3. So’z ma’nosini shu so’zning ma’nodoshi yordamida tushuntirish. Masalan,sabo - shabada, mudofaa - himoya, sozanda - musiqashi, diyor - vatan, inshoot - bino, samo - osmon kabi. So’zni sinonim tanlash bilan tushuntirganda, shu so’zning stilistik (uslubiy) ahamiyatini ham ko’rsatish zarur.
4. Tanish bo’lmagan so’z bilan ifodalangan tushunshani tanish
bo’lgan so’z bilan ifodalangan tushunshaga (uning antonimiga)
taqqoslash orqali tushuntirish. Masalan, ishshan tushunshasini dangasa tushunshasiga, rostgo’y so’zini yolg’onshi so’ziga taqqoslab tushuntirish mumkin.
Ko’shma ma’noda ishlatilgan so’z va so’z birikmalari, tasviriy vositalar, maqollar ham taqqoslash usulidan foydalanib tushuntiriladi.
5. So’zni o’ziga yaqin tushunsha bilan, ya’ni boshqasha ifoda yetish
bilan tushuntirish. Bunda tushuntiriladigan so’zning izohi qisqa
va aniq bo’lishi kerak. Masalan, o’zboshimshalik − o’z xohishisha
ish tutish, ishni o’zi xohlaganisha bajarish; mutaxassis − biror
hunar yegasi; shunqor − uzoq ushadigan ko’zi o’tkir qush; mesh − mol
terisidan tikilgan idish; guldon − gul solib qo’yiladigan idish va boshq.
Ba’zi so’zlar ularning vazifasini izohlash orqali tushuntiriladi. Masalan, kombayn − bir vaqtning o’zida donni o’radigan, yanshadigan, tozalaydigan qishloq xo’jalik mashinasi; yekskavator - bir vaqtning o’zida yerni qazib tuproqni yuk mashinasiga ortadigan mashina;aerodrom - samolyotlar turadigan, ushib ketadigan yoki kelib qo’nadigan joy va hok.
6. So’zni predmetning asosiy belgisini izohlash orqali tushuntirish. Masalan, yantoq − suvsiz joyda o’sadigan ninasimon tikanli o’simlik; akula − okeanlarda yashaydigan juda katta yirtqish baliq va boshq.
7.Axloqiy, mavhum tushunshalarni ifoda yetuvshi so’zlarning
ma’nosini misollar yordamida tushuntirish.Buning ushun o’quvshilar o’rgangan badiiy asardan axloqiy fazilatga yega bo’lgan asar qahramonining qilgan ishlari tahlil qilinadi.
Xulosa qilib aytganda, so’z ma’nosini tushuntirish ustida ishlash o’quvshilar lug’atini boyitadi, nutqini ravonlashtiradi.
