Kompüter sistemləri və Şəbəkə

EHM-in funksional təşkili
Щесаблама машынларынын гурьуларынын функсийасы вя струкутурунун даща дягиг тясяввцрц цчцн архитектуралы ЕЩМ-ин функсионал структур схеминя бахаг.Эюстярилмиш функсионал схемдя щесаблама машынынын фяалиййяти цчцн ваcиб олан ясас гурьулары вя онларын типик говшаглары эюстярилмишдир: идаря гурьусу, ясас йаддаш, щесаб-мянтиг гурьусу вя эириш-чыхыш модулу.

Şəkil. EHM-in funksional strukturu

Мялумдур ки, идаря гурьусу вя онун говшаглары програмларын автоматик йериня йетирилмяси вя йерляшдирилмиш ардыcыллыьа уйьун щямин нювбя иля йериня йетирилир.

Беляликля, нювбяти ямрин цнваныны, йериня йетирилян ямрин узунлуьуна эюря cари ямр охунмуш оларса, хананын цнванынын артырылмасы йолу иля ялдя етмяк олар. Бу реjимин реализасийасы програмын нюбяти ямрляринин цнваны сахланылан вя тякмилляшдирилян ямрляр сайьаcынын икилик сайьаcын ишини тямин едир. Бязи щесаблама машынларында ямрляр сайьаcы ади реэистр кими реализя едилир.
Ямрляр сайьаcы йалныз ямрлярин йаддашда йерляшдийи йери тяйин едир, анcаг ямр щаггында щеч бир мялуматы йохдур. Ямрлярин йериня йетирилмяси цчцн яввялcя о йаддашдан хариc едилир. Сонра ямрляр реэистириня йерляшдирилир. Бу етап ямрлярин сечилмяси адланыр. Ямрлярин ямрляр реэистириня йцклянмяси анындан о, просессор цчцн «эюрцнян» щесаб олунур. Ямр, ямрляр реэистирində онун йериня йетирилмяси мöддятиндя орада сахланылыр. Мялумдур ки, истянилян ямр ики сащядян ибарятдир: ямямлиййатлар коду сащяси вя цнван щиссяси сащяси. Бу хцсусиййятлярдян асылы олараг ЯРэ-йя тяркиб щиссяляри уйьун ямрлярдян ибарят ики реэистрин йыьымы кими бахылыр: ямялиййатлар коду реэистри вя цнван реэистри .
Яэяр ямр бир нечя ардыcыл хананы тутмушса, бу щалда ямялиййат коду йаддашдан биринcи чыхарылан ямрин сюзцндя йерляшмиш олур. Бунунлада ямялиййатларын кодуна эюря тяйин олунур ки, йаддашдан охума вя ямрлярин галан башга сюзляриндя ямрляр реэистриня йцклянмя тяляб олунур. Бир сюзля ямрлярин йериня йетирилмяси йалныз ямрляр реэистириня онун там коду йазылдыгдан сонра башлайыр.
Стек эюстяриcиси. Стекин тяпя нюгтяси цнваны сахланылан реэистрдир. Реал щесаблама машынларынада стек чохлу цнванлар областында йерляшян ясас йаддаш сащяcийи кими реализя олунур. Стекин долмасы цнванларын азалмасы истигамятиндя баш верир. Бу да вахта эюря сонунcу йазылмыш хананы – стекин тяпя нюгтясини эюстярир. Беля хананын цнванынын сахланмасы цчцн стек эюстяриcисиндян истифадя олунур.
Йаддашын цнваны реэистри ясас йаддашын ханаларынын бу ханалардан йазма, йахуд охума ямялиййаты гуртарана гядяр цнванларынын сахланмасы цчцн нязярдя тутулур.
Йаддашын верилянляр реэистри йаддаш гурьулары иля мянбя вя сахланылан информасийа истифадячиси ролуну ойнайан гурьуларын cялдишлянмясинин фяргиня компенсасийа етмяк цчцн нязярдя тутулур. Йаддашын верилянляр реэистриня йазма вя охума сигналлары иля тяйин олунур.
Ямялиййатлар коду дешифратору микропрограмлы автоматын ишлямяси цчцн ямялиййат коду тяляб олунан формайа чеврилир. Информасийа декодлашмадан сонра МПА-нын сонракы ямяллярини тяйин едир. Беля мювгели йанашмада ямялиййат коду дешифратору дешифратор дейил кодлар чевириcиси адландырылмасы даща дцзэцн оларды.
Идаря гурьусунун мяркязи гурьусу микропрограмлы автомат щесаб олунур. Микропрограмлы автомат цчцн ямялиййатын декодлашдырылмыш коду, яламятлярин вязиййяти (байраглар), cари програмларын гурулмасына хариcи сорьулар, гырылмайа хидмят програмларына кечид илкин информасийа щесаб олунур. Микропрограмлы автомат идаря сигналлары ардыcыллыьыны формайа салыр.
Щесаб мянтиг гурьусу верилянлярин щесаби вя мянтиги емалы цчцн нязярдя тутулур вя ашаьыдакы гурьулары юзцндя cямшляшдирир: ямялиййат блоку , операторлар реэистрляри (уйьун олараг Р_х вя Р_й) яламятляр реэистри вя аккумлйатор.
Ямялиййат блоку эиришя верилян операндлар цзяриндя щесаби вя мянтиг ямяллярини йериня йетирир. Ямялиййатлар блоку цчцн конкрет ямялиййатын сечилмяси ямрлярин ямялиййат коду иля тяйин олунур. Мцасир ЩМГ-нун ямялиййат блоку комбинасийалы схемляр ясасында гурашдырылыр. Р_х вя Р_й реэистрляри ямялиййат блокунун эиришиндя ямялиййатын нятиcяси вя онун йазылмасы анына гядяр операндларын сахланмасыны тямин едир.
Яламятляр реэистри сонунъу йериня йетирилян щесабы вя мянтиги ямяллярин нятиcялярини характеризя едян яламятлярин гейд едилмяси вя сахланылмасы цчцн нязярдя тутулур. Аккумлйатор цзяриня мцхтялиф функсийалар гойулан реэистридир. Яввялcядян онун цзяриня щесабы вя мянтиги ямялиййатларда иштирак едян операндлардан бири йцклянир. Аккумлйаторда яввялки ямрин нятиcясиндя сахланыла биляр.
Истифадя олунан микросхемлярин типиндян асылы олараг ясас йаддаш 1 байт информасийаны юзцндя сахлайа билян ханалар шяклиндя тяшкил олунмуш йаддаш елементляри массивиндян ибарятдир. Щяр бир хана надир цнвандан ибарятдир. Ясас йаддашын ханалары матриса кими тяшкил едлiмишдир, ханаларын сечилмяси ися сятир вя сцтунлары уйьун олараг иcазя сигналларынын верилмяси йолу иля щяйата кечирилир. Бу да йаддашын цнван дешифратору иля тямин олунур.
Эириш-чыхыш модулу щесаблама машынынын йалныз ишинин мянтигинин изащ олунмасыны тямин едир. ЭЧМ-ин ясас мясяляляриндян бири мцхтялиф периферийа гурьуларынын щесаблама машынына гошулмасынын тямини вя онлар арасында информасийа мцбадилясини тяшкил едир. Эюрцндцйц кими ЭЧМ эириш-чыхыш портунун нюмрясинин дешифраторундан, чохлу эириш портларындан вя чохлу чыхыш портларындан ибарятдир. Эириш-чыхыш портлары информасийаны эириш периферийа гурьуларындан ЩМГ-нун аккумлйаторуна (эириш порту), йахуд аккумлйатордан чыхыш периферийа гурьусуна ютцрмякдян (чыхыш порту) ибарятдир.
Эириш-чыхыш портлары нюмряляринин дешифратору портун нюмряляринин уйьун эириш, йахуд чыхыш портунда ямялиййата иcазя сигналларына чеврилмясини тямин едир.

Nəticə
Idarə qurğusu , hesab məntiq qurğusu, giriş-çıxış qurğusu, əsas yaddaşın hər birinin funkisonal sxemi quruldu və onlar arasında qarşılıqlı əlaqə yaradıldı.Su sxemləri əlaqələndirərək biz elektron hesablama maşının ümumi arxitekturasını almış oluruq.Əlaqə qurulan zaman hər bir siqnalın həm giriş həmdə çıxış obyekləri arasında funksional asılılıq nəzərə olındı.

Hesab məntiq qurğusu ümumi komplek sxemdə adından da göründüyü kimi hesabi və məntiqi emal üçün nəzərdə tutulur. HM-in bu hissəsi proqramların avtomatik yerinə yetirilməsini və vahid bir sistem kimi HM-in fəaliyyətini təşgil edir. Giriş-çıxış modulu hesablama maşınının yalnız məntiqi işləməsinin izah olunmasını təmin edir.İnformasiya giriş-çıxış qurğusu vasidəsilə daxil edilir.

Ədəbiyyat

• 
  Смирнов А.Д « Архитектура вычиельиых систем »
  

Учебное пособие для вузов , М., наука , 1990

• 
  Головкин В.А. « Паралелние вычислительиые систем» , М 1990
  
• 
  V.H.Musayev , E.A.Balıyev, E.B.İmaməliyev, M.M.Qənbərov.Kompüterlərin və sistemlərin arxitetturası.