TIRE VA UNING QOLLANISH ORINLARI Tire sodda gap doirasida quyidagi vazifalarda qollaniladi:
1. Ajratilgan bolaklarni ajratish, chegaralash, ulardagi emotsional-likni borttirib korsatish uchun tirening qollanilishida ikki holat bor:
a) ajratilgan bolak ozi boglangan bolak bilan bir umumiy gram-matik korsatkichga ega bolsa, shu korsatkich orqali boshqa bolaklar bilan aloqaga kirishadi. Bunday holda tire ajratilgan bolakning oldidan-gina qoyiladi, xolos: Nosirov qabulxonada hurmat bilan ornidan turgan yordamchisi yigirma ikki yoshlardagi... nozik qizga salom berib, kabinetiga kirib ketdi. (A.Q.) Biroq hozir begona odam oldida, yana kolxoz rahbari boladigan odamning yosh bir qizning oldida aytilgan bu gaplar uni hijolatga soldi. (A.Q.)
b) grammatik jihatdan mustaqil bolib, ohang jihatidan ikki tomon-dan pauza bilan ajratilgan bolaklarning har ikki tomonidan tire qoyila-di: Togalarim Egamberdi va Rahimberdi, meni bir-bir quchoqlab ishga beriladilar. (O.)
2. Kiritma qurilmalarni chegaralash uchun: Bilmadim, gurur yol qoymadimi yoshlikda nimalar bolmaydi yo uning menga e'tibor-sizlik bilan qaragani yoqmadimi, bormadim, hatto qarshisiga ham yurmadim. (O.Umarbekov).
3. Ikki yoki undan ortiq otning birikuvidan tuzilib, biron tashkilot, ta'limot, ilmiy muassasalarning nomini anglatuvchi so’zlar orasiga tire qo’yiladi: Karpov – Kasparov matchi. Toshkent – Termiz poyezdi. 4. Makon, zamon o’rtasidagi chegarani anglatish uchun: 30-40 yillar, XX-XXІ asrlar. Bunda tire ...dan ...gachashakllarining vazifasida qo’llanadi: 1941-1945 yillarda fashizmga karshi korashdik. 1941 yildan to 1945 yilgacha fashizmga qarshi korashdik. 5. Direktiva, ustav, farmon va qarorlarda har bir obzasda qoyilishi kerak bolgan numerativlar ornida tire ishlatiladi. Har bir qoida raqamlar bilan emas, tire vositasida sanab korsatiladi.
6. Boglamasi tushirilgan ot kesimli gaplarda tire qollaniladi: Paxta qudrat, paxta neft. (T.T.)
7. Kesimi yoki kesim tarkibi qollanmagan elliptik gaplarda ega yoki ega tarkibidan keyin tire qoyiladi: Hamma saylovga! Gazeta ommaga! Ogit dalaga! 8. Ega logik urgu olib, maxsus ta'kidlanganda, kesim boglama bilan shakllansa ham, tire ishlatiladi: Men mustaqil jamiyat fuqarosi-man. Halol mehnat baxt demakdir. 9. Uyushiq bolaklarni umumlashtiruvchi sozlardan ajratish uchun qollaniladi: Bogimizda olma, anor, shaftoli hammasi pishdi. Tire qoshma gap tarkibida quyidagi ma'nolarni yozuvda korsatish uchun qollaniladi:
1. Ta'kid: Har yerni qilma orzu u yerda bor toshu tarozi (maqol).
2. Zidlik: Kunduzi issiq kechasi sovuq. 3. Shart: Bolamga yana til tegdir soqolingni bittalab yulaman (O.).
4. Sabab: Shu yol bilan bordik yetdik murodga (U.).
5. Payt: Bahor keldi dala ishlari qizib ketadi. 6. Oxshatish: Suv keldi nur keldi. Vaqting ketdi baxting ketdi. Qor yogdi don yogdi (maqol).
7. Qoshma gap tarkibidagi sodda gaplarning birortasi toliqsiz yoki elliptik korinishda shakllangan bolsa, osha toliqsizlikni qoplash uchun yozuvda tire ishlatiladi: Yaxshidan ot qoladi, yomondan dod. Oltin otda bilinadi, odam mehnatda. (maqollar)
8. Dialoglarda personajlar nutqining birini ikkinchisidan ajratish, ularning boshlanish nuqtasini korsatish uchun tire ishlatiladi: Ota, bir narsa sorasam, malol olmaysizmi? Sorang, bolam. Ogillaringizni gapirib bersangiz. (S.Ahm.)
9. Kochirma gapni muallif gapidan ajratish uchun: Bilasizmi,–dedi Nosirov, keyingi ikki yil ichida rahbar besh marta almashinibdi. (A.Q.)