Itolmasov e. R

Birinchi usul. Musobaqada ishtirok etuvchi jamoalar soniga qarab, jamoalarning umumiy soniga yaqin bo’lgan toq son olinadi va unga muvofiq ravishda vertikal chiziqlar o’tkaziladi. Masalan, 6 ta jamoa bo’lganda, unga (ya’ni 6 soniga) yaqin bo’lgan toq son 5 bo’ladi. Demak, besh vertikal chiziq o’tkazish zarur. Jamoalar soni 10 ta bo’lganda, unga yaqin toq son - 9, demak, to’qqizta vertikal chiziq chizilgan bo’lishi kerak va xokazo.
Vertikal chiziqlarning ostidan va ustidan, pastdan boshlab chapdan o’ngga haratib jamoalar nomeri ketma-ket tartibda birinchidan musobaqada qatnashuvchi jamoalarning umumiy soniga eng yaqin bo’lgan toq songacha, orada bir chiziq qoldirib yozib chiqiladi (6.1.-jadval).
Bu raqamlar keyingi raqamlarni grafik tarzida yozish uchun dastlabki reja bo’lib hisoblanadi. Birinchi kun o’yinlar taqvimini tuzish uchun birinchi raqamdan boshlab vertikal chiziq atrofida soat strelkasiga qarshi yo’nalishda oshib boruvchi tartibda barcha ishtirok etuvchi raqamlar yozib chiqiladi. Qolgan o’yin kunlarining taqvimini tuzish uchun vertikal chiziqlar o’rtasidagi barcha raqamlar, avval ularning ostiga va ustiga qo’yilgan raqamlarni hisobga olgan holda, ilonizi qilib qo’yib chiqiladi. Shuni ham aytish kerakki, raqamlar birin-ketin vertikal chiziqlarning o’ng tomonidan ortib boruvchi tartibda takrorlanib yoziladi.
Shundan keyin ikkinchi va qolgan taqvim kunlarida bellashuvchi jamoalarni aniqlash uchun har bir vertikal chiziqning chap tomoniga avvalgi taqvim kunidagi barcha raqamlar o’zgarishsiz o’tkazilishi kerak.
6.1.-jadval

10 jamoa uchun o’yinlar taqvimini tuzish (10 ga eng yaqin bo’lgan kichik toq son - 9)

6 7 8 9
6	5	5	7	7	6	6	8	8	7	7	9	9	8	8	1	1	9
7	4	4	8	8	5	5	9	9	6	6	1	1	7	7	2	2	8
8	3	3	9	9	4	4	1	1	5	5	2	2	6	6	3	3	7
9	2	2	1	1	3	3	2	2	4	4	3	3	5	5	4	4	6
1 2 3 4 5

6.2.-jadval Turlar bo’yicha o’yinlar

1- tur	2- tur	3- tur	4- tur	5- tur	6- tur	7- tur	8- tur	9- tur
1- 10	10– 6	2-10	10-7	3-10	10-8	4-10	10-9	5-10
2-9	1-2	3-1	2-3	4-2	3-4	5-3	4-5	6-4
3-8	9-3	4-9	1-4	5-1	2-5	6-2	3-6	7-3
4-7	8-4	5-8	9-5	6-9	1-6	7-1	2-7	8-2
5-6	7-5	6-7	8-6	7-8	9-7	8-9	1-8	9-1

Hamma grafalar to’ldirilib chiqilganidan keyin, o’yinlarning taqvimi tuziladi. Buning uchun vertikal chiziqning ikki tomonida turuvchi raqamlar juftjuft qilib birlashtiriladi. Musobaqada ishtirok etuvchi jamoalar soni toq bo’lsa, har bir vertikal chiziqnig ostida yoki ustida turuvchi raqamlar mazkur taqvim kuni (shu turda) o’ynamaydigan jamoa ekanini ko’rsatadi.
Jamoalar soni juft bo’lganda (masalan, jamoalar soni o’nta bo’lganda) ko’rsatilgan (vertikal chiziqning ostida yoki ustida) raqamlar (jamoalar) oxirgi raqamlar (o’ninchi) bilan o’ynaydilar.
Turlar bo’yicha o’yinlar jadvali bo’sh raqamli jamoalar (vertikal chiziq ostida yoki ustidagi raqamlar) bilan so’nggi raqamli jamoa o’yinini hisobga olgan holda tuziladi (yuqoridagi misolda 1-raqam bilan, 10-raqam bilan va hokazo).
Odatda, tur jadvalida birinchi bo’lib ko’rsatilgan jamoa maydon egasi hisoblanadi. Shuning uchun qur’aning oxirgi raqami (masalan, musobaqada qatnashuvchi jamoalar o’nta bo’lganda 10-raqam) har bir turdan keyin o’rin almashib turadi. qolgan bellashuvchi jamoalar vertikal chiziqning o’ng tomonida turuvchi raqamdan boshlab tuziladi.
Shunday qilib, bu usulda jamoalarning har bir turda navbat bilan maydon almashishiga qat’iy rioya qilinadi.
Ikkinchi usul ("qatorasiga"). O’yinlar taqvimini o’yinda ishtirok etuvchi hamma jamoalarni bir qatorga juft-juft qilib yozish usuli bilan tuzishda maydonlar almashishining avvalgidek shartlari, ya’ni uchrashuv "egasi" huquqi saqlanadi. Mazkur usulda jamoalarning juft soni olinadi (masalan, agar musobaqada 7 jamoa qatnashsa, o’yinlar taqvimi 8 jamoaga tuziladi; agar 9 ta jamoa bo’lsa, 10 jamoaga tuziladi va hokazo).
8 ta jamoa bo’lganda birinchi taqvim kuni quyidagi tartibda tuziladi: bir qatorda birinchi raqam oxirgi 8-raqam bilan, ikkinchi raqam oxirgi raqamdan oldingi 7-raqam bilan birlashtiriladi, ya’ni bir-biri bilan o’ynovchi jamoa aniqlanadi va hokazo. Shunda quyidagi jamoalar bellashadigan bo’lib chiqadi: 1-8, 2-7, 3-6, 4-5.

6.3.-jadval Jamoa uchun o’yinlar taqvimini "qatorasiga" tuzish

1-kun	1-8	2-7	3-6	4-5
2- kun	5-1	6-4	7-3	8-2
3- kun	1-2	3-8	4-7	5-6
4- kun	6-1	7-5	8-4	2-3
5- kun	1-3	4-2	5-8	6-7
6- kun	7-1	8-6	2-5	3-4
7- kun	1-4	5-3	6-2	7-8
Nazorat qatori	8-1	2-7	3-6	4-5

Keyingi taqvim kunlaridagi o’yinlar jadvalini tuzish dastlabki juftlikdagi 1-
raqamni avvalgi taqvim kunidagi o’ng tomondagi chekka raqam bilan birlashtirishdan boshlanadi. Bunda maydonlar almashinishi uchun 1-raqam navbatma-navbat juftlikning goh o’ng, goh chap tomoniga qo’yiladi. Qolgan juftliklar (bir-biri bilan o’ynaydigan jamoalar) qolgan raqamlarni juft-juft qilib bir qatorga yozish bilan tuziladi, bunda birlashtirish o’ng tomondan boshlanadi.
Shunday qilib, ikkinchi taqvim kuni quyidagi jamoalar bir-biri bilan bellashadi: 5-1, 6-4, 7-3, 8-2.
Ikkinchi va undan keyingi taqvim kunlarini tuzish uchun birinchi juftlikning 1-raqamdagi o’rin boshqa raqamdagi (mazkur holda 8-raqamni) qoldiriladi, keyingi juftliklarni birlashtirish prinsipi avvalgidek bo’ladi.
Nazorat qatorida hosil bo’ladigan juftliklarning (birinchidan tashqari) birinchi kalendar kunidagi juftliklar bilan to’g’ri kelishi barcha kunlar bo’yicha tuzilgan o’yinlar taqvimining to’g’riligini tasdiqlaydi. O’yinlar taqvimi ikki davrali bo’lganda, barcha juftliklardagi raqamlar almashtiriladi. O’yinlar taqvimini tuzish va uni nazorat qilishning oddiyligi - bu usulning afzalligidir.
Uchinchi usul. Bu usul avvalgi ikki usuldan ham oddiy: u musobaqa o’tkazish jarayonida maydonning almashinishi hech qanday ahamiyatga ega bo’lmagan taqdirda (musobaqalar bir joyda o’tkazilganda) qo’llaniladi.
Uchinchi usulga binoan o’yinlar taqvimi bevosita turlar bo’yicha tuziladi. Musobaqada qatnashuvchi jamoalar soniga mos bo’lgan raqamlar (jamoalar soni juft bo’lganda) birinchi raqamdan boshlab ikki ustuncha qilib yoziladi (butunda 1raqam chap ustunchaning tepasidan boshlanadi). Shundan keyin ikkinchi raqamdan boshlab (bu raqam, ya’ni 2-raqam ikkinchi ustunchaga, birinchi raqamning qarshisiga yoziladi), ketma-ket tartibda soat strelkasi bo’ylab qolgan raqamlar qo’yib chiqiladi. Keyingi tur o’yinlarini tuzish uchun raqamlar soat strelkasiga qarshi yozib chiqiladi, birinchi raqam o’z o’rnida qoladi.
6.4.-jadval 8 jamoa uchun turlar bo’yicha o’yinlarning taqsimlanishi

1-tur	2- tur	3- tur	4- tur	5- tur	6- tur	7- tur
1-2	1-3	1-4	1-5	1-6	1-7	1-0
0-3	2-4	3-5	4-6	5-7	6-0	7-2
7-4	0-5	2-6	3-7	4-0	5-2	6-3
6-5	7-6	0-7	2-0	3-2	4-3	5-4

Agar musobaqada qatnashuvchi jamoalar soni toq bo’lsa, keyingi juft son o’rniga "nol" raqami qo’yiladi, qolganlari esa o’zgarishsiz qoladi. Taqvim bo’yicha "nol" raqami bilan o’ynashi kerak bo’lganlar mazkur turda o’ynamaydi.
6.5.-jadval 7 jamoa bo’lganda o’yinlarni turlar bo’yicha taqsimlash

1- tur	2- tur	3- tur	4- tur	5- tur	6- tur	7- tur
1-2	1-3	1-4	1-5	1-6	1-7	1-0
0-3	2-4	3-5	4-6	5-7	6-0	7-2
7-4	0-5	2-6	3-7	4-0	5-2	6-3
6-5	7-6	0-7	2-0	3-2	4-3	5-4

Davrali tizim bo’yicha bir davrali musobaqalar o’tkazishda kerak bo’lgan vaqtni aniqlash uchun o’yinlarning umumiy sonini bo’lish kerak.
Bu quyidagi formula bo’yicha aniqlanadi:

I К(К 1)
2
bunda I - o’yinlar soni,
K - musobaqada ishtirok etuvchi jamoalar soni.
Masalan: K = 16
I 120
Turlar o’rtasidagi o’yinlar jadvalini tuzishda jamoalarning o’quv-mashg’ulot ishlarini o’tkazishga imkon beradigan darajada tanaffus bo’lishini nazarda tutish kerak.