Kirish Mavzuning dolzarbligi

10-jadval
Mahsulot, ish (xizmat)lar tannarxiga kiritiladigan moddiy xarajatlar qaytimining omilli tahlili²³

Ko‘rsat- kichlar	2020-yil	2021-yil	2022-yil	Hisobot yilidagi YAM hajmi va bazis yili MX hajmi bo‘yicha			O‘zgarishi (+-)			Yalpi mahsulot hajmi hisobiga			Moddiy xarajatlar hajmi hisobiga
				2020	2021	2020		2021	2020		2021	2020		2021
Yalpi mahsulot, ming so‘m	53 403 100	54 689 107	57 411 556	57 411 556	57 411 556	4 008 456		2 722 449	4 008 456		2 722 449	0		0
Moddiy xarajatlar, ming so‘m	11 708 565	10 705 177	8 252 360	11 708 565	10 705 177	-3 456 205		-2 452 817	0		0	-3 456 205		-2 452 817
Material lar sig‘imi, so‘m	4.6	5.1	6.9	4.9	5.4	2.3		1.8	0.3		0.3	2		1.5

Bu koeffitsiyent 1 dan katta bo‘lsa, iste’mol qilingan moddiy boyliklardan foydalanish samarali bo‘lganligini, agar past bo‘lsa, ishlab chiqarish moddiy zarar bilan ishlayotganligini bildiradi. Bizni korxonada bu koeffitsiyent 2020-yilda 4.6 koeffitsiyentni, 2021-yilda 5.1 koeffitsiyentni, 2022-yilda esa 6.9 koeffitsiyentni tashkil etgan. Bu esa o‘z navbatida, moddiy boyliklardan samarali foydalanish ko‘rsatkichi bo‘yicha yildan yilga oshganligini ko‘rishimiz mumkin.

Bu koeffitsiyent 1 dan katta bo‘lsa, iste’mol qilingan moddiy boyliklardan foydalanish samarali bo‘lganligini, agar past bo‘lsa, ishlab chiqarish moddiy zarar bilan ishlayotganligini bildiradi. Bizni korxonada bu koeffitsiyent 2020-yilda 4.6 koeffitsiyentni, 2021-yilda 5.1 koeffitsiyentni, 2022-yilda esa 6.9 koeffitsiyentni tashkil etgan. Bu esa o‘z navbatida, moddiy boyliklardan samarali foydalanish ko‘rsatkichi bo‘yicha yildan yilga oshganligini ko‘rishimiz mumkin.
Mahsulot, ish (xizmat)lar tannarxiga kiritiladigan moddiy xarajatlar qaytimi (bir so‘mlik xarajat hisobiga olingan mahsulot hajmi) hisobot yilida (2022-yil) bazis yiliga (2020-yil) nisbatan 4008456 so‘mga ortgan. Demak, mahsulot, ish (xizmat)lar tannarxiga kiritiladigan moddiy xarajatlar qaytimi foydalanish 7.5 foizga ortgan.
Ushbu o‘zgarish ikki omil ta’siri ostida yuzaga kelgan:

1. 
   Yalpi mahsulot hajmining o‘zgarishini ta’siri.
   
2. 
   Moddiy xarajatlar hajmining o‘zgarishini ta’siri.
   

Demak, yalpi mahsulot hajmining hisobot yilida (2022-yil) bazis yiliga (2020-yil) nisbatan 4008456 so‘mga oshishi natijasida materiallar qaytimi darajasi 0.3 so‘mga oshgan. Boshqacha aytganda bir so‘mlik mahsulot, ish (xizmat)lar tannarxiga kiritiladigan moddiy xarajatlari hisobiga yetishtirilgan yalpi mahsulot hajmi 0.3 so‘mga ko‘paygan.
Hisobot yilidagi (2022-yil) moddiy xarajatlar hajmi bazis (2020-yil) yilidagi moddiy xarajatlar hajmiga nisbatan 3456205 so‘mga kamayishi mahsulot, ish (xizmat)lar tannarxiga kiritiladigan moddiy xarajatlar qaytimi darajasiga ijobiy ta’sir qilib, uni 2 so‘mga ortishiga sababchi bo‘lgan.
5-jadvaldan ma’lumki, mahsulot, ish (xizmat)lar tannarxiga kiritiladigan moddiy xarajatlar qaytimi (bir so‘mlik xarajat hisobiga olingan mahsulot hajmi) hisobot yilida (2022-yil) bazis yiliga (2021-yil) nisbatan 2722449 so‘mga yoki 5 foizga ortgan. Demak, moddiy resurslardan foydalanish 5 foizga ortgan.
Demak, yalpi mahsulot hajmining hisobot yilida (2022-yil) bazis yiliga (2021-yil) nisbatan 2722449 so‘mga oshishi natijasida materiallar qaytimi darajasi 0.3 so‘mga oshgan. Boshqacha aytganda bir so‘mlik mahsulot, ish (xizmat)lar tannarxiga kiritiladigan moddiy xarajatlar qaytimi hisobiga yetishtirilgan yalpi mahsulot hajmi 0.3 so‘mga ko‘paygan.
Hisobot yilidagi (2022-yil) moddiy xarajatlar hajmi bazis (2021-yil) yilidagi moddiy xarajatlar hajmiga nisbatan 2452817 so‘mga kamayishi mahsulot, ish (xizmat)lar tannarxiga kiritiladigan moddiy xarajatlar qaytimi darajasiga ijobiy ta’sir qilib, uni 1.5 so‘mga ortishiga sababchi bo‘lgan.