Jahon ijtimoiy-iqtisodiy geografiyasi

ITR mamlakat ichidagi va xalqaro mehnat taqsimoti xarakteridagi 
zgarishlarni keltirib chiqaradi. Bu o’zgarishlar sub va urbanizatsiya va h.k. 
jarayonlarda sanoatning bandargohlarga jalb qilinishida, dengiz oldi hududi va 
zonalarida ixtisoslashuvning zganishi, texnopolislar va bandargoh-sanoat 
majmualarining shakllanishida namoyon bo’ladi. Zamonaviy kemalar 
qatnaydigan ynalishlar bandargohlarning qaror topgan ierarxiyasini 
o’zgartirmoqda. Jumladan, 4 avlodga mansub konteyner tashuvchi kemalar 
(sigimliligi 4,2 ming birlikka teng) bilan jihozlangan uchta jahon konteyner liniyasi 
G’arbiy Yevropada faqat bir necha bandargohiga ynaltirilgan (Gamburg, 
Rotterdam, Antverpen, Gavr), bu esa fider (oziqlantiruvchi) konteyner liniyalaming 
qayta qurilishini, dengiz transporti va transportning boshqa turlari 
integratsiyasining yanada yuqori darajasini taqozo etadi.
Xalqaro yuk tashish uzunligini qisqartirishga moyillik bilan birga uni 
sishiga sabab bo’luvchi omillar ham bor. Uyib ortiladigan quruq yuklarni 
tashishda yirik dengiz kemalari roli tobora ortib bormoqda, ular tejamkorligi 
bois aloqalar geografiyasini zgartirmoqda. Masalan, temir rudasi tashishda 
Braziliyada chuqur suv bandargohlarining barpo etilishi (300 mingtagacha kema 
qabul qiladigan Tubaran va San-Luis portlari) Monroviyadan (5 ming km) 
qatnaydigan 80 ming t. dedveytli kemalar (tliq yuklangan qolda), Ispaniyadagi 
Sagunto bandargohidan (4,2 ming km) qatnaydigan 70 ming. t kemalarga 
nisbatan Rotterdamga yuk tashishning arzonlashuvini ta’minladi (9 ming km 
masofaga). Kmir tashishga yirik kemalaming jalb etilishi shunga sabab bo ldiki, 
bosh ekspertlar orasida AQSH roli kamayib, JAR va Avstraliyaning ahamiyati 
ortib bormoqda. Ko’mir tashish tarkibi sib bormoqda - kokslanadigan kmir