Kimyoviy texnologiya

I.1. Neftning kimyoviy tarkibi va undan olinadigan mahsulotlar 
Neftni qayta ishlash sanoati xalq xo’jaligini yoqilg’i va surkov materiallariga 
bo’lgan ehtiyojini qondirib kelmoqda. Neftdan bitum, koks, parafinlar olinib, bundan
tashqari neft - neft kimyosi uchun xom-ashyolar bazasi ham hisoblanadi. 
Neft och jigar rangdan qoramtir qo’ng’ir ranggacha tuslanuvchi yonuvchan,
moysimon suyuqlik, 20 
0
Sdagi zichligi 0,73 dan 0,95 g/sm

3
gacha bo’lgan, +20 

0
S gacha

haroratda qotuvchi juda murakkab tarkibli turli uglevodorodlar va geteroatomli organik

birikmalar aralashmasidan tarkib topgan murakkab kimyoviy aralashmadir. 
Neft bu – bir - biridan qaynash harorati bilan farq qiladigan turli uglevodorodlar
(C=83-87 %, H=11-14 %, S=0,3–3 %, O=0,1–1,0 %, N=0,001–0,4 % shuningdek, juda 
kam miqdorda metalloorganik birikmalar shaklida vanadiy, nikel, temir, titan, kobalt,
germaniy va boshqa elementlardan iborat bo’ladi), smola-asfalten mahsulotlari va 
tarkibida kam miqdorda oltingugurt, kislorod va azot saqlagan organik birikmalarining
murakkab aralashmasidir. Neft odatda, qora rangli moysimon, yonuvchan suyuq modda 
bo’lib o’ziga xos hidi bor. U suvdan biroz engil va suvda erimaydi. Neft - asosan vodorod
va ugleroddan tashkil topgan. Neftning tarkibini barcha uglevodorodlarning asosiy 
sinflari – parafinlar, naften uglevodorodlari, aromatik uglevodorodlar va ularning
aralashmalari (parafin - naftenli, naften - aromatik va h.k.lar) tashkil qiladi. Neft xom 
ashyosi tarkibida to’yinmagan va olefin uglevodorodlari juda ham kam bo’ladi. Bu
uglevodorodlar termik va katalitik jarayonlarda uglevodorodlarning kimyoviy 
parchalanishi
oqibatida 
engil
neft

mahsulot-larida

hosil

bo’ladilar.

Neft

uglevodorodlarining asosiy sinflari bir xil taqsimlanmagan bo’lib, ular neftning kelib

chiqish tabiatiga bog’liq bo’ladi. 
Neftni qayta ishlash jarayonining birinchi texnologik zanjiri – neftni suvsizlantirish
(tuzsizlantirish) jarayoni hisoblanib, bunda ELOU qurilmasida neft tarkibidan mexanik 
aralashmalar, suv va suv emulstiyalari, mineral tuzlar ajratiladi. Suvsizlantirilgan neft
350

o
S haroratda qizdirilib ATda haydaladi va tarkibidan engil fraksiyalar ajratilib, qoldiq 

sifatida mazut qoladi. Jarayonnning asosiy qurilmasi rektifikastion kolonna bo’lib,

---

kolonnada neft muayyan bir haroratda haydalmasdan, balki kolonna balandligi 

bo’yicha berilgan haroratlar oralig’ida haydaladi (fraksiyalash). Neftning asosiy sifatini
belgilaydigan xossasi - bu uning frakstion tarkibidir. Neftni atmosfera bosimida ATda 
haydalganda undan quyidagi fraksiyalar olinadi:
b.q.h. 60 
0
S - uglevodorod gazlari

170-200
0

S - benzin fraksiyasi – 180

0
S (205

0
S).

160-200
0

S - ligroin fraksiyasi 

170-240
0

S - kerosin fraksiyasi 

200-270
0

S - gazoyl fraksiyasi 

240-350
0

S - dizel fraksiyasi 

350
0

S dan yuqori haroratda haydaladigan fraksiya - mazut deyiladi. 

Bulardan tashqari turli oraliq fraksiyalar, misol uchun kerosin-gazoyl fraksiyasi 270-

300

0
S ham olinadi. 

ATda olingan barcha maxsulotlar kelgusida motor yoqilg’isi olish uchun yarim
tayyor maxsulot hisoblanadi va qo’shimcha qayta ishlash (tozalash) jarayonlariga tayyor 
maxsulot olish uchun yuboriladi.
Qoldiq mazut - yuqori haroratda qaynaydigan og’ir uglevodorodlar aralashmasidan 
iborat bo’lib, uni qayta ishlashda termik parchalanib ketmasligi uchun vakuum sharoitida
haydaladi va quyidagi moyli fraksiyalar olinadi (moy distillyatlari):
350-420
0
S engil moy fraksiyasi (transformator distil.) 

420-490
0

S o’rta moy fraksiyasi (mashina distil.)

450-490
0

S og’ir moy fraksiyasi (motor,turbina distil.) 

490
0

S gudron (qoldiq fraksiya)

Mazutni vakuumda haydab undan olingan moy distillyatlari kelgusida bir nechta

texnologik jarayonlaridan o’tib sifati yaxshilanadi va tayyor mineral moylar ko’rinishiga 
olib kelinadi. Anna shu mineral moylar - motor yoqilg’ilarining asosini tashkil qiladi.

---