Kokanduni uz
Yüklə 15,42 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
www.
kokanduni.uz RRS da ruhiy rivojlanish tezligi, surati sekin lashgan bo‘ladi. Yuqoridagilar bilan birga, RRSda intellektual tomonlarga nisbatan, ko‘proq, xissiyot buzilishlari yetakchi o‘rinda turadi. Bu buzilishlar ruhiy yoki jismoniy infantilizm ko‘rinishlarida namoyon bo‘ladi. Infaktilizm - tom ma’nodagi “bolalikdir”. Bolaning umumiy qiliqlari, qiziqishlari o‘z yoshiga mos bo‘lmay, balki bir muncha yosh bolalarni eslatsa, biz bunday bolalarga nisbatan, “psixo -fizik infantilizm” iborasini qo‘llaymiz. Masalan, bola 7 yoshg a kirib, maktabga borish muddati kelgan bo‘lsada, bola o‘zini 5 yoshli boladek tutadi. Unda jonli, o‘zidan yosh bolalardagidek qiziqishlar bo‘ladi. Agar bola yana biror yil taraqqiy etsa, o‘z tengdoshlariga o‘xshab ketishi mumkin. Bolalarda ham ruhiy, ham jismoniy rivojlanish birgalikda orqada qolsa, ularga nisbatan “garmonik psixofizik infantilizm” iborasi ishlatiladi. Faqatgina ruhiy rivojlanishi orqada qolsa, ularni “psixik infantilizm” deb yuritamiz. O‘zlashtirmaslik, ayniqsa, boshlano‘ich sinflarda bol alarlar tomonidan majburiy maktab barnomasini egallashlariga to‘sqinlik qiladi. Ma’lumki, boshlano‘ich sinf bolalarlarida aqliy va amaliy jarayonlar, ko‘nikma va malakalar shakllanadi. Bunday boshlano‘ich bilimlarning tuo‘dirib, ba’zan ayrim bolalarlarning ta’limdan chetga chiqib olishlariga sabab bo‘ ladi. Bunday hollarda agar bola rivojlanishida buzilishlar bo‘lmasa, maxsus yakkama -yakka ishlar orqali o‘zlashtirmaslikning oldini olishi mumkin. Buning uchun o‘zlashtirmaslikning oldini olish mumkin. Markaziy asab sistemasining yuzaki zararlanishi natijasida bunday bolalarda maktab ta’limiga ham jismonan, ham fiziologik, ham ruhiy mos kelmaslik yuzaga keladi. Maktab ta’limiga ruhiy jihatdan tayyor bo‘lmaslik quyidagicha namoyon bo‘ladi: tashqi olam haqidagi tasavvur va bilimlarning yetarli emasligida; aqliy jarayonlar, malaka va harakatlar yetishmasligida; nutq rivojlanishining orqada qolishida; ma’lum qiziqish va motivlarda namoyon bo‘ladigan bilish qiziqishlarining chegaralanganligida; o‘z hulqlarini idora eta olmasliklarida ko‘zga tashlanadi. RRS bolal ar yuqoridagi barcha ko‘rsatkichlar bo‘yicha maktab ta’limiga tayyor bo‘lmaydilar. Ularning ruhiy xususiyatlari qator o‘ziga xos belgilari, ko‘rninshlari bilan normal va aqli zaif bolalardan farq qiladilar. Albatta, bu xususiyatlar ruhiy jarayonlar: diqqat, idrok, xotira, nutq, tafakkur va boshqalarning xususiyatlari bilan belgilanadi. Boshlano‘ich maktab o‘qituvchilari ta’lim - tarbiyada quyidagilarga e’tibor berishlari lozim: - RRS bolalarning ma’lum materialni egallashi uchun ko‘p vaqtning sarflanishi; - ko‘ri sh orqali qabul qilinadigan materiallar mumkin qadar kam elementlardan iborat bo‘lishi; - yangi materiallar berish vaqtida, bolalar diqqatini chalo‘itadigan qo‘zo‘atkichlar bo‘lmasligi kerak. Ularning psixofiziologik xususiyatlari, bilish faoliyatlarining o‘ ziga xosligi, ommaviy maktablardagi ta’lim mazmuni, ta’lim usullari, ish tezligi, ta’lim materialini egllashdagi ishchanlik holatlari juda qisqadir. O‘qituvchilarning ta’kidlashlaricha, ba’z an bolalar dasrda 15-20 minut yaxshi ishlaydilar, undan keyin charchash yuz beradi va darsga qiziqish pasayib borib o‘ylanmagan, ma’nosiz harakatlar qila boshlaydilar. Buning natijsida juda ko‘p xatoliklarga va xatolarni to‘o‘irlashalarga yo‘l qo‘yadilar. Ayrim bolalarda tez ta’sirlanish, qo‘o‘alish yuz bersa, ayrimlarida umuman ishlashga xohish bo‘lmaydi. Bu holat ayniqsa yangi materialni o‘zlashtirishda yaqqol namoyon bo‘ladi. RRS bolalarning 15 -20 minut davomida yaxshi ish qilish qobiliyatiga ega bo‘lgan vaqtda olgan bilimlari izchil bo‘lmasdan havoda osilib qolganday bo‘ladi. Bilmilar oxirigacha o‘zlashtirilmaydi, mustahkamlanmaydi. O‘z |