Jismoniy tarbiya nazariyasi va usuliyati

 
5-BOB. JISMONIY TARBIYa NAZARIYaSINING ILMIY TADQIQOT USULIYaTLARI 
Barcha ilmiy fanlar kabi jismoniy tarbiya nazariyasi ilmiy izlanish uslublaridan foydalanadi. 
Xozirgi kunda ilmiy tekshirish uslublarining turlicha xillari bo‘lib, qo‘shma fanlarning tadqiqot uslublaridan, 
ayniqsa, fiziologiya, antropologiya, bioximiya, psixologiya va ijtimoiy-tarixiy izlanish uslublariga ko‘proq extiyoj 
sezilayotganligi axamiyatga molik.
Jismoniy tarbiya nazariyasining asosiy ilmiy tadqiqot uslubiyatlari - nazariy taxlil va umumlashtirish, 
pedagogik kuzatish, eksperiment (tajriba) va matematik xisoblashdan iboratdir.
5.1. Ilmiy tadqiqotda nazariy taxlil va
umumlashtirish usuliyati 
Maolumki, nazariy taxlil va umumlashtirish adabiyot materiallarini to‘la taxlil qilish va umumlashtirishdan 
boshlanadi. Adabiyot materiallarini to‘liq o‘rganib chiqish juda qiyin. U xar 4-5 yilda yana shunchadanga ko‘payadi. 
Bundan tashqari ilmiy jurnallardagi tadqiqotlar xaqidagi maqolalar bir necha marotaba ko‘paymoqda. Bunda 
yordamchi ilmiy predmet - “bibliografiya” fani tadqiqotchining ishini yengillashtiradi. U nashr qilingan adabiyotlarni 
tartibga soladi va ro‘yxatini tuzib chiqadi. Retrospektiv uslub orqali sistemaga solish maolum davr ichidagi mavjud 
adabiyotlarning ilmiy yo‘nalishi bo‘yicha yangiliklarga qisqa izox beradi. 
Bundan tashqari, tadqiqotchi “bibliografik tavsifno-ma”dan xam foydalaniladi. Tavsifnoma yangi chiqqan 
adabiyot uchun yozma ravishda yoki referat sifatida (ilmiy ish natijasini qisqartirgan xolda) tayyorlaydi, unga izox 
beradi. 
Bibliografik izlanish esa tadqiqotchining adabiyotlar ustidagi birlamchi ishi bo‘lib, tadqiqotchi izlanishi orqali 
topilgan qarama-qarshiliklar ustida nazariy baxs yuritadi, ularni bir-biri bilan taqqoslaydi. 
Nazariy taxlil va umumlashtirishning yana bir usuliyati xujjat materiallari ustida ishlashdir. Jismoniy 
tarbiyaning ko‘p tomoni amaliy mashulotlar uchun tuzilgan rejalar, kundaliklar, konspektlar, xisobotlar va shunga 
o‘xshashlarda ifodalanadi. Ular albatta amaliyotni nazarda tutgan xolda tuzilgan bo‘ladi. Ularni ilmiy jixatdan chuqur 
o‘rganish kutilmagan natijalarni berishi mumkin. Masalan, jaxonning kuchli sportchilarini tayyorlash va ularning 

---

shuullanish rejalarini solishtirish, malakali sportchilarning kundalik-lari, xaftalik, oylik, yillik jismoniy yuklarning 
xajmi, miqdori, bajarish intensivligi va boshqalar tadqiqotchiga manba bo‘lishi mumkin.
Ilmiy tadqiqot uchun musobaqa materiallari, ko‘p yillik trenirovkalarning natijalarini o‘rganish xam tadqiqot 
oboekti bo‘lib xizmat qiladi. 
Ilmiy maqsadda tuzilgan turli xil anketalar xam xujjat materiallari bo‘lib xizmat qilishi mumkin. Tuzilgan 
savollarga “xa” va “yo‘q” deb javob berish xam ko‘p xulosalarga olib keladi.