Itolmasov e. R

b. To’p bilan bajariladigan mashqlar.

1. 
   Darvoza yonida uchovlashib mashq qilish. Ikkinchi sherik to’p bilan jarima maydoni oldida chizilgan nariroqda joylashadi, uchinchisi - jarima maydoni radiusida turadi. Sheriklardan biri to’pni tepadan qattiq tepib 11 metrlik belgi tomonga uzatadi, jarima maydonida turgan ikkinchi sherik to’p tarafga yugurib, sakrab yoki sakramasdan oyoq yoki bosh bilan uni darvozaga urib kiritishga intiladi. To’pni tepgan o’yinchi tezda dastlabki joyiga qaytadi va boshqa sherigiga qarab turadi, unisi ham oldingisi singari to’pni balanddan oshirishi kerak va hokazo.
   
2. 
   O’rtadagi chiziqdan 10-15 metr narida qanot tomonda 3 metrdan oralatib 4 ta ustun o’rnatiladi. Oxirgi ustundan keyin 2-3 ta to’p qo’yiladi. O’yinchilardan biri ustunga ro’para bo’lib keladi, bir ozdan keyin boshqasi markazni mo’ljallab start oladi. Birinchisi to’rtta ustunni aylanib o’tadi va bitta to’pni oladi, uni darvoza chizig’igacha o’ynab boradi hamda darvoza bo’ylab o’qday tepadi. To’pni markazdan yugurib kelayotgan o’yinchi olishi kerak. Shundan keyin o’yinchilar joylariga boradilar. To’pni olgani uni jarima maydoni burchagiga uzatadi, o’zi tez yugurib start olgan joyiga qaytadi. To’pni o’qday uzatgan o’yinchi aylanib, tepadan kelayotgan to’pni oshirishga harakat qiladi; tez yugurib, keyin to’pni ustun oldiga olib keladi va uni shu yerda qoldiradi, o’zi maydon markazidan start olgan joyiga tez yugurib qaytadi. Mashqni ikki tomondan bajarish mumkin.
   
3. 
   O’rtadagi chiziqning ikki tarafida 10-15 metr narida jarima maydoni burchagiga yonma-yon qilib 4 ustun qo’yilgan, har biri 3 metrdan oralatib qo’yilgan, ularga yaqinroq, o’rtadagi chiziqqa yaqin qilib ikkita to’siq qo’yilgan (balandligi 40-50 sm). Jarima maydonining birinchi burchagiga 2-3 to’p qo’yilgan. A o’yinchi (o’ngdan) va B o’yinchi (chapdan) bir vaqtning o’zida start oladi, ustunlarini aylanib o’tib jarima maydoni burchagiga qarab tez yugurishda davom etadilar, o’sha yerda yo’nalishni keskin o’zgartiradilar, hamma jarima chizig’i bo’ylab bir-birlarining ro’parasiga harakat qiladilar. Bunda A o’yinchi jarima maydonining burchagida to’pni to’xtatib g’olib, yurishda davom etadi. Jarima maydoni radiusida "kesishish" kombinasiyasi hosil qilinadi. A o’yinchi to’pni B o’yinchiga beradi. B o’yinchi harakatni jarima maydonining burchagigacha davom ettiradi, shu payt sherigi to’pni darvozaga uradi-da, jarima maydonining boshqa burchagiga harakatini davom ettiradi.
   

180˚ li burchak bilan burilgan B o’yinchi boshqa to’pni oladi va uni sherigi tomonga olib keladi. Yana o’sha kombinasiyadan keyin A o’yinchi to’pni darvozaga tepadi, ikkala o’yinchi jarima burchagi tomonga yuradi, u yerdan to’siqlar tomonga burilib, uzoq va tez yugurib start joyiga boradi, keta turib ikkala to’siqdan sakrab o’tishadi.

4. 
   Uchlik o’yin. Ikkita kichkina darvoza bir-biridan 20-30 metr uzoqlikda joylashtiriladi. Har bir darvoza yonida (A va B) o’yinchi bor, uchinchi (V) o’yinchi bir darvoza yonida o’yin boshlaydi. Har bir darvoza yonida 2-3 tadan to’p bo’ladi. Masalan, A o’yinchi to’pni qarshi tomondan darvoza yonida turgan V o’yinchiga uzatadi, u ham to’p bilan harakatni boshlaydi va yo’lda keta turib A o’yinchini aldab o’tishga harakat qiladi. A o’yinchi V o’yinchining darvozaga yetib kelishiga 7-10 metr qolganda, darvozadan unga qarshi chiqadi. V o’yinchi yakkama-yakka talashishni tugatib (to’xtovsiz yugurib keta turib), to’pni xoh oldirib qo’ygan bo’lsin, xoh oldirib qo’ymagan bo’lsin, shu zaxoti orqaga buriladi va B o’yinchidan to’pni oladi. Mashq yana boshdan oxirigacha takrorlanadi. 30-90 sek dan keyin V o’yinchi A yoki B o’yinchi bilan o’rin almashadi.
   
5. 
   O’yinchilar quyidagicha joylashadilar: A o’yinchi bir nechta to’p yotgan darvoza maydoni burchagida, B o’yinchi 11 metrlik belgi qarshisidagi yon chiziqda, V o’yinchi jarima chizig’idan 10-12 metr narida joylashadi. A o’yinchi to’p bilan, B o’yinchi to’psiz bir vaqtning o’zida bir- biriga qarab harakat ?ila boshlaydilar va jarima maydonidan narida "kesishish" kombinasiyasini boshlaydilar. A o’yinchi B o’yinchining o’rniga tomon harakatni davom ettiradi, B o’yinchi esa bu paytda to’pni jarima maydoni radiusiga uzatadi va V o’yinchi tomonga yuguradi. V o’yinchi tezlik bilan to’pni to’g’ridan-to’g’ri darvozaga uradi va harakatni darvoza maydonining burchagiga tomon davom ettiradi. Bunday "aylanma" o’yin yuqori sur’at bilan to’xtovsiz bajariladi.
   

Mashqlarning xarakterlaridan ko’rinib turibdiki, ularning qiyinligi faqat ish va dam olishning qat’iy belgbilangan miqdorida emas, balki, futbolchilarning o’z harakat yo’nalishini keskin o’zgartirishida, sakrash harakatlarini bajarishida, ya’ni mashq ichiga xuddi futbolchilarning o’yin faoliyatiga va o’yin xarakteriga mos to’sqinliklar kiritilishidadir.
Interval uslubli mashgulotning 3-ko’rinishi:
Trenirovkaning bu varianti doim to’p bilan bajariladi va u qo’shma, ya’ni futbolchilarning chidamliligi, o’yin texnikasi va takomillashtiriladigan uslubdan uncha farq qilmaydi.
Quyida ba’zi mashqlardan namunalar keltiriladi:

1. 
   Maydonning chorak bo’lagidagi "kvadrat" o’yini; bunda futbolchilar yakkama-yakka, bir-birlariga qarshi hatto straxovka qilishga ham e’tibor bermasdan o’ynaydilar. O’yin 5 daqiqa davom etadi.
   
2. 
   Maydonning markaziy doirasida uchta uchlikning o’yini. Ikkita uchlik o’ynaydi, uchinchisi dam oladi. 3 daqiqadan keyin o’rin almashadilar. Yuqori sur’atni saqlash maqsadida to’p doira tashqarisiga chiqib ketgan hollarda murabbiy boshqa ortiqcha to’pni zudlik bilan o’rtaga tashlab, o’yinni davom ettiradi.
   

A va B jamoalari o’rtasida - ikki raqib orasida ikki tomonlama uchrashuv. O’yin 15 daqiqadan davom etib, 4-6 bo’limdan iborat bo’ladi. Har bir bo’limning boshlanishida o’yinga yangi raqib, ya’ni avval A jamoasi, keyin B jamoasi, so’ngra yana A jamoasi kiritiladi.

3. 
   Gandbol o’yini. Bu o’yinda to’pni yerga urish ham, qo’lda ko’tarib yurish ham mumkin emas, uni faqat oshirish mumkin; to’p kichik darvozaga faqat bosh bilan urib kiritiladi. O’yin 5 daqiqa davom etadi.
   
4. 
   Ikkita jarima maydonidagi uchastkaga ikkita darvoza va darvozabon qo’yib o’tkaziladigan o’yin. 5 kishidan iborat ikkita jamoa maydonning hamma yerida o’ynash huquqiga ega. Maydonning istalgan nuqtasidan bosh va oyoq bilan yuqoridan gol uriladi. Yerdan esa o’z jarima maydonidagina urish mumkin. O’yin 5 daqiqa davom etadi.
   

Mashg’ulotning interval uslubiy yuklamasi va dam olish vaqtiga qat’iy amal qilishni talab etadi, shuning uchun murabbiy trenirovkani qat’iy ravishda sekundomerga qarab turib olib borishi lozim. O’yinchilar mashqlarini eng katta tezlikda bajarishlari lozim, dam olish daqiqalarini yurib o’tkazishlari darkor.
Darsni 1- va 2-ko’rinishdagi mashqlar bilan boshlab, 3-variantdagi mashqlar bilan yakunlagan ma’qul. Bunda mashqlarning me’yori trenirovkada yugurib o’tkaziladigan masofaga qarab belgbilanadi. Bu masofa esa, o’z navbatida, har bir urinish va qator harakatlarda o’tiladigan masofaning uzunligidan tashkil topadi. Agar futbolchi o’yin davomida qattiq ishlash hisobiga 1500-2000 metr masofani yugurib o’tishini hisobga oladigan bo’lsak, ko’rinib turganidek, ana shu masofa yoki undan bir oz ko’proqi bir dars hajmining mezoni bo’lishi mumkin.