Kokanduni uz

www.
kokanduni.uz 
degradatsiyalangan turizm va madaniy landshaftga ta'sir qilish bilan bog'liq. Bundan tashqari, 
muzliklarning o'sishi va uzoq vaqt davomida yemirilishi vodiy relef shakllari va 
cho'kindilarning ming yillar davomida erishi natijasida qayta to'ldiriladigan yer osti suv 
ombori bo'lishini hosil qiladi. 
So‘nggi bir necha o‘n yilliklarda kichik muzlik davridan beri kuchli mintaqaviy 
retsessiyani hisobga olgan holda ko’plab tog‘ muzliklarida o'zgarishlar bo‘yicha ilmiy 
tashvishlar ortib bormoqda, bu esa davom etayotgan tanazzul va suv resurslariga ta'sir qiladi . 
Iqlim o'zgarishining tog‘ muzliklariga ta'siri va suvga ta'siri to‘g‘risida miqdoriy tushunchani 
ishlab chiqish uchun tog‘ muzliklar
i bo'ylab bir nechta muzliklarning massa muvozanatini 
monitoring qilish dasturlari muhim ahamiyatga ega. 
Tibet platosi va unga tutash tog‘ tizmalaridan oqib o‘tadigan daryolar milliardlab 
odamlarning hayotini ta'minlaydi. Katta Himolay deb ataladigan bu hududda qor va muzlik 
erishi muhim gidrologik jarayonlar bo'lib, iqlim o‘zgarishi erish xususiyatlari
ga va ular bilan 
bog'liq suv oqimiga jiddiy ta'sir qilishi kutilmoqda. Katta Himolaylar qutblardan tashqarida 
joylashgan muzliklarning eng katta maydonini o'z ichiga oladi va umumiy maydoni 123 604 
km2 O'rta Osiyo va Janubiy Osiyo uchun hisoblangan muzning umumiy hisoblangan hajmi 12 
807 km3 ni tashkil qiladi. Markaziy Osiyo muzliklarisiz umumiy maydoni 55 634 km2, 
muzning umumiy hajmi 6327 km3 ni tashkil qiladi.
Osiyodagi iqlim o'zgarishi haqida ma'lumotlarning yetishmasligi va cheklangan 
miqdordagi tadqiqotlar tufayli noaniqliklar mavjud. Himolay muzliklarining aksariyati so'nggi 
o‘n yillikda katta Himolay tog‘larining g‘arbiy qismida, masalan, Pomir va Qora
qorum 
tizmalarida barqarorlik yoki massa ortishining oldingi belgilaridan tashqari, boshqa joylarda 
muzliklarga o'xshash tezlikda massasini yo'qotmoqda.
Tog‘ muzliklari asosan global miqyosdagi iqlim o'zgarishiga javoban qisqarmoqda va bu 
quyi oqim gidrologiyasini o'zgartirmoqda. Biroq, biofizik va insoniy omillarning uyg'unligini 
hisobga olish uchun suv resurslari uchun xavflarni mintaqaviy tahlil qilish kerak. Himoloy 
suv resurslarining kelajagi uchun muammo gidrografdagi yillik o'zgarishlarga moslashish va 
ekstremal vaziyatlarga qarshi turish qobiliyatidadir. Muzliklarning bufer qobiliyatining 
pasayishi natijasida gidrologik tizim tezlashadi va jamiyat uchun xavf ham ushbu 
o'zgartirilgan gidrologik rejimni boshqarishning barqarorligi va kelajakdagi suv talabining 
kuchli ortishi bilan bog‘liq.
Kelajakdagi tadqiqotlar kuzatuvlarni birlashtirish, izchi
l monitoring o‘rnatish va 
muzliklarning suv aylanishining tarkibiy qismlari, xususan, qor va er osti suvlari bilan o‘zaro 
ta'sirini tahlil qilishga qaratilga
n bo‘lishi kerak. Ijtimoiy, iqtisodiy va demografik o‘zgarishlar 
muzliklarning suv resurslariga teng ta
ʼ
sir ko
ʻ
rsatishi mumkin va boshqaruv qarorlari barcha 
iste
ʼ
molchilarga qanday ta
ʼ
sir qilishini ma
ʼ
lumotlarga asoslangan qat
ʼ
iy stsenariy baholash 
bilan xavflarni baholash va moslashish imkoniyatlariga e
ʼ
tibor qaratish lozim. Muzliklarning 
gidroiqlimini 
modellashtirish bo'yicha uzoq muddatli (o‘n yilliklar va asrlar) 
integratsiyalashgan tadqiqotlar daladan namuna olish va o'lchovlar bilan birlashtirilishi 
k
erak. Xuddi shunday, muzlik massasi balansi va gidroklimatik o‘zgaruvchilarni ko‘proq 
balandlikda o
‘lchashni o‘rnatish kerak. Kuzatuvlar mintaqaviy farqlarni hisobga olish uchun 
global miqyosda taqsimlanishi kerak, ammo umumiy protokollar va ma'lumotlarni almashish 
standartlashtirilgan bo'lishi kerak. 

---

100