Issn №2078 6042 azərbaycan respublikasi кənd тəSƏRRÜfati naziRLİYİ аqrar elm məRKƏZİ

Araşdırmalar göstərir ki, rayonda fəaliyyət göstərən sənaye müəssisələrində istehsalın son nəticələri ilə orada çalışan işçilərin orta aylıq əmək haqqı arasında üzvü əlaqə təmin edilməmiş, sənaye məhsulunun həcmində qeyri-dövlət sektorunun xüsusi çəkisi 18% azalmışdır.

Kənd təsərrüfatının inkişafı. Xızı rayonunun iqtisadiyyatının əsasını kənd təsərrüfatı təşkil edir. Həmin sahənin fəaliyyətini xarakterizə edən məlumatlar 3 saylı cədvəldə verilmişdir.

Cədvəl 3.
Xızı rayonunda kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalı *)

Göstəricilər	İ l l ə r						2005-2012-ci illərdə artım tempi (%-lə)
	2005	2008	2009	2010	2011	2012
Əsas bitkiçilik məhsullarının istehsalı (bütün təsərrüfat kateqoriyaları üzrə, ton Dənli və dənli paxlalılar	2852	2890	3017	2553	2579	3110	109,0
o cümlədən buğda	1383	1045	1212	887	1032	1216	87,9
Kartof	559	466	265	312	398	187	33,5
Tərəvəz	1213	508	508	816	1066	744	61,3
Bostan məhsulları	870	343	362	494	634	605	69,5
Meyvə və giləmeyvə	421	67	70	72	75	81	19,2
Üzüm	16	23	25	33	38	41	2,6 dəfə
Məhsuldarlıq (bütün təsərrüfat kateqoriyaları üzrə), sentner/ha Taxıl	14,1	14,0	15,1	14,6	15,0	15,0	106,4
o cümlədən buğda	14,3	14,0	15,2	15,4	15,9	16,0	111,9
Kartof	80	66	66	80	78	77	96,3
Tərəvəz	71	65	64	76	73	73	102,8
Bostan bitkiləri	64	67	66	79	72	71	110,9
Meyvə və giləmeyvə	55,8	7,3	7,3	7,5	7,7	8,1	14,6
Mal-qaranın sayı (bütün təsərrüfat kateqoriyaları üzrə), baş İri buynuzlu mal-qara	9755	11408	11090	10715	11546	12096	124,0
o cümlədən inək və camışlar	4426	5068	5153	5150	5460	6078	137,3
Qoyunlar və keçilər	77861	100471	97866	87544	92090	102125	131,2
Quşlar	654036	1121840	1060836	1876717	1188684	1287055	196,8
Heyvandarlıq məhsul-larının istehsalı, ton Ət (kəsilmiş şəkildə)	1221	793	709	1038	2489	2572	2,1 dəfə
Süd	4150	5209	5606	8940	9650	11575	2,8 dəfə
Yumurta, min ədəd	64215	150773	155435	164140	38661	106500	165,6
Yun (fiziki çəkidə)	119	139	142	143	145	146	122,3
*) Azərbaycanın regionları. Bakı, “DSK”, 2013, s. 98.

Cədvəldən göründüyü kimi, 2005-2012-ci illərdə rayonda dənli və dənli paxlalılar və üzüm istisna olmaqla, digər bütün növ bitkiçilik məhsullarının istehsalı kəskin azalmış, lakin ayrı-ayrı növlər üzrə məhsuldarlıq xeyli yüksəlmişdir. Həmin dövrdə rayonda iri və xırda buynuzlu mal-qaranın, elecə də quşların sayının artması nəticəsində heyvandarlıq məhsullarının (ət və südün), eləcə də yumurta və yun istehsalı əsaslı şəkildə çoxalmışdır. Rayonda kəndli-fermer təsərrüfatının inkişafı üçün subsidiya, lizinq yolu ilə texnika, taxıl əkini üçün yanacaq-sürtkü materiallarına görə yardım verilmiş, fermerlər gübrəni 50% güzəştlə almışlar. Taxtakörpü-Ceyranbatan Su kanalının işə düşməsi rayonda yüzlərlə hektar istifadəsiz torpaqlara yeni həyat bəxş etmişdir.

Tikintinin inkişafı. Rayonda yaşayış sahələrinin, sosial infrastruktur obyektlərinin tikintisi sürətlə artmaqdadır. Belə ki, orada mənzil fondunun ümumi sahəsinin xeyli artması, yeni ATS-lərin, məktəblərin, Müalicə-Diaqnostika Mərkəzinin yaradılması, Mərkəzi Xəstəxananın əsaslı təmiri, Heydər Əliyev Mərkəzinin inşası, Yeni Azərbaycan Partiyası Xızı Rayon Təşkilatının inzibati binasının, Gənclər Mərkəzinin, Şahmat Məktəbinin, eləcə də Heydər Əliyev və Cəfər Cabbarlı Parkları, Bayraq Meydanı, Şəhidlər Abidə Kompleksinin yenidən qurulması, Qarabağ müharibəsi əlilləri və şəhid ailələri üçün 16 mənzilli yaşayış binasının, çoxsaylı turizm obyektlərinin tikilməsi, Bakı-Rusiya Federasiyası Dövlət sərhədi avtomobil yolunun rayon ərazisindən keçən 26 km hissəsinin əsaslı təmiri; 31 km uzunluğunda Giləzi-Xızı avtomobil yolunun yenidən qurulması; 14 km uzunluğunda Xızı-Qızılqazma yolunun əsaslı təmiri; 4137 nəfər əhalinin yaşadığı 11 məntəqəni birləşdirən 21 km uzunluğunda Xızı – Altıağac avtomobil yolunun və digər obyektlərin inşası tikintinin əsas göstəricilərinin yüksələn xəttlə artmasına imkan vermişdir. (cədvəl 4).

Cədvəl 4.
Xızı rayonunda tikintinin əsas göstəriciləri *)

Göstəricilər	İ l l ə r						2005-2012-ci illərdə artım tempi (%-lə)
	2005	2008	2009	2010	2011	2012
İstifadəyə verilmişdir: əsas fondlar, min manat	1290,8	3880,9	2002,0	677,0	10186,7	6620,6	5,1 dəfə
yaşayış evləri, ümumi sahə, min kv. m.	0,6	5,1	3,3	1,6	-	3,7	6,2 dəfə
onlardan fərdi yaşayış evləri	0,5	4,2	3,3	1,6	-	3,7	7,4 dəfə
Əsas kapitala yönəldilmiş vəsaitlər, min manat	1300,8	95383,6	25841,3	6663,0	11986,9	11831,5	9,1 dəfə
o cümlədən tikinti-quraşdırma işlərinə	1261,8	94454,2	25391,9	6198,3	10118,4	8662,7	6,9 dəfə
Tikinti təşkilatlarında çalışan işçilərin sayı, nəfər	13	78	76	75	77	78	6 dəfə
Öz gücləri ilə yerinə yetirilmiş tikinti işlərinin həcmi, min manat	46,1	687,2	973,0	836,6	686,1	633,7	13,8 dəfə
*) Yenə orada, s. 99

Nəqliyyat və rabitə sferasının inkişafı. Təhlil göstərir ki, 2005-2012-ci illərdə Xızı rayonunda avtomobillərin sayı – 16,3% o cümlədən: yük avtomobilləri – 37,3%; avtobuslar – 11,8%; digər növ nəqliyyat vəsitələrinin sayı – 76,9% artsa da, avtomobil nəqliyyatı ilə yük daşınmalarının həcmi – 162,7%; sərnişin daşımalarının həcmi – 180,8%; yük və sərnişin dövriyyəsinin həcmi uyğun olaraq – 2,1 dəfə və 138,1% artmışdır. Həmin dövrdə rayonda poçt şöbələrinin sayı 3 dəfə azalsa da, yeni ATS-lərin istifadəyə verilməsi hər 100 ailəyə düşən telefon aparatlarının sayının 113,6%; o cümlədən, kənd yerlərində 116,1% artmasına təminat yaratmışdır (cədvəl 5)

Cədvəl 5.

Xızı rayonunda nəqliyyat və rabitə sferalarının əsas göstəriciləri *)

Göstəricilər	İ l l ə r						2005-2012-ci illərdə artım tempi (%-lə)
	2005	2008	2009	2010	2011	2012
Avtomobil nəqliyyatı ilə yük daşınması, min ton	287	357	381	407	436	467	162,7
Yük dövriyyəsi, mlyn. ton km	17,1	22,8	24,0	25,3	32,5	35,3	2,1 dəfə
Avtomobil nəqliyyatı ilə sərnişin daşınması, min nəfər	1546	1749	1964	2217	2494	2796	180,8
Sərnişin dövriyyəsi, mlyn. sərnişin km	4,2	5,0	5,2	5,4	5,6	5,8	138,1
Avtomobillərin sayı-cəmi, ədəd	716	668	674	646	561	599	83,6
O cümlədən: yük avtomobilləri	308	256	245	224	181	193	62,7
avtobuslar	34	34	37	34	31	30	88,2
sərnişin minik	333	316	337	343	331	357	107,2
şəxsi minik	301	290	307	310	298	328	108,9
xüsusi təyinatlı avtomobillər	15	16	16	11	12	13	86,7
digərləri	26	46	39	34	6	6	23,1
Poçt şöbələrinin sayı, vahid	6	2	2	2	2	2	33,3
Hər 100 ailəyə düşən telefon aparatlarının sayı, ədəd	44	48	50	50	49	50	113,6
şəhərdə	58	56	71	66	65	66	113,8
kənddə	31	36	31	34	33	36	116,1
*) Yenə orada, s. 100.

Xızı rayonunda turizmin inkişafı üçün geniş imkanlar vardır. Burada yeni turizm obyektləri, mehmanxana və istirahət mərkəzləri yaradılmışdır. Rayonda “Cənnət Bağı”, “Qızılqazma”, “Mərcan”, “Gil” və digər 10 yeni istirahət mərkəzləri yaradılmışdır ki, onlar da qonaqlara yüksək xidmət göstərirlər. Bununla yanaşı, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2004-cü il 31 avqust tarixli Sərəncamı ilə Xızı rayonunda Altıağac Milli Parkı yaradılmışdır.

Nəticə.

Aparılan təhlil nəticəsində belə qənaətə gəlmək olar ki, son 10 ildə Xızı rayonunun sosial-iqtisadi sferasında sürətli inkişaf davam etdirilir. Sənaye və kənd təsərrüfatı məhsullarının həcmi xeyli artmış, əhaliyə göstərilən pullu xidmət sferasında və sahibkarlığın, eləcə də turizmin inkişafında əsaslı dönüş yaranmış, yeni yollar çəkilmiş, əhaliyə kommunal xidmət xeyli yaxşılaşmışdır. Lakin bütün bunlara baxmayaraq, rayonun sosial-iqtisadi inkişafı istiqamətində çoxsaylı ehtiyat imkanları mövcuddur. Onlardan səmərəli istifadə etmək üçün aşağıdakı təklif və tövsiyələrin həyata keçirilməsinə ehtiyac duyulur:

• 
  Rayonda yeni sənaye müəssisələrinin yaradılması. Bu baxımdan yerli xammaldan istifadə etməklə aqrar emal müəssisələrinin xarici investisiyaları cəlb etməklə təşkili, yüksək iqtisadi səmərə verə bilər;
  
• 
  Tikinti məhsullarının istehsalı üzrə yeni sahibkarlıq subyektlərinin yaradılması;
  
• 
  Kiçik və orta müəssisələr tərəfindən əsas kapitala yönəldilən vəsaitin artırılması imkanlarının genişləndirilməsi;
  
• 
  Yük və sərnişindaşıma üzrə avtomobil nəqliyyatı parkının yeniləşməsi;
  
• 
  Meyvə və giləmeyvə qurudulması üzrə kiçik Sahibkarlığın inkişafı;
  
• 
  Kartof, tərəvəz və bostan məhsullarının həcminin artırılması üçün sahibkarlara güzəştli kreditlərin verilməsi və onların stimullaşdırılması üçün təsirli tədbirlərin həyata keçirilməsi;
  
• 
  Kənd təsərrüfatı məhsullarının tədarükü üzrə şəbəkələrin yaradılması;
  

ƏDƏBİYYAT
1. Azərbaycanın regionları. Bakı, “DSK”, 2013, 778 s. 2. Azərbaycanda tikinti. Bakı, “DSK”, 2013, 354 s. 3. Xızı – 2003-2013; hədəflər, inkişaf, nəticələr. Azərbaycan Respublikası İqtisadi İnkişaf Nazirliyinin bülleteni. Bakı, 2013, 95 s.
Современное состояние и перспективы социально-экономического развития Хызинского района
РЕЗЮМЕ
В статье на основе многолетних статистических данных проанализировано современные состояние социально-экономического развития Хызинского района по сферам его экономической деятельности; выявлены соответствующие резервы и разработаны рекомендации по их рациональному использованию.

Ключевые слова: социально-экономическое развитие, промышленность, сельское хозяйство, строительство и социальные инфраструктуры.

Current state and prospects of socio-economic development of the Khizi district
SUMMARY
On the basis of long-term statistical data is analyzed contemporary state of socio-economic development Khizi district on areas of its economic activity, reveals the relevant provisions and the recommendations for their management.