Kimyanın ilkin qanunları. Kütlə və enerjinin saxlanması qanunu

Dəmir ərintiləri.

Texnikanın əsas tələbatını dəmirin ərintiləri-çuqun və polad ödəyir. Sənayenin elə bir sahəsi yoxdur ki, orada dəmirin ərintilərindən istifadə olunmasın. Poladdan maşın­qa­yırma, avtomobil, kənd təsərrüfatı maşınları və inşaat materialları kimi geniş tətbiq olunur.

60. 
    Çuqun və poladın alınması.
    

Dəmirin alınması, onun təbii filizlərinin reduksiyasına əsas­la­nır. Proses domna sobalarında aparılır. Soba növbə ilə filiz, əhəng daşı və koksla doldurulur. Sobaya aşağıdan 600-800⁰C-də qız­dırılmış hava verilir və koksun yanması hesabına t1850⁰C-­yə çatır. Koks yandıqda əmələ gələn karbon qazı gözərmiş kömür təbəqəsindən keçdikdə karbon 2-oksidə çevrilir.
C + O₂ → CO₂
CO₂ + C → 2CO
Əmələ gələn CO dəmir oksidlərini tədricən reduksiya edir. prosesdə dəmirin müvafiq karbidi əmələ gəlir.

3Fe2O3 + CO → 2Fe3O4 +	CO2 (450^0-500^0)
Fe3O4 + CO→3FeO + CO2	(600^0)
FeO + CO → Fe + CO2	(700^0)
3Fe + 2CO → Fe3C + CO2	və ya
3Fe + C → Fe3C

Donma sobalarında dəmir filizini reduksiya etməklə, çuqun alınır. Çuqunun tərkibində 4,5%-ə qədər karbon, 05-2% silisium, 1-3% manqan, 0,02-2,5% fosfor və 0,005-0,08% kükürd olur.

Çuqun boz və ağ olmaqla iki cür olur. Boz çuqunun tərkibində karbon qrafit şəklindədir. Ağ çuqunda karbon sementit şəklində olur. Ondan yalnız polad istehsal edilir.