Sual: Əgər sadaladığınız əlamətlər uşağımda varsa, hansı səbəbi əsas götürməliyəm?
Cavab: İlk əvvəl uşağın mərkəzi sinir sistemini müayinədən keçirin. Diaqnozun dəqiqliyi üçün peşəkar psixoloqa müraciət edin. Bə`zən uşağın rəftarındakı nöqsanlar ailə ixtilafları ilə bağlı olur. Ailə yeni mənzilə köçdükdə vərdiş verdiyi mühitdən, köhnə dostlarından ayrılan uşaq nigarançılıqlarla üzləşə bilər. Bə`zən isə uşağın narahatçılıqları kiminsə onu qorxutması ilə bağlı olur. Yaxınların ölümü, valideynin sərt rəftarı, ata-ana arasındakı dava-dalaşlar həyatda və ya televiziyada gördüyü qorxulu səhnələr və bu kimi başqa hadisələr uşağın rahatlığını pozur və rəftarda nöqsanlar müşayiət olunur.
Hələ məktəb yaşına çatmamış belə uşaqlarla münasibət qurmaq çox çətin olur. Onlar özünü köməksiz və tənha hiss edirlər. Bununla belə, mən valideynin müstəsna tə`sirinə inanıram və bu inam məni onlarla söhbətə vadar edir.
Sual: Məktəb yaşlı uşaq üçün hansı rəftar qüsurlu sayılır?
Cavab: Uşaq üçün ən böyük nöqsan yaddaşsızlıqdır. Əgər o diqqətini toplaya bilmirsə, fikri dağınıqdırsa, bu çox pis haldır. Bə`zi uşaqlar isə hətta müəllimin də göstərişlərinə itaət etmirlər. Təkcə bu itaətsizlik yox, bir sıra başqa eyiblər də daha çox oğlanlara aiddir.
Unutmayın ki, itaətsizlik, diqqətsizlik, süstlük kimi nöqsanlar sinir xəstəliklərindən doğa bilər. Əgər belə olsa, tövsiyə və danlaq yox, yalnız müalicə səmərəli ola bilər.
Problemi olan əksər uşaqlar məktəbə könülsüz gedir. Əgər uşaq məktəbə getməkdən qorxursa, bunun kökləri valideyn-övlad münasibətlərindəndir. Əgər uşaq yalnız ailə mühitində özünü rahat hiss edirsə, valideyn özünü qınamalıdır.
Məktəbdə xoşagəlməz rəftar edən uşaqlar, adətən, valideyn diqqətindən məhrum olmuş uşaqlardır. Onlar arzusunda olduqları diqqəti qazanmaq üçün hətta mənfi hərəkətlərə də əl atırlar.
Bir daha xatırladıram ki, uşağın mənfi emosiyalarını məktəbdəki hadisələr də qıcıqlandıra bilər. Mənə müraciət edən valideynlərdən biri məktəb yaşlı çalışqan övladının birdən-birə məktəbdən imtinası faktı ilə üzləşmişdi. Bütün ehtimallar nəzərdən keçirildikdən sonra mə`lum oldu ki, məktəbdə kobud bir uşaq onu qorxutmuşdu.
Sual: Məktəb yaşından gənclik dövrünədək uşaq daha hansı problemlərlə üzləşə bilər?
Cavab: Məktəbə aid yersiz söhbətlər, kobud rəftar, intizamsızlıq, natəmizlik, dava-dalaş bu dövrə aid olan xarakterik nöqsanlardır. Bütün bu nöqsanların əsas səbəblərindən biri uşaqdakı “diqqət aclığıdır”. Adətən, belə uşaqlar onlara lazımı qədər diqqət yetirə bilməyən ataya qarşı kinli olurlar. Atanın ifrat tələbkarlığı da uşaqda mənfi hissləri qıcıqlandıra bilər. Hətta uşaq pis işlərə əl ataraq, atanı rüsvay etməkdən də çəkinmir.
Yeniyetmələr arasında oğurluğun başlıca səbəbi maddi ehtiyac yox, macəraçılıq, diqqəti cəlb etməkdir. Oğurluq təsadüfi hadisə olsa da, adətən dostların təşviqi ilə baş verir. Uşaq bu işlə dostları arasında nüfuz qazanacağına ümid edir. Ona görə də oğurluğun səbəbini tapmaq çox zəruridir. Yalnız bu səbəbi bildikdən sonra oğruya qarşı tədbir görmək olar. Oğurluq etmiş uşağı ağır tənbeh etməyin. Onun yatmış hisslərini oyatmaq üçün tə`sirli bir metod axtarın. Bə`zi uşaqlar evdən kiçik şeylər oğurlamaqla öz ehtiyaclarını ödəmək istəyirlər. Onun başlıca ehtiyacı isə dostlarının diqqətini cəzb etməkdir. O, oğurladığı şeyi hörmət qazanmaq üçün rüşvət verir. Eyni məqsədlə oğurluğa əl atan böyüklərlə rastlaşdıqda təəccüblənməmək olmur.
Sual: Hansı səbəblər gələcəkdə pis rəftar doğura bilər?
Cavab: Uşağın hansısa inkişaf mərhələsində ortaya çıxmış istənilən problem gələcək üçün qorxuludur. Problemli uşaq öz nöqsanını biruzə vermək üçün münasib şərait gözləyir. Beləcə, uşaqlıqda bünövrəsi qoyulmuş nöqsan illərlə sonra özünü göstərir.
Sual: Uşağın problemini həll etmək üçün mütəxəssisə müraciət etmək vacibdirmi?
Cavab: Uşağın üzləşdiyi problemi inkar etmək və ya onu özbaşına həll etmək məs`uliyyətsizlikdir. Siz kompüteriniz düzgün işləmədikdə dərhal mütəxəssisə müraciət edirsiniz. Yoxsa övladınızı kompüterdən primitiv sayırsınız? Bəlkə bu münasibətin arxasında biganəlik durur?!
Övladını sevən və onun əsrarəngiz bir varlıq olduğunu dərk edən valideyn bu övlada diqqətlə yanaşır və onun problemlərini mütəxəssislə birgə həll edir.
Yalnız peşəkar mütəxəssislərə müraciət edin, onun bilik və təcrübəsinə əmin olun. Elmi əsərlər yazmaq hələ yaxşı həkim olmaq deyil. Naşı həkim nəinki problemi aradan qaldıra bilmir, hətta əlavə problemlər yaradır.
Sual: Naşı həkim hansı problemləri yarada bilər?
Cavab: Həkim əvvəlcə düzgün diaqnoz qoymalıdır. Bunu isə yalnız peşəkarlar bacarır. Xəstəliyi düzgün müəyyənləşdirməmiş həkim xəstədə olmayan bir xəstəliklə mübarizəyə başlayır. Bu sahədə cəzasızlıq hökm sürsə də, bəşəriyyətə qarşı yönəlmiş ən ağır cinayətlərdən biri xəstənin yanlış müalicəsidir. Qoyduğu diaqnoza əmin olmayan həkim əmrə tabe olan cəlladdan daha qəddardır.
Tanıdığım mütəxəssislərin bir çoxu ehtimallara əsaslanaraq diaqnoz qoyur və müalicəyə girişir. Müalicə başa çatdıqdan sonra isə ortaya yeni problemlər çıxır. İllər uzunu müalicə alıb, heç bir fayda görməyən bir çox xəstələr həqiqi mütəxəssislə rastlaşdıqda qısa bir müddətdə sağalırlar. Bütün davranış nöqsanlarını uşağın psixikası ilə əlaqələndirib, psixotrop dərmanlardan istifadə edən həkim bu uşağın taleyi ilə oynayır. Psixotrop maddələrdən istifadə edən uşaq bir müddət sonra öz uşaqlıq həyatına qayıda bilmir.
Sual: Psixoloqun yanılmasının səbəbi nədir?
Cavab: Dünya cəmi bir neçə ildir ki, psixologiyaya əhəmiyyət verir. Yaxın vaxtlaradək psixologiya ciddi qəbul olunmaz, psixoloqlar məsxərəyə qoyulardılar. Amma son dövrlər insanlar psixoloqlara daha çox üz tutur, bütün ümidlərini bu sahəyə bağlayırlar. Psixoloqlar da insanların ümidlərini doğrultmaq üçün var qüvvələri ilə çalışırlar.
Əfsus ki, bütün sahələrdə olduğu kimi, bu sahədə də ciddi nöqsanlarla qarşılaşırıq. Başlıca səhv odur ki, xəstəliyi müayinə edən həkim xəstəliyin səbəblərini orqanizmdə yox, xarici mühitdə axtarır. Əslində bütün insanlar üçün xarici mühitdə qıcıqlandırıcı amillər var. Psixoloq hər hansı xarici amili əsas tutaraq psixotrop maddələrdən istifadə etməyə başlayır. Bu maddələr vasitəsi ilə orqanizmin xarici mühitə olan reaksiyası zəiflədilir. Amma əksər xəstələr bu dərmanlar vasitəsi ilə düşdüyü çətinlikdən qurtula bilmir. Xüsusi ilə, sinir sistemi zədəli insanlar uyğun müalicələrdən heç bir fayda görmür. Cəmiyyət bu acı həqiqəti qəbul etməlidir ki, əksər psixi xəstəlikləri ən mahir psixoloqlar belə müalicə edə bilmirlər.
