Teqvim-2015. pdf

Ə d ə b i y y a t
Quliyev, A. 
Azərbaycanın görkəmli 
səyyah və alimi Hacı 
Zeynalabdin Şirva-
ni /A.Quliyev; red. 
Ə.Ələsgərzadə; Azərb.
SSR EA, Şərqşünaslıq 
İn-tu.- Bakı: AzSSR 
EA, 1964.- 209 s. 
Haqverdiyev, H. Hacı 
Zeynalabdin Şirvanin 
tarixi-coğrafi fikirləri 
/H.Haqverdiyev           
//Kredo.- 2014.- 25 
yanvar.- S.15.
Fərəcov, S.Səyahətdə 
keçən ömür: Hacı 
Zeynalabdin Şirvani          
//Mədəniyyət.- 2011.- 
27 aprel.- S. 13.
İ n t e r n e t d ə
www.anl.az
www.az.wikipedia.org
www.adam.az
www.files.preslib.az

---

365
Tarixdə bu gün
1315 
illiyi
Kitabi-Dədə-Qorqud  
2015
Azərbaycan xalqının  əsrlər boyu ya-
ratdığı  zəngin mədəni-mənəvi sərvətlər 
xəzinəsində “Kitabi-Dədə Qorqud” özünə-
məxsus layiqli yer tutur. Qəhrəmanlıq dolu 
keçmişimizi parlaq əks etdirən bu misilsiz 
və möhtəşəm sənət abidəsi milli varlığımı-
zın müəyyənləşməsində mühüm rol oyna-
mışdır.  Əcdadlarımız barəsində yaradılmış 
ən böyük və məşhur oğuznamələrdən ibarət 
“Kitabi-Dədə Qorqud” (“Kitab-i Dədəm 
Qorqud  əla lisan-i taife-i Oğuzan” (Oğuz 
tayfalarının dilində  Dədəm Qorqudun ki-
tabı - Oğuz türk dastanı)) ana dilimizin 
tükənməz ifadə imkanlarını özündə yaşa-
dır. Azərbaycanın tarixi coğrafiyasını bütün 
genişliyi ilə  əhatə edən monumental epos 
xalqımıza məxsus qədim adət-ənənələrin, 
ulu babalarımızın dünyagörüşünün, mənə-
vi aləminin və yüksək bədii zövqünün 
öyrənilməsində qiymətli mənbədir. 
“Kitabi-Dədə Qorqud” Azərbaycan xalq 
ədəbiyyatının  ən qədim yazılı abidəsidir 
(XI-XII  əsrlər). Elm aləminə XIX əsrdən 
məlum olan “Kitabi-Dədə Qorqud”un iki 
əlyazma nüsxəsi (Drezden və Vatikan) ta-
pılmışdır. 
“Kitabi-Dədəm Qorqud” eposunun 
bizə  gəlib çatmış  əlyazma nüsxələrinin 
köçürülmə tarixi XVI əsr kimi müəyyən edi-
lir. Boylarda orta əsrlər dastanlarımız kimi, 
nəsr və şeir parçaları növbələşsə də, həmin 
şeir parçaları orta əsrlərin poetika qanun-
larına az uyğun gəlir. Bəzi tədqiqatçıların 
fikrincə, “Kitabi-Dədə Qorqud”da vaxtilə 
bəzi digər qədim türk dastanları kimi 
başdan-başa  şeirlə yaradılmış, sonra isə 
yaddaşlarda yalnız əsas motivləri qaldığın-
dan, yazıya köçürülərkən nəsrlə bərpa edil-
mişdir.
Dastanların əsas süjeti aşağıdakı on iki 
boyda  əks olunmuşdur: “Dirsə xan oğlu 
Buğacın boyu”, “Salur Qazanın evinin yağ-
malandığı boy”, “Bayburanın oğlu Bamsı 
Beyrək boyu”, “Qazan bəyin oğlu Uruz 
bəyin dustaq olduğu boy”, “Duxa Qoca 
oğlu Dəli Domrulun boyu”, “Qanlı Qoca 
oğlu Qanturalı boyu”, “Qazılıq Qoca oğlu 
Yeynəyin boyu”, “Basat Təpəgözü öldür-
düyü boy”, “Bəkil oğlu  Əmranın boyu”, 
“Uşun Qoca oğlu Səgrəyin boyu”, “Salur 
Qazan dustaq olub oğlu Uruz çıxardığı 
boy”, “İç Oğuza Dış Oğuz asi olub Beyrək 
öldüyü boy”.
Bu dastanlar islamdan öncə Azərbay-
canda baş vermiş hadisələrlə səsləşir. Das-
tandakı hadisələrin  əksəriyyəti Dəmirqapı 
Dərbənd, Bərdə, Gəncə,  Əlincə, Göyçə 
gölü və s. yerlərdə  cərəyan edir. “Kitabi-
Dədə Qorqud”u yazıya köçürən şəxs Dədə 
Qorqudu bu dastanların yaradıcısı, həm də 
iştirakçısı kimi təqdim edir. “Kitabi-Dədə 
Qorqud” yarandığı dövrün adət-ənənələri, 
köçəri həyat tərzi və s. haqqında tarixi-
etnoqrafik məlumatla zəngindir. Soykö-
kümüzü, tariximizi, dövlətçiliyimizi və 
Azərbaycan türkcəsini öyrənmək baxımın-
dan zəngin mənbə olan “Kitabi-Dədə Qor-
qud” yalnız Azərbaycanın deyil, bütün türk 
dünyasının ölməz kitabıdır.
Azərbaycan xalq bədii təfəkkürünün 
abidəsi olan “Kitabi-Dədə Qorqud” das-
tanlarının poetik dili bədii təsvir vasitələri 
ilə zəngindir. Onlarda xalq dilinin incəlik-
lərindən, atalar sözü, məsəl və idiomatik