J. Ataniyazov, E. Alimardonov, F. Hamidova xalqaro moliya bozori tahlili toshkent-2019

Moliya injiniringi mahsulotlari (moliyaviy innovatsiyalar). 
Moliya injiniringi – 
bu yangi (innovatsion) moliyaviy vositalar va jarayonlarning loyihasini tuzish, ishlab 
chiqish va ularni amalga oshirish, shuningdek moliya sohasidagi muammolarni 
echishning yangicha yo’llarini izlab topishdir.

---

168 
O’rta qiymatli yoki osiyo svoptsion (average rate swaptions or asian swaptions)
. 
Bunday optsion asosidagi tovar(aktivlar)ning bahosi ma’lum muddat davomida o’rta 
qiymatda hisoblab boriladi. Natijada, ushbu mahsulot o’z mijozini shartnomadagi bazis 
aktivlar narxlarining keskin kunlik o’zgarishlaridan himoyalaydi.
Aktivlar bilan ta’minlangan qimmatli qog’ozlar (asset backed securities)
. Hozirgi 
kunda aktivlar sekyuritizatsiyasiga asoslangan qimmatli qog’ozlarning ko’plab turlari 
mavjud bo’lib, ularning ayrimlarini quyida keltiramiz: 
Kredit derivativlari –
kredit risklarini oldi-sotdi qilish orqali moliyaviy oqimlar 
qayta taqsimotini ta’minlovchi bozor munosabatlari tizimidir. Kredit riskidan 
himoyalanish maqsadida turli moliyaviy vositalar orqali oldi-sotdi operatsiyalarini 
etakchi moliyaviy markazlarda amalga oshirilishi kredit derivativlari bozorini o’zida 
namoyon etadi.
Kredit derivativlari ko’p funktsiyali moliyaviy vosita hisoblanadi. Ular quyidagi 
vazifalarni bajarishadi:
-
kredit risklaridan xedjerlash; 
-
risklarni deversifikatsiyalash; 
-
qarz olish shartlarini yaxshilash; 
-
daromadlilik darajasini oshirish; 
-
obligatsiyalarni qayta guruhlash; 
-
trasaktsion xarajatlarni kamaytirish 
Kredit derivativlari o’zining etarlicha murakkabligi bilan 2008 yilda boshlangan 
jahon moliyaviy inqirozini chuqurlashishiga hamda jadallashishiga olib kelgan asosiy 
sabablardan biri bo’ldi. Fikrimizcha, kredit derivativlar bozorida inqirozni yuzaga 
kelishiga asosiy sabab quyidagilardan iborat. 
Birinchidan, berilgan kreditlar hajmiga nisbatan kredit derivativlar orqali tuzilgan 
bitimlar hajmi bir necha barobar ortiq bo’lgan.
Ikkinchidan, ushbu bozor shaffofligining mavjud emasligi, natijada mavjud risklar 
va bunday vositalar hajmini baholash imkonini yo’qligi.
Uchinchidan, kredit derivativlar bilan bog’liq operatsiyalarga juda ko’p sonli 
ishtirokchilar jalb etilganligi. Ko’p bosqichli o’zaro bog’liq operatsiyalar chizmasi uning 

---

169 
ishtirokchilariga bunday moliyaviy mahsulotni to’liq anglab olish imkonini bermadi va 
ularni sotib oluvchilar to’liq reyting agentliklari bahosiga ishonishga majbur bo’ldilar.