İstifadə olunan ixtisarların siyahısı

9.3 .Klasterləşdirmə məsələsi
Klasterləşdirmə (klaster analizi) obyektlər çoxluğunda bir-birinə oxşar obyektlər qruplarının (klasterlərin) ayrılması metodudur. Nəzərə alınır ki, eyni klasterin obyektləri bir-birinə oxşardır, müxtəlif klasterlərin obyektləri isə bir-birindən fərqlənir. Adətən klasterlərin sayı əvvəlcədən məlum olmur. Obyektlərin oxşarlığı onların ümumi əlamətlərə malik olmaları ilə təyin edilir. Yəni klasterləşdirmə obyektlərə xas olan ümumi əlamətlərin tapılması ilə aparılır. Təsnifat məsələsindən fərqli olaraq, həmin əlamətlər əvvəlcədən verilmir və obyektlərin özlərindən seçilir.

Klasterləşdirmə məsələsində nə dəyişənlər arasında, nə də obyektlər arasında fərq qoyulmur, əksinə, daha yaxın və oxşar obyektlər qrupları axtarılır. Klasterləşdirmə aparıldıqdan sonra alınan nəticələr (obyektlər qrupları) Data Mining-in digər metodları ilə tədqiq edilirlər.

Klaster analizi böyük həcmli verilənlər çoxluğunu altçoxluqlara ayırmaqla, onlarla işləməyi asanlaşdırır. Klasterləşdirmə məsələsinə xas olan xüsusiyyətlər bunlardır:

1. Məsələnin həlli verilənlər obyektlərinin və onların atributlarının təbiətindən çox asılıdır. Belə ki, bir tərəfdən obyektlər birmənalı təyin edilmiş, dəqiq kəmiyyət göstəricilərinə, digər tərəfdən isə ehtimalla və qeyri-səlis təsvirə malik ola bilərlər.

2. Məsələnin həlli klasterlərin təsvirindən və verilənlər obyektləri ilə klasterlərin əlaqələrindən xeyli asılıdır. Belə ki, obyektlərin bir neçə klasterə mənsub olmasının mümkünlüyü və ya mümkünsüzlüyü nəzərə alınmalıdır. Obyektin klasterə mənsubluğu anlayışını da müyyənləşdirmək lazımdır: birmənalı mənsubluq (mənsubdur\mənsub deyil), ehtimalla (mənsubluğun ehtimalı), qeyri-səlis (mənsubluğun dərəcəsi).

Klaster analizindən müxtəlif sahələrdə bir sıra məsələlərin həllində istifadə edilir. Məsələn, sosiologiyada–ictimai rəy sorğularının nəticələrinin emalı üçün, tibbdə tipik klinik halların aşkarlanması və xəstəliklərin diaqnostikası üçün, marketinqdə -oxşar müştəri qruplarının axtarışı üçün və s. Sonuncu məsələyə bir az ətraflı baxaq.

Marketinqdə klasterləşdirməyə çox vaxt seqmentləşdirmə deyilir. Konseptual baxımdan seqmentləşdirmə ona əsaslanır ki, istehlakçıların hamısı bir-birindən fərqlənir. Onların tələbatları müxtəlifdir, mala müxtəlif tələblər qoyurlar, malın seçilmə prosesində, malın alınma prosesində, maldan istifadəetmə prosesində və mala reaksiya formalaşdırmaq prosesində onlar özlərini müxtəlif cür aparırlar. Bu səbəbdən də istehlakçılarla işlərin təşkilinə müxtəlif cür yanaşmaq lazımdır: onlara müxtəlif xarakteristikalı mallar təklif etmək, malları müxtəlif cür təqdim etmək və satmaq gərəkdir. İstehlakçıların bir-birindən nə ilə fərqləndiklərini və bu fərqlərin mala olan tələbata necə təsir etdiklərini müəyyənləşdirmək üçün istehlakçıların seqmentləşdirilməsi aparılır. Seqmentləşdirmə kriteriləri (xarakteristikaları) kimi aşağıdakılardan istifadə edilir: coğrafi yerləşmə, sosial-demoqrafik xarakteristikalar (mal alanın sosial vəziyyəti, aylıq gəliri və s.), alınmanın motivləri və s.

Seqmentləşdirmənin nəticələri əsasında marketoloq bazar seqmentlərinin aşağıdakı xarakteristikalarını təyin edə bilər: seqmentin real və potensial həcmi, tələbatları bazarın baxılan seqmentində işləyən istehsalçıların heç biri tərəfindən tam ödənilməyən istehlakçılar qrupları və s. Bu parametrlər əsasında marketoloq hansı bazar seqmentində işləməyin əlverişli olduğu haqda nəticə çıxarır.