Kimyoviy analiz metodlari ma’ruza matni

III bob. HAJMIY ANALIZ

1. Hajmiy analizning mohiyati

Hajmiy, ya’ni titrimetrik analizda reaksiyaga kirishayotgan moddalarning aniq hajmi o‘lchanadi va ulardan birining ma’lum konsentratsiyasi asosida ikkinchisining noma’lum konsentratsiya- si aniqlanadi. Konsentratsiyasi ma’lum bo‘lgan va uning yorda- mida boshqa eritmadagi moddaning konsentratsiyasi aniqlanadi- gan eritma titrlangan yoki standart ishchi eritma deb ataladi.
1 ml eritmadagi erigan moddaning grammlar soni, odatda, titr deb ataladi. Masalan, H₂SO₄ ning titri 0,0049 g/ml ga teng de- yilsa, bu sulfat kislota shu eritmasining har bir millilitrida 0,0049 g H₂SO₄ bo‘lishini ko‘rsatadi. Titr T harfi bilan belgilanadi:

2 4
^TH SO


12-rasm. Pipetkalar va pipet- kalar qo‘yiladigan shtativ.
= 0.0049 g / ml^.
Titrimetrik analiz bajarilish ji- hatidan gravimetrik analizga nis- batan birmuncha afzallikka ega. Masalan, hajmiy analizda reaksi- ya mahsulotini ko‘p vaqt oladi- gan tarozida tortish o‘rniga reak- tivning aniq konsentratsiyali standart ishchi eritmasi yoki titr- langan eritmasi bilan reaksiyaga sarflangan hajmi aniq o‘lchanadi. Ammo titrimetrik analizdagi natijalarning aniqligi gravimetrik

analizdagiga qaraganda birmuncha kam bo‘ladi. Har qanday tit- rimetrik analitik reaksiyani olib borishda titrlangan eritmani byuretkadan (11–13-rasmlar) kolbadagi hajmi aniq o‘lchangan tekshiriladigan eritmaga oz-ozdan tomchilab qo‘shiladi. Bu ja- rayon titrlash deyiladi. Buni biroz tajribaga ega bo‘lgan kishi bir necha minutda bajaradi.
Titrlash jarayonida reaksiyaga kirishayotgan moddalarning miqdorlari aralashmada ekvivalentiga tenglashganini ko‘rsatuvchi ekvivalentlik nuqtasi kuzatiladi. Shu nuqqada sarflangan standart ishchi eritmaning hajmi belgilanadi va titrlash to‘xtatiladi.

Titrimetrik analizda ekvivalent- lik nuqtasini aniq qayd qilish zarur. Ekvivalentlik nuqtasini bel- gilashga imkon beradigan mod- dalar indikatorlar, rangli reaktivlar bo‘lib, ular reaksiya jarayonida o‘z rangini o‘zgartiradi.
Odatda, rangli yoki loyqa erit- malarni indikatorlar bilan titrlab bo‘lmaydi, chunki bunda indikator rangining o‘zgarishini bilish qiyin bo‘ladi. Bunday hollarda ekvivalent- lik nuqtasini belgilash uchun titr- lashda eritmaning ba’zi fizik xossa- lari (elektrod potensiali, elektr o‘tkazuvchanligi va b.) o‘zgarishi- dan foydalaniladi.