Jumayeva N. A. Osiyo xalqlari etnologiyasi Metodik qo’llanma

Tarixiy-etnografik viloyat - ma’lum hududda joylashgan, uzoq tarixiy davr ichida moddiy va ma’naviy madaniyatda umumiy xususiyatlar yaratgan xalqlar maxsus tarixiy-etnografik viloyatlarga bo‘linadilar. Moddiy madaniyatga tevarak-atrofdagi tabiiy-ekologik sharoitga moslashgan mehnat qurollari, uylari, uy-ro‘zg‘or buyumlari, taomlari, kiyim-kechaklari kirsa, ma’naviy madaniyatga xalq yaratgan turli janrdagi asarlar, xalq amaliy bezakchilik san’ati, pardoz berish, diniy e’tiqod, urf-odatlardagi ba’zi umumiyliklar kiradi. Masalan, Amerika qit’asi eng katta ikki tarixiy-etnografik viloyat-shimoliy Amerika va Lotin Amerikasiga bo‘linadi. Etnik va madaniy xususiyatlari bilan umumiy belgilarga ega bo‘lgan ko‘p xalqlar maxsus janubiy Osiyo tarixiy etnografik region (mintaqa)ni tashkil etadi. O‘rta Osiyo va Qozog‘iston mintaqasi ham maxsus tarixiy madaniy viloyat hisoblanadi.
Mamlakatimizdagi Farg‘ona vodiysi (Farg‘ona, Andijon, Namangan viloyatlari), janubiy O‘zbekiston (Qaщqadaryo va Surxondaryo viloyatlari)ni ham kichik tarixiy-etnografik region-mintaqalarga kiritish mumkin. Hozirgi bozor iqtisodiyoti asosida rivojlanayotgan mamlakatlarda tarixiy-madaniy viloyatlar tobora takomillashmoqda. Taraqqiyot sari odimlanayotgan mamlakatlarda ham yangi tarixiy-madaniy viloyatlar vujudga kelmoqda, shuningdek Afrika, Amerika, Avstraliyada hozirgacha ibtidoiy jamoa bosqichi davrida shakllangan tarixiy-madaniy region (mintaqa)larning ko‘rinishlari saqlanib qolgan.
Tillar klassifikatsiyasi - jahon tillarini turli belgilariga ko‘ra o‘rganib, guruhlarga ajratish. Tillarning genetik (genealogik) klassifikatsiya ularning qarindoshchilik belgilariga asoslanadigan, ya’ni umumiy o‘zak tildan kelib chiqqan tillarni o‘z ichiga oladi: hind-evropa tillari, oltoy tillari, ural tillari oilasi va boshqalar. Tipologik klassifikatsiya, genetik yoki hududiy yaqinlikdan qat’iy nazar, til tuzilishi (morfologik fonologik, sintaktik, semantik) belgilarning o‘xshashligiga asoslanadi. SHunga ko‘ra tillar izolyusiyalovchi (amorf, tip) qadimgi xitoy, vetnam, yoruba (aglyutinatsiyalovchi) (aglyutinativ tip) turkiy tillar, ko‘pgina fin-ugor tillari (fleksiyalovchi) flektiv tip (rus tili)ga bo‘linadi. Ayrim olimlar inkorporatsiyalovchi (polisintetik) tillari (ayri paleosiyo tillari, kavkaz tillar)ni ham ajratadilar.