Ájiniyaz atíndaǵÍ NÓkis mámleketlik pedagogikalíq institutí “Tastıyıqlayman” Túrkiy tiller fakulteti dekanı B. Davletov 2021-jıl «MÁmleketlik tilde is júrgiziw»

SIŃISIW QUBÍLÍSÍ – burın morfemalarǵa ajıralatuǵın sózlerdiń endi ajıralmaytuǵın bir túbir morfemaǵa aylanıwı: kóz-kór (kó), semir- semiz (semi), uzaq-uzay (uza), jay –jaz (ja). Sińisiw qubılısı arqalı birikken sózlerdiń ayırımların bóleklerge bóliw múmkin: toqsan (toǵız on), bilezik (bilek júzik), búgin (bul kún) t.b.
SISTEMA-[gr.systema]- turaqlı qatnaslar arqalı qáliplesken ishki baylanısqa iye til elementleriniń jıyıntıǵı.
SOZILIŃQÍ PÁT - hárqanday sózdegi buwındı sozılıńqı etip aytıw arqalı (kvantitativ) birin-ekinshisinen ajıratıw múmkinshiline baylanıslı aytıladı. Máselen, chex hám grek tilleri usınday pátke iye.
SONOR-sonant-[lat. sonans-shıqqısh]-qaraqalpaq tilinde sonor seslerge m, n, ń, w, y, l, r –dawıssızları jatadı. Olardı aytqanda shawqımǵa qaraǵanda dawıs basımıraq qatnasadı, biraq dawıslılarǵa qaraǵanda ses kúshi pásirek boladı.
SÓYLEW STILI- keminde eki adam arasında dialog formasında bolıp, oǵan solardıń ekewi de qatnasadı. Sóylew stilinde burınnan qáliplesken norma bolmaydı. Hár qanday sóylesiw belgili bir jaǵdayǵa, situatsiyaǵa baylanıslı bolıp keledi.
STIL-[gr. stylos- usıl< lat. stylus< fr. style- xat jazıw ushın arnalǵan tayaqsha]-óziniń ayırım sózlerine, frazeologiyalıq dizbeklerine, toplamları hám konstruktsiyalarına iye bolǵan, tildiń basqa túrlerinen óz elementleriniń ekspressivlik ózgeshelikleri menen ajıralatuǵın ulıwma til biliminiń bir túri.
STILISTIKALÍQ NORMA-qaraqalpaq tiliniń stillik normasın belgilew til iliminiń áhmiyetli wazıypalarınıń biri. Tildegi sózlerdi orınsız qollanıw stillik qátelerdiń kelip shıǵıwına tiykar jaratadı. Til birliklerin qollanıwda maqsetke muwapıqlıq stillik norma máselesinde baslı ólshem esaplanadı. Stillik normanı belgilewde qollanılıp atırǵan til birliginiń ulıwma xalıq tárepinen maqullanǵanlıǵı, onıń kópshilik tárepinen sol formada qollanılıwı qabıl etilgen bolıwı kerekligi hám de talqılanıp atırǵan til birligi haqqında bir qararǵa keliwde onıń tekstke sáykesligi esapqa alınadı. Sóylewdiń awızeki formasında bul birliklerdiń orınsız, tákirar paydalanılıwı, sóz qollanıwdaǵı anıqlıqtıń jetispewi hár qıylı stillik qátelerdi keltirip shıǵaradı. Tilde sinonimlerdi orınsız qollanıw, tilde bar bolǵan funkcional stillerge tán til birliklerin orınsız qollanıw sıyaqlı jaǵdaylar stillik normanıń buzılıwına alıp keledi.