Kokanduni uz

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

417
www.
kokanduni.uz 
RUHIY RIVOJLANISHI SUSTLASHGAN BOLALAR LUGAT BOYLIGINI RIVOJLANTIRISH 
 
B.Obidova
Qo’qon universiteti
 talabasi,
N.Q.Abidova 
Q
о‘qon
 universiteti dotsenti 
Pedagogika fanlari 
bо‘
yicha falsafa doktori (PhD) 
 
Annotatsiya 
ruhiy rivojlanishi sustlashgan bolalarning ehtiyoji uning jamiyatga va 
maxsus ruhiy rivojlanishi sustlashgan bolalarning imkoniyatlari haqida yoritilgan. Jamiyatda 
Imkoniyati cheklangan bolalarga nisbatan yanglish fikr va munosabatlar bildirilgan. 
Integratsiyalashgan ta’lim haqida ma’lumot berilgan.
Kalit 
sо‘zlar
ruhiy rivojlanishi sustlashgan bolalar, integratsiya, reabilitatsiya, 
funksional, huquq, uzviylik, fikr
 
Ruhiy rivojlanishi sustlashganlik tushunchasi- aqli zaiflik singari ruhiy- pedagogik 
tushuncha bо‘lib, bolalarning ruhiy rivojlanishini orqada qolishini ifodalaydi. Bunday orqada 
qolishning asosiy sabablariga bosh miyaning minimal, yuzaki, yengil zararlanishi kiradi. 
Nohush ijtimoiy omillar asosiy sabab emas, balki ikkilamchi sababga kiradi. 
Rivojlanishning orqada qolishi deganda, biz bolaning ruhiy rivojlanishini bola yoshiga 
mos kelmasligini tushunamiz.Bunday nom
utanosiblik о‘z vaqtida tashkil etilgan yordam 
natijasida bartaraf etilishi mumkin. 
Maktabgacha yosh- 
bolalar hayotidagi eng muhim davr bо‘lib, bu davrda bolaning tashqi 
olam haqidagi bilimlari kengayadi va maktab ta’limiga tayyorlanadi.Tashqi olam haqi
dagi 
bilimlarni olish va о‘z fikrlarini bildirishlari uchun bolalar nutqi rivojlangan bо‘lishi 
kerak.Ruhiy rivojlanishi sustlashgan bolalar nutqi esa yaxshi rivojlanmagan bо‘ladi. Bir guruh 
olimlarning fikricha, ruhiy rivojlanish sustlashish zamirida markaziy nerv sistemasining 
minimal organik buzilishi yotsa, aksariyat mualliflar- miyaning minimal disfunksiyasi yotadi,-
deb aytadilar.M.S.Pevzner, I.F.Markovskaya ruhiy rivojlanishi sustlashishning kelib chiqishi 
bosh miyaning peshona qismi pishib yetilmaganligi natijasi deb biladilar. 
Ruhiy rivojlanishi sustlashgan bolalardagi nutq nuqsonlari kо‘p hollarda tizimli 
xarakterga ega bо‘lganligi sababli, nutq tizimining kо‘p tomonlarini qamrab olgan, ya’ni 
bunday bolalar о‘ziga xos ravishda rivojlangan.
Ruhiy rivojlanishi sustlashgan bolalarda ham impressiv ham ekspressiv nutq, ogzaki va 
yozma nutq kamchiliklari kо‘p uchraydi.
Z.Trjesoglovaning ta’kidlashicha, ruhiy rivojlanishi sustlashgan bolalarning impressiv 
nutqida, nutqiy idrokni, nutqiy tovushni, ayrim sо‘zl
ar 
mazmunini, tо‘liqsiz, kam
chilik bilan 
farqlash kuzatiladi. Ruhiy rivojlanishi sustlashgan bolalarning ekspressiv nutqida tovushlar 
talaffuzi buzilishi, lugat boyligining kambagalligi, nutq grammatik tizimining kerakli darajada 
shakllanmaganligi kuzatiladi. ( N.Y.Boryakova, G.I.Jarenkova, A.D.Koshedova, YE.V.Malseva, 
B.F. Sobatovich, R.D.Triler, S.G.Shevchenko).
Ruhiy rivojlanishi sustlashgan bolalarning lugat boyligi rivojlanishi bolaning tashqi 
olam haqidagi ma’lumotlarni idrok qilishi, aniqlashi va a
nglashiga chambarchas bogliqdir. 
Lugatning kambagalligi hamda noaniqligi sо‘zlarni bir
-
biridan ma’lum jihatdan farqlay 
olmasligi, ya’ni differensiallanmaganli
k ularga xosdir. Ruhiy rivojlanishi sustlashgan bolalar 
lugat asosan sodda va kundalik lugat bilan chegaralanadi.( S.G.Shevchenko,YE.V.Malseva, 
Z.Treyesoglova).
Ruhiy rivojlanishi sustlashgan bolalar lugatining о‘ziga xosligi atrofdagi olam qonun
-
qoidalari, hodisalarini anglashda qiyinchiliklar, obyektiv olam haqidagi tasavvurning 
cheklanganligi haqidagi tasavvurning cheklanganl
igida hamda aqliy faoliyatning о‘ziga 

---

418