof. Dr. Şükran DARCAN’a ve Doç. Dr. Zümrüt BAŞBAKKAL’a teşekkür ederler.
KAYNAKLAR 1. Kübler Ross E. Ölüm ve ölmek üzerine. Büyükal B. (çev. ed). İstanbul: Boyner Holding Yayınları, 1997: 20-60. 2. Yalom I. Varoluşçu psikoterapi. Babayiğit İZ. (çev. ed).İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 1999: 10-40. 3. Karaca F. Ölüm psikolojisi. İstanbul: Beyan Yayınları, 2000: 20-45. 4. Köknel Ö. Kaygıdan mutluluğa kişilik. İstanbul: Altın Kitaplar Yayınevi, 1985: 1-80. 5. Akça F, Köse A. Ölüm kaygısı ölçeğinin uyarlanması: geçerlik ve güvenirlik çalışması. Klinik Psikiyatri 2008; 11: 7-16. 6. Cotter RP. High risk behaviors ın adolescence and their relationship to death anxiety and death personifications. Omega 2003; 47(2): 119-37.
7. Ertufan H. Bir grup tıp öğrencisi üzerinde ölüm kaygısı ve korkusu ölçeklerinin geçerlik güvenilirlik çalışması. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü 2000; İstanbul. 8. Thorson, JA, Powell FC. A revised death anxiety scale. Death Studies 1992;16: 517-531. 9. Templer DI. The construction and validation of death anxiety scale. J General Psychology 1970; 82: 165-174. 10. Thorson JA, Powell FC. Death anxiety and religion in an older male sample. Psychological Reports 1989; 64: 985-986. 11. Tanhan F, Arı F. Üniversite öğrencilerinin ölüme verdikleri anlam ve öğrenim gördükleri program açısından ölüm kaygısı düzeyleri. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 2006; 3(2); 44-55. 12. Abdel-Khalek A, Tomás-Sábado J. Anxıety and death anxıety ın egyptıan and spanısh nursıng students. Death Studies 2005; 29(2): 169-175. 13. Abdel-Khalek AM. The arabic scale of death anxiety (ADAS): Its development, validation, and results ın three arab countries. Death Studies 2004; 28: 435-445. 14. Sönmez V. Bilimsel araştırmalarda yapılan yanlışlar. Hemşirelikte Araştırma Geliştirme Dergisi 1999; 1: 13-22. 15. Özgüven İE. Psikolojik testler kitabı. Ankara: PDREM Yayınları, 1998: 1-50 16. Öner N. Türkiye’ de kullanılan psikolojik testler. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları, 1997: 12-30. 17.
Ens C , Bond JB . Death anxiety and personal growth in adolescents experiencing the death of a grandparent. Death Studies 2005; 29(2): 171-178. 18. Yıldız M, Karaca F. Thorson-Powell ölüm kaygısı ölçeği’nin türkçe çevirisinin normal populasyonda geçerlik ve güvenilirlik çalışması. Tabula-Rasa 2001; 1 (1): 43-55. 19. Erkuş A. Psikometri üzerine yazılar. Ankara: Türk Psikologlar Derneği Yayınları, 2003: 1-50. 20. Gözüm S, Aksayan S. Kültürlerarası ölçek uyarlaması için rehber II: ölçek uyarlama aşamaları ve dil uyarlaması. Hemşirelikte Araştırma Geliştirme Dergisi 2003; 5(1): 3-14.
Ak ve Conk
24 21. Tezbaşaran A. Likert tipi ölçek geliştirme kılavuzu. Ankara:Türk Psikologlar Derneği Yayınları,1997: 1-60. 22. Akgül A. Tıbbi araştırmalarda istatistiksel analiz teknikleri. Ankara:Yükseköğretim Kurulu Matbaası, 1997: 20-80. 23. Özdamar K. Paket programlar ile istatistiksel veri analizi. Eskişehir: Kaan Kitabevi, 2004: 30-90. 24. Tavşancıl E. Tutumların ölçülmesi ve SPSS ileri veri analizi. Ankara: Nobel Basımevi, 2005: 1-80.
Yüklə 1,01 Mb. Dostları ilə paylaş:
|