Йусиф Вязир Чямянзяминли (Мягаляляр вя фелйатонлар)

ETİBARSIZ MİLLƏT

(Aşqabaddan)
Aşqabad şəhərində iyirmi minədək müsəlman var. Bunların çoxu Qafqaz türkü olub, Şəki, Şirvan, Qarabağ və qeyri şə­hər­lərdən gəl­mədirlər. Qalanıysa iranlıdır. Əcnəbilər bura mü­səl­manlarını bir-birindən ayırmayaraq hamısına “pers” deyirlər. Özlərini də etibarsız və alçaq bir camaat hesab edirlər. Buna səbəb budur ki, məhəl “Aş­xabad” qəzetəsinin hansı nömrəsini ələ götürdükdə bu “pers”lərin “hünər”lərindən bir şey gözə tul­lanır. Məsələn, filan küçədə oğurluq olub, filan “pars”lar tutu­lub; “pars” küçədən ötən arvadlara sataşır; bazarda “pars” da­vası düşdü, bir neçə adam yaralandı; “pars” filan oğ­lan uşa­ğı­nın namusuna toxunmaq istəyirmiş… Və qeyri bunun kimi əh­valat hər gün eşidilir. Böylə olan surətdə hər kəs özünü bu “pars”lardan uzaq tutmağı, bunların şərarət[indən] hifz olun­mağı müqəd­dəs işlərdən bilirlər. Hətta farsların özü bu “pars” sözündən ictinab edirlər. Bəhayi dininə mənsub iranlılar (babi­lər) dükanlarının elan lövhələrinə iri hərflər ilə “babist” kəlməsi yazmaq ilə yaxalarını kənara çəkiblər və bir rus sual etdikdə ki, siz “pars”sınızmı, “yox, biz baxayistik” (yəni, bəhayi) demək ilə fəxr edirlər. Halbuki bunlar hansı bir dinə mənsub olsalar, yenə farslıqlarından uzaq ola bilməzlər; dini dəyişmək olar, milləti dəyişmək olmaz. Türklərə gəl­dikdə, bunlar da bir qədər cəhd eləyir ki, “pars”lıqdan özlərini xilas eləsinlər. Bunların bə­zisi öz dillərində danışmağı eyib hesab edir, salam verənə “izdrasti” deyir. Bəzisi müsəlmanlara bilmərrə qarış­mır, adını dəyişib Nikolay İvanıçdan-zaddan qoyub, ömrünü əcnə­bi­lər ilə keçirir və balalarını da türklüyə və müsəlmanlığa yaxın qoy­mur. Xülasə, zahirlərini, dolanışıq və adətlərini bilmərrə dəyi­şib, pərhizkar bir halətdə dolanırlar ki, bunlara “pars” demə­sin­lər. Çün­ki əcnəbi xanımlarının çoxusu “pars”lar ilə tanışlıq elə­məyi bina­musluq hesab edirlər.

Qəribə burasıdır ki, əcnəbilər ürəklərində ziyalılarımıza qar­şı da bir etibarsızlıq bəsləyirlər. Məsələn, bir gimnazistimiz və ya qeyri arif cavanımız erməni qızı ilə gəzdikdə və ya mehri­ban rəftarda göründükdə təhdid kağızları biçarə cavanın başı­na yağ[dır]ılır və ya qıza qadağan olunur, bir də o cavan ilə gəz­məsin. Qızların namusunu gözləmək gözəl işlərdən biridir, amma bunları təkcə müsəlmandan mühafizə eləmək bu millə­tin etibarsızlığına dəlalət edir.

Etibarsız millət əxlaqı pozğun və pis hərəkətli camaatdan ibarətdir. Millət mədəni bir hala gəlməsə, bu etibarsızlıqdan xi­las ola bilməz, milli məktəblərimiz və teatromuz tərəqqi etmə­sə, düzgün əxlaqlı adamlarımızın sayı artmasa, bu ad həmişə­lik üstümüzdə qalacaq. Yaxa qırağa çəkib, “yox, mən müsəl­man deyiləm”, – demək ilə işlər düzəlməyəcək. Gərək öz xoş hərəkətimiz ilə isbat edək ki, müsəlmanlığın buraya dəxli yox­dur. Adam öldürməyi, quldurluğu, oğlan uşaqlarının namusu­na sataşmağı murdar hərəkətlərdən bilib, Qur’anımız çoxdan qadağan edib. Bu hərəkətlərin aramızda davam etməyinə sə­bəb tərbiyəsizlikdir, ayrı bir şey deyil. Tərbi­yə­miz olsa idi, ümumun rəğbətini qazanmağa çalışardıq, əfkari-ümu­miy­yəni öz ətrafımıza döndərərdik. Erməni milləti əfkari-ümumiy­yəni bir vasitə eləyib, cəmi milli məsələlərini böyük qüvvə ilə həll eləyir. Ümumun da hüsni-təvəccöhünü qazanmaq üçün mil­lə­tin həmişə gərək yaxşı tərəfləri göstərilsin, tərəqqi məhsulları ortalığa çıxsın, ədəbiyyatı, teatrosu, məktəbləri, cəmiyyəti-xey­riy­yələri, fikirli adamları gərək göz qabağına gətirilsin. Böylə olmasa, milləti tanımazlar, onun hörmətini gətirməzlər, dər­di­nə də yanan olmaz.

Bu yolda biz əsla çalışmırıq, bəlkə, millətə yeni bir rəğbət­sizlik qaza­nırıq. Məsələn, bir neçə gün bundan əqdəm Aşqa­bad gimnazi­yasında valideyn komitəsinin cələsəsi olurmuş. Şa­girdlərə dair məsələlər müzakirəyə qoyulduqda bir doktor ayağa qalxır, deyir: “Biz gərək “pars”lar ilə mübarizə edək, bun­lar oğlan uşaqlarımızı yoldan çıxardırlar, namuslarına sata­şır­lar… Dəxi bundan alçaq əxlaqi pozğunluq olmaz ki, törədir­lər…”

Sonra əxlaqsızların adları çəkilir. Əlbəttə, hamısı müsəlman qar­daşlarımızdan olur. Çox heyflər olsun ki, bu murdar şəxs­lə­rin içində bir millətpərəst adlanan adamın da adı yadavər olu­nur. Ol adamdır ki, hərdən mətbuat vasitəsilə bu çirkin işi pis­lər, özünü pak da­mənliyə çıxartmaq istər…

Heyf bizə ki, böylə “millətpərvərlərimiz” var! Heyf bizim mət­­­buata ki, əxlaqı pozğunlar onun kölgəsində gizlənirlər! Heyf bizim əziz millətimizə ki, şan və şövkətini itirib etibarsız və hörmətsiz bir hala gəlmişdir.

Yusif bəy Vəzirov