Kainat və təbiət haqqında fəlsəfi hipotezalar seriyasından

 
Yerin əmələ gəlməsinə dair  
  
Ə
vvəlcə  qeyd  etdik  ki,  çox  böyük  ehtimal  ki,  Günəş 
təkamül  –inkişaf-zaman-mövcud  formanın  dəyişməsi  vəhdəti 
prinsipi ilə - müəyyən müddətdən sonra sönə bilər. Bu, bir anda 
fəzada  mövcud  olan  Ulduz-Fəza  tarazlıqlarının  pozulması  ilə 
meydana gələ bilər. Burulğanlar yerlərini dəyişə bilərlər.  
 
Yerin əmələ gəlməsinin bir neçə səbəb ehtimalları 
 
 Ehtimalları bir neçə variantda izah edə bilərik: 
-Yerin  əmələ  gəlməsində  (həm  də  digər  planetlərin)  çox 
ehtimal ki, Günəşin başqa bir Günəşlə toqquşması səbəb olub. 
Ulduzlar toqquşub nəticədə qopmalar planetlərə çevrilib. Yəni, 
fəza  burulğanları  qarşılaşıb,  toqquşma  və  itələmədən  sönmüş 
Günəşlərin  hissələri  kənarlara  ayrılıb.  Bu  prinsip  etibarilə 
planetlər  səpələnmiş  “Günəşdir”lər  (keçmiş  Günəşlərdir).  Bu 
fikrə  əks  olan  bir  fikir  də  meydana  gəlir.  Belə  ki,  istənilən 
Günəşin  meydana  gəlməsi  və  fəaliyyəti  üçün  mütləq  qaydada 
müəyyən  kütləli  kosmik  obyektlər  təsir  etməlidir.  Çünki 
kosmik  obyektlərin  qarşılıqlı  təsirləri  olmasa,  yaranışdan 
söhbət  gedə  bilməz.  Yəni,  ilk  baxışdan  demək  çətin  olar  ki, 
planetlərsiz ulduzlar yarana bilər; 
-Planetlər  (həm  də  Yer  kürəsi)  öz  tərkiblərində  fəza 
elementlərini birləşdirirlər. Yəni, onların birləşmələridir. Lakin 
fəza  elementlərinin  çevrilmələridir.  Məsələn,  bərk  materiyalar 
bu çevrilmələrin nəticələridir. Onda, belə qərara gəlmək olar ki, 

151 
 
planetlərin  (nəticə  məhsulları  olaraq)  yaranma  tarixi  və 
mənşəyi  vardır.  Ən  əsas  mənbə  elə  fəzadır.  Yarnış  prosesinin 
sonu  isə  planetlərdir.  Çevrilmə  proseslərinin  (özü  də  bir  dəfə 
baş  vermiş  çevrilmə  prosesi)  nəticələridir.  Deməli,  Günəşin 
yaranma  tarixi  haqqında  da  fikir  söyləmək  olar.  Burada  biz 
elmdə  qəbul  edilən  “Böyük  partlayış”  nəzəriyyəsinə  yaxın 
oluruq; 
-Yerdə  olan  su,  çox  ehtimal  ki,  iki  böyük  səbəbdəndir: 
birincisi, belə düşünmək olar ki, Yer vaxtilə digər bir materiya 
ilə  sürətlə  toqquşub.  Toqquşma  sayəsində  iki  bərk  materiyada 
parçalanma,  ətraflara  dağılma  əvəzinə  (tamamilə  dağılma 
ə
vəzinə) birləşmə meydana gəlib. Bu birləşmədə materiyaların 
müəyyən  hissələri  alov  nəticəsində  yanıb.  Soyuma  isə  suya 
çevrilib;  ikincisi,  toqquşma  baş  verməmişdən  öncə  Yerin 
daxilində  elə  su  olub.  Toqquşma  sayəsində  Yer  dağılıb  və  su 
meydana  gəlib.  Ola  da  bilər  ki,  Yer  kürəsi  bir  başqa  ulduza 
yaxınlaşıb  və  uzaqlaşıb  (lakin  öz  yerinə  qayıtmayıb).  Bunun 
nəticəsində  ərimiş  materiyanın  bir  hissəsi  suya  çevrilib.  Tam 
uzaqlaşmadığından  (yəni  bərkləşmiş  materiya  olduğu  məkana 
qayıtmadığından) 
da 
su 
tam 
bərkləşərək 
materiyaya 
çevrilməyib.  Deməli,  Yer  kürəsinin  Günəşlə (ulduzlarla)  əlaqə 
vəhdətində yaranma tarixi haqqında fikir yürütmək olar. 
Digər səbəblər: Yerin daxilində olan suyun (bu su təbii ki, 
elə fəzanın və Günəşin çevrilmə nəticəsidir) müəyyən vulkanik 
və  tektonik  proseslər  sayəsində  üzə  çıxması;  fəza  partlayışı 
sayəsində qismən soyumaqda olan fəza elementlərinin nəticəsi, 
buludların  soyuyaraq  dünya  okeanlarını  təşkil  etməsi  və  s.  Bu 
soyumada  su  və  tam  soyumuş  materiya  (yəni  quru  parçası) 
yaranıb.  
Belə nəticədən də  çıxış edə bilərik ki, əgər su materiyanın 
üzərindədirsə, onda materiyada olan elementlərin çoxu suda da 
var. 
 

152 
 
Məkan, qüvvə və planetlər haqqında 
 
Hər  bir  element  bir  məkandır.  Məkan  müəyyn  ölçüyə  və 
kəmiyyətə,  həcmə  malik  olan  sahədir.  Deməli,  sahəni 
elementlər yaradır. Məkansız element yoxdur. Varlıq yoxdursa, 
məkan  yoxdur.  Məkan  təbii,  təbiətdə  coğrafi  və  astronomik 
(kosmik)  mövqedir,  istinad  obyektidir,  vasitəsidir,  həmçinin 
elementin  koordinatıdır.  Hər  bir  element  başlanğıc  və  sondur, 
mərkəz və periferiyadır. Elementlərin (zərrəciklərin) böyük bir 
məkanda toplaşması geniş məkan müstəvisini meydana gətirir. 
Geniş  məkan  müstəvisi  də  coğrafi  cəhətləri,  astronomik 
istiqamətləri formalaşdırır. Bu baxımdan da tam boşluq deyilən 
ş
ey yoxdur. Tam boşluq elə heçlikdir. O da mütləq   yoxluqdur. 
Kosmik  fəza  boş  ola  bilməz.  Boş  olsaydı  varlıq  da  ola 
bilməzdir.  Boşluq  nəzərdə  tutulan  elementin  (obyektin)  digər 
elementlər  müstəvisində  yoxluğu  deməkdir.  Deməli,  kosmik 
fəza  müstəvisi  boş  deyil.  O,  özlüyündə  və  daxilində  olan  göy 
cisimlərinin  mövcudluğu  baxımından  doludur.  Ümumiyyətlə, 
az  sıxlıqdan  çox  bərkliyə  doğru,  yaxud  da  əksinə  keçidlərlə 
xarakterizə olunan mövcudluq var. Fəza az sıxlıqdırsa, olduqca 
kiçik  hissələrə  parçalanmış  elementlərdən  ibarətdirsə,  ulduzlar 
və  planetlər,  planetlərdə  olan  elementlər  (burada  əsasən  su 
(Yerdə)  və  torpaq,  alov,  hava-Yerdə;  başqa  planetlərdə  isə 
elementlərin  başqa  çevrilmələri,  yəni  nəticələri  var.  Buradan 
belə nəticə ortaya  çıxır ki, planetlərin  yaranmasına heç də tam 
şə
kildə eyni prosesi nəticələyə bilən qüvvələr tətbiq olunmayıb. 
Ya  planetlər  eyni  vaxta  yaranıb,  qüvvə  kəmiyyətlərinin  fərqi 
burada  mövcuddur.  Qüvvə  kəmiyyətinin  fərqini  həm  də 
planetlərin  eyni  olmamasında  axtarmaq  lazımdır.  Eyni  olsaydı 
hamısı  eyni  olardı,  bu  da  belə  olsayda  sistem  olmazdı.  Çünki 
sistem  fərqliliyi,  rəngarəngliliyi  və  qarşılıqlı  təsirliliyi  tələb 
edir,  bu  bir  qanunauyğunluqdur.  Qüvvənin  vahidliyi  və 
böyüklüyü  elə  sistemin  böyüklüyünü  yaradır  və  sistemin 
böyüklüyündən  fərqli  kəmiyyətli  qüvvələr  meydana  gəlir.  Bu 

153 
 

154 
 
məxluqlardır  və  həmin  planetlərdə  təkmil  texnika  mövcuddur. 
(Qeyd:  bir  çox  hallarda  isə  uçan  naməlum  obyektlərin  böyük 
dövlətlərin  xüsusi  xidmət  orqanlarının  kəşfiyyat  əməllərinin 
məhsulu,  bu  əməllərə  xidmət  edən  nəticə  məhsulu,  məqsədləri 
yerinə yetirmək üçün operativ vasitələr olduğu ehtimal olunur). 
Ə
gər  təkmil  texnika  varsa,  belə  güman  etmək  olar  ki,  bu 
texnikaya nail olmaq qabiliyyəti daha böyük planetin düşüncəli 
insanlarına xas olan xüsusiyyət olmalıdır.  
Digər  tərəfdən,  çox  güman  əsasında  hesab  etmək  olar  ki, 
yaşayışı  olan  planet  varsa,  bu  planet  Yer  planeti  qrupundadır, 
bəlkə də Yerin çox kiçik bir peykidir və çox kiçik olduğundan 
görmək olmur. Öz oxu ətrafında (yaxud da Yer ətrafında) Yerə 
nisbətən  daha  sürətlə  fırlanır-  hesab  edək  ki,  bir  neçə  saata. 
Ə
gər  kiçikdirsə,  onda  insanları  da  tez-tez  düşünəndirlər,  tez 
yetişəndirlər və bu baxımdan da tez bir zamanda da ölürlər. Tez 
yetişdiklərinə  görə  də  beyinləri  daha  da  inkişaf  etmiş 
vəziyyətdədir.  Lakin  onların  Yer  kürəsinə  gəlib  çıxmaları  və 
yaşamaları  da,  Yerdəki  şəraitə  uyğunlaşmaları  da  bir  qədər 
inanılmazdır.  Əks  halda,  belə  planetlər  varsa  və  planetlər 
kiçikdirlərsə,  onları  teleskoplar  görə  bilmirlər.  Görünməmənin 
səbəbləri:  birincisi  kiçik  olmasıdır,  Günəş  həmin  planeti 
işıqlandırır,  lakin  planetin  həcmi  (bəlkə  də  Yerin  bir  qitəsi 
qədər və  ya bir qədər ondan böyük və kiçik ola bilər, Yerdəki 
kimi  atmosferi  və  suyu  ola  bilər,  Yer  tərkibi  kimi  elementləri 
ola  bilər  və  s.)  kiçik  olduğundan  Günəş  həmin  planeti 
işıqlandırarkən,  planetin  əks  olunması  həddən  artıq  az 
olduğundan  onu  kəşf  etmək,  işıq  şüaları  ilə  siqnalları  qəbul 
etmək  mümkün  deyildir.  Ola  da  bilər  ki,  planet  Günəşdən 
“gizləndiyindən”  nisbətən  qaranlıqdan  ibarətdir.  Lakin  çox 
zaman  qaranlıq  olsa,  onda  öz  oxu  ətrafında  fırlanmasının 
sürətli  təmin  olunması  mümkün  ola  bilməz.  Ola  bilər  ki,  tez 
fırlanma  onu  tez  qaranlıqlaşdırır  və  işıqlandırır.  Planetlərin 
fırlanma  və  kəsişmə  bucaqları  fərqlidir.  Bu  bucaqlar  həmin 
planetlərin kəşflərinin qabağını alır.  

155 
 
Bəlkə  də  belə  planetlərin  sayı  bir  yox,  bir  neçədir.  Lakin 
həddən  çox  olsaydı,  əks  şüalar  (planetlərin  əks  olunması) 
hesabına həmin planetlər qrupunu tapmaq asan olardı. 
Belə də ehtimal etmək olar ki, bu planet (planetlər) elə Yer 
kürəsinin  “əkizi”  dir.  Onunla  bir  yerdə  dövr  edir  və  bu 
baxımdan  da  ayrıca  görünə  bilmir.  O  da  ola  bilər  ki,  həmin 
planetlər  başqa  bir  qalaktikanın  planetləridir,  lakin  mərkəzlər 
yaxındır. Süd Yolu qalaktikasının yanında paralel qalaktika da 
vardır  və  onun  planeti  Yer  kürəsi  ilə  çox  oxşardır.  Burada 
zaman-məkan  vəhdəti  daha  yaxındır,  dolayı  gedilən  yollar  bir 
anlığa  birbaşa  gedilir.  Yəni,  başqa  qalaktikalara  yaxın  yollar 
vardır.  Planetləri  çoxtərəfli,  çoxbucaqlı,  yəni  sistemli  əks 
olunmalarla tapmaq olar.  
 
 
  
 
  
 

156 
 
Qrafiklər bölməsi 
 
 
График-1 
 
Варлыьын  антонимлийини  якс  етдирян  схем-енеръинин  артыб-азалмасы 
ганунауйьунлуьу иля   
 
Цмуми 
азалма 
трайекторийасы  –мцтляг 
щядяфлярин 
азалмасы 
трайекторийасы  
 
+ 
- 
Мцяййян мцтляг  
щядяфляр  вя  щямин  щядяфлярдян    кечид  мяркязляри    -
енеръинин мцяййян артан
 
мярщяляси вя азалмаьа кечиди  
 
 
Антонимлярдир.  Лакин  щяр  бир  хятт  цзряиндя 
антонимлик  вар.  Артыб-азалма  щяр  бир  хяттин 
юзцндя  мювжуддур.  Артан  вя  азалан мцтляг 
бярабярлийя  маликдир.  Мясялян,  2-дян  1-ин 
азалмасы  еля  азалан  1-я  бярабярдир.  Бу  да 
низам  ганунуна  табедир.  Енеръинин  артмасы 
вя  азалмасы  ейни  кямиййятя  бярабярдир. 
Каинатда  мякан  йох,  кямиййят  ейнилийи 
мювжуддур.  Щяр  бир  елементин  юз  мяканы 
вар.  Кямиййят  артыб-азламасы  мцхтялиф 
мяканлар 
цзяриндян 
мейдана 
эялир. 
Антонимляр 
енеръинин 
артмасы 
вя 
азламасындан  мейдана  эялир.  Антонимлярдя 
мякан бахымындан  “+” = “-“  олур.  О  да  1-я 
бярабярдир,  сыфыра  йох.  1-ин  дя  тяркибиндя 
чохлу  сайда ян  кичик  бюлцнян вардыр. Демяк 
олар ки, ян кцчик бюлцнян дя ващиддир, о да 1-
дир, йахуд да 1-ин  тяркиби олан 1-лярдир.  
 
Енеръинин  мцтляг  азалмасы 
вя  йени  артыма  кечид 
мярщяляляридир.  
 
Цмумиййятля, 
мцтляг 
“0” 
йохдур.  Чцнки  щяр  шей  вар. 
Кечид  “1”-дян    олур,  “0”-дан  
йох.  Енеръи  олмайанда  йени 
енеръи  онун  йанында  олур.    “0”  
ися 
шяртидир. 
Ифадя 
етмяк 
цчцндцр.    Мясялян,  бош  “0”ла 
ифадя олунур. Бошун  йериня долу 
эяляндя  еля  долу  олур.  Бу 
бахымдан  бош  +долу  =долу 
формуласы 
алыныр. 
Инамсызлыг 
енеръидир.  Бу  бахымдан  шярти 
сыфырдыр.  Енеръи  щямин  мякана 
долдугжа биря йахынлашыр.  
 
Бу  принсип  истянилян  фикирдя,  онун  антонимляриндя  мювжуддур. 
Мясялян, инам  артдыгжа  енеръи  артыр, мцтляглик  артыр. Инам  азалдыгжа 
мцтлягликляр  азалыр,  мцтлягликляр  нисбиликлярля  йени  мцтлягликярля, 
азалан  мцтлягликлярля  явяз  олунур.  Шцбщя  инамы  инамсызлыьа  чевирир. 
Демяли, шцбщя енеръини азалдан фактордур.  
 
= 

157 
 
 
Гарфик-2 
 
“Щя” вя “йох” анлайышларынын енеръи дяйишмяляри иля ясасыны якс етдирян 
схем  
 
Нязярдя 
тутулан 
“Йох”   
 
Нязярдя 
тутулан 
“Щя”  
 
“Йох” 
–дан  
 
“Щя”-
йя   
 
Енеръинин 
азалмасы  –
мянфинин 
артмасы
  
 
Енеръинин 
артмасы  –
мцсбятин 
артмасы
  
 
Цмумиййятля, 
“сыфыр” 
йохдур,  бу  шяртидир. 
Бурада  рянэляр  гарышыр. 
Кечидляр дя тез ола билир.  
Енеръи азалыр  
 
Енеръи 
артыр  
 
“Щя”  иля  “йох”  арасында  узун   бир  заман  вардыр.  Дцшцнжя  узандыгжа  “щя”  иля  “йох” 
арасында    мясафя  дя узаныр. Енеръи  артанда  нязярдя  тутулан    мцтляг  “щя”  йя  чатмаг 
олур вя бурада нязярдя тутулан  “щя” мцтляг “щя”йя чеврилир. Нязярдя тутулан “йох”  о 
заман гятиляшир  ки,   нязярдя тутулмуш мцтляг  “щя”дян она гядяр  енеръи кцтляси  азалыр.  
Инсанын дахили енеръисинин артмасы вя азалмасы “щя” вя “йох”у мцтляг  вя нисби едир.  
 
-a 
a 
-b 
b 
-а-нын  енеръисизлик  бошлуьу    а-нын  енеръи 
кцтлясиня  бярабярдир.  Б-нин  енеръи  кцтляси  –б-
нин  бошлуг  сащясиня  бярабярдир.  Бу  гайдада 
енеръи  юз  бюшлуьуну  долдурур  вя  йа  да  юз 
мяканыны  тярк  едир.  Бошлуьун  долдурулмасы 
сайясиндя таразлыг йараныр.  
 
Мянтиги  нятижя  олараг  гейд 
етмяк  олар  ки,  “щя”  вя  “йох” 
щяр  бир  анда  мцтлягдир,  щям 
дя дяйишяряк йени мцтлягдир.  
 
Бурада  гырмызы сащы  олан  “-“,  йашыл  сащя олан 
“+”-ун  кюлэясидир.  Гырмызы  бошлуг,  йашыл  долу 
оландыр. Бошла долу арасында ейнилик вар.  
 
Рянэлярдян 
эюрцнцр 
ки, 
енеръинин 
артмасы 
ону н  азалмасы  иля 
яксдир. 
 
Енеръи 
азалмалары 
ися 
дцздцр.    - 1-1-1-1  
яксдир  1+1+1+1;  -
4+1+1+1+1 
ейнидир  4-1-1-1-1, 
йяни 4-4 
Енеръи  азалмалары 
сыфыра  доьру  эялир, 
артма  вя  азалма 
ися 
сыфырдан 
узаглашыр.  

158 
 
 
Космик фяза вя елементляри нисбятинин хяйали тясвири 
 
График-3 
 
Космик 
фяза  
 
Эцняш 
 
Бурада  рянэляр  нисбидир.  Каинат  даща  чох  гаранлыглардан,  йяни,    ишыг  зяиф  дцшян  щиссялярдян  (шярти 
мянфиликлярдян)    ибарятдир.  Эцняш  ятрафында  олан  космик  фязанын  бцтцн  мцстявиси  ейни  рянэдя  ола 
билмяз. Эцняшя йахын олан вя енеръинин бол олдуьу щиссяляр нисбятян парлаг олур. Она эюря ки, бурада 
щярякят  сцрятлидир.  Елементлярин  щярякятинин  эцжлц  олмасы  онларын  рянэляринин  дя  парлаглашмасына 
сябяб  олур.    Парлаглыг  Эцняшин  юзцндя  пикя  чатыр.  Эцняшдян  араландыгжа  парлаглыг  да  зяифляйир. 
Чцнки, мцсбят щярякятин  мигдары  ашаьы  дцшцмяйя башлайыр. (Гейд: бир рянэ башга рянэин  ичярисиндян 
кечяркян  яламятини  эюстярир.  Демяли,  рянэлярин  гарышмасы,  цст-цстя  дцшмяси  якс  олунмадыр.  Мцтляг 
щалда, тяк олараг  щеч бир рянэ йохдур. Рянэляр еля бир-бириляринин яламятлярини  билдиряндир. Бурадан да 
беля  бир  нятижя  щасил  олур  ки,  гаранлыг  вя  ишыглыг  бир-бириляриня  нисбятдя  бцрузя  веряндирляр.  Бу  да  ону 
демяйя  ясас верир  ки, мцсбятсиз мянфи, мянфисиз ися мцсбят йохдур. Демяли,  ващид тяркибдян, тяркиб  дя 
ващиддян  ибарятдир.  Бунлар  яламятляри  мцяййян  едянлярдир.  Буна  эюря  дя  тябиятдя  бир  йох,  башланьыж 
цчцн  ики  елемент  вар.  Бунлардан  бири  сцрятли щярякятдя  олан,  диэяриси  ися  нисбятян аз  сцрятли щярякятдя 
оландыр. Там щярякятсизлик ися йохдур, бу оларса, елемент дя ола билмяз).  Схемдя Эцняш вя планетлярин 
аь  олмасы  ону  демяйя  ясас  верир  ки,  бунлар  охшардырлар.  Демяли,    Эцняшдян  планетляр  йараныб  вя 
планетляр Эцняши гидаландырырлар.  Орта мцстяви ися мянфидир. Демяли, ики мцсбятин арасы мянфидир. Бу, 
онларын бирляшмясинин гаршысыны алыр. Демяли, Эцняш вя планетляр даима олараг мювжуд ола билярляр.  
 
Парлаг фяза  
 
Цмуми  Эцняш  системи  сащяси  цзря 
гаранлыгла шан    фяза  –мянфиликл ярин 
цстцнлцк тяшкил етди йи щисс яляр  
 
Пл анетлярдя  ишыгланмалар  олур. 
Бу  бярк  материйанын  Эцняш 
ишыьыны  юзцня  чякмяси  иля 
ялагядарды р.  
 
Цмуми систем цзря 
мцсбятликлярин  чох 
олдуьу щиссяляр 
 

159 
 
 
 
Günəşin əmələ gəlməsini əks etdirən  
sxem-ehtimallar, güman və fərziyələr 
Qrafik-4 
Planetlərin 
hərəkət radiusu 
Kosmik fəzada-Günəş sistemində planet əhatəsi-
planet zonası 
Günəşə daxil 
olan elementlər 
–oksigen və 
hidrogen  
Günəşdən çıxan 
elementlər-Günəşin 
şüalanması nəticəsi 
sahələri  
Planetlər hərəkət edərkən-planet sahəsindən (kosmik məkanda olan sahə) fəzadakı elementləri Günəşə doğru itələyir. Hər bir 
planetin hərəkətindən Günəşə doğru kosmik fəza elementinin seli axır. Planetlər kosmik fəzanı daiama hərəkət vəziyyətində 
saxlayırlar. Hərəkət edərkən həm Günəşdən şüa qəbul edirlər, həm də hissəcikləri Günəşə doğru hərəkət etdirirlər. Hər bir planetin 
hərəkət sahəsi var. Hərəkət etdikcə hərəkət sahəsində olan elementləri kənara çıxarırlar. Bu anda kənara çıxan sel planetlərdən 
Günəş şüasının əks olunması elementlərini ətrafa doğru itələyirlər. Bu prinsip üzrə planmetlər arasında da enerji paylanmaları 
gedir. Plantlər hərəkət etdikcə hərəkət sahələrində olan element kütləsini digər planetə tərəf yönəldir. Bu anda qarşılıqlı sel 
sahələri yaranır. Buna görə də kosmik fəza hərkətdə olur. Sürətlə fırlanan və kütləsi böyük olan planet daha çox elementi fəzada 
yaymaqla (yer açmaqla) hərəkət etdirir. Bu prinsipə görə Ay ilə Yer planeti arasında çox böyük cazibə və itələmə var.  Planetlər 
arasındakı fəzada temperatur fərqi böyükdür. Məsələn, Yer planeti ilə Günəş arasındakı məsafədə-kosmik fəzada olan temeperatur 
ilə Marsla Günəş arasında olan fəza temperaturu eyni ola bilməz. Böyük kütləli planet hərəkət edəndə onun kosmik fəzasının 
temperaturu da bir qədər isti ola bilər. Çünki, hərəkət nəticəsində axın böyükdür. Axının böyük olması temperaturun da böyük 
olmasına səbəb ola bilər. Deməli, planetlər arasında enerji paylanması var. Məsələn, belə fərz etmək olar ki, Venera planeti ilə Yer 
arasında hərəkət sahələrində bir-birinə enerji paylanmaları var. Kosmik fəza tək günəşin yox, həm də  planetlərion hərəkətindən 
enerji alır. Bu enerji planetlər arasında paylanır. Enerjinin paylanması öz növbəsində planetlərarası əlaqələrin əsasını təşkl edir. Bu 
baxımdan da bir planetin olmamamsı digər planetə mənfi təsirini göstərə bilər.  Günəşin fırlanmasında planetlərin rolu var. Çünki, 
fəza elementlərini süərətlə Günəşə doğru itələyirlər. Günəş adlanan mənbədə,  bu itələmə  -çökək yerdə- sovrulmaya çevrilir. 
Deməli, cazibə və itələmə qüvvəsinin əsas mənbəyi elə Günəşdir.  
Günəş fəza müstəvisinin “çökək yeridir”. Burada elementlərin sovrulması baş verir. Sovrulmadan –
elementlərin qarşılaşmasından da çevrilmələr meydana gəlir. Çevrilmə elə Günəşi yaradır. Qüvvə də 
elə bu sovrulmadan başlayır. Günəş qüvvənin mərkəzixdir. Fəza qüvvənin yaranması mənbəyidir. 
Elementlər sovrulduqca Günəş fırlanır. 
Kosmik 
fəza 

160 
 
 
Эцняшин ямяля эялмясини якс етдирян схем 
 
График-5 
 
Эцняш 
атмосфери 
–бурада 
температур 
йанма 
мянбяйиндян  нисбятян  аздыр. 
Чцнки, 
космик 
фязадан 
нисбятян 
сойуг 
елементляр 
бурайа дахил олур
.  
 
Космик фяза  
 
Исти  елементляр  
 
Сойуг 
елементляр 
 
Елементлярин 
“йанма” 
мянбяйи 
 
Гцввянин  ямяля  эялмя 
йери-жазибя  вя  итялямя 
гцввяси мяканы 
 
Гцввя 
Эцняш 
бурульанындан  ямяля 
эялир.  
 

161 
 
 
Эцняш шцасынын фязадан кечмяси  
 
График-6 
 
Эцняш 
 
планет 
 
Мцсбятликляр  
 
Мянфиликляр  
 
Космик 
фязада  олан 
тягриби  сыфыр 
хятти.  Бурада 
нисбятян  зяиф 
енеръисизилк 
вар.  
Щярякятин 
зяифлийи 
мцшащидя 
олуна  биляр. 
Беля 
охшар 
нисбят 
планетляр 
арасында  да 
ола биляр 
 
Планетляр 
 
Гейд:  Эцняш  ян  эцжлц  сцртцнмя  олдуьуна  эюря  
парлаглашыр. Демяли, Эцняш бурульандан мейдана эялян 
сцртцнмянин    парылтысыдыр.  Эцняшдя  парлаглыг  чохдур, 
сцртцнмя 
чохдур. 
Космик 
фязада-Эцняшдян 
араландыгжа,  парлаглыг да азлыр. Чцнки сцртцнмя азалыр. 
Планетлярдя  ися  Эцняш  ахыны  бярк  кцтля  иля  растлашыр. 
Сцртцнмя артыр, демяли парлаглыг да артыр. Бу бахымдан 
космик 
мякан 
Эцняшдян 
узаглара 
эетдикжя, 
гаранлыглашыр.  Планетлярдя  ися  парлаглашыр.  Планетлярдя 
енеръи мянбяляри мяркязляшир,  сых характери алыр.  
 

162 
 
 
График-7 
 
Эцняшятрафы бурульан сащялярини якс етдирян схем  
 
Эцняшин юзц  
 
Эцняшятрафы 
бурульанлар-
Бурульан 
щярякятиндя 
олан 
Эцняшятрафы космик фяза  
 
Эцняш  бурульаны 
сайясиндя  Эцняш 
юз  оху  ятрафында 
дювр 
едир. 
Дювретмя 
еля 
бурульанын 
юзцдцр. 
Бурульан 
планетляри 
дювр 
етдирир, 
онларын 
орбитал  сащялярини 
мейдана эятирир.  
 
Жязбетмя-
йахынлашдырма  
 
Итялямя гцввяси-
узаглашдырма 
 
Эцняшя  дахил  олан  вя 
Эцняши  тярк  едян 
елементляр  Эцняшдян 
ейни  мясафядя  ейни 
тяркибя 
маликдир.  
Эцняшдян  мясафясиня 
эюря  жязбетмя  вя 
итялямя 
гцввяси 
кямиййят  бахымындан 
ейнидир. “минуслар” вя 
“плуслар”  бярабярдир. 
Системдя 
олан 
таразлыг  да  бурадан  
мейдана эялир 
 
 
 
 
“-“  =  “-“;    “+” 
=”+” 
Бурульанлар  мяркязягачма-Эцняшягачма  вя 
мяркяздянгачма трайекторийасы жызырлар. 
Планетлярин  итялямяси  –Эцняшин  жязбетмяси, 
Эцняшин  итялямяси  ися  планетлярин  жязбетмяси  иля  
дцз  мцтянасибдир.  Эцняш  енеръини  бурахыр-планет 
удур; планет ися енеръини Эцняшя ютцрцр.  
 

163