L. A. MƏMMƏdov, E.Ç. ƏKBƏrov, H.Ə. ƏKBƏrov

 
Bartels düyünü süd vəzisiətrafı limfa 
düyünlərinin böyük döş əzələsinin bayır kə-
narının altında, ön dişli  əzələnin IV dişciyi 
üzərində yerləşənidir 
(şək. 15 
–
 
A, B - 1a,b)
. 
 
Şəkil 13. Ayaqaltı qövslər 
 
1 – a. tibialis posterior; 2 – a. plantaris medialis;  
3 – a. plantaris lateralis; 4 – ramus superficialis a. planta-
ris medialis; 5 – ramus profundus a. plantaris medialis;  
6 – arcus plantaris; 7 – ramus plantaris profundus a. dor-
salis pedis; 8 – aa. metatarseae plantares; 9 – aa. digitales 
plantares propriae; 10 – a. plantaris digiti quinti lateralis. 
Şəkil 14. Bilək sümükləri 
 
1 – dirsək sümüyü; 2 – aypara sümük; 3 – üçkənarlı 
sümük; 4 – noxudabənzər sümük; 5 – qarmaqlı sümük;  
6 – trapesiyayabənzər sümük; 7 – trapesiyaşəkilli sümük; 
8 – başlı sümük; 9 – qayıgabənzər sümük;  
10 – mil sümüyü. 

11 
 
Başlı sümük (os capitatum) bilək sü-
müklərinin distal cərgəsinin mil tərəfdən üçün-
cü ən böyük sümüyüdür (
şək.14,8
). Uzunluğu 
25 – 29 mm – dir. Sümüyün xarakter xüsusiy-
yəti onun yuxarıya doğru baxan ucunun – 
başının yuvarlaq və hamar olmasıdır (ona 
görə başlı sümük adlanır). Onun başı aypara 
və qayığabənzər sümüklə, mil tərəfdən tra-
pesiyayabənzər, dirsək tərəfdən qarmaqlı sü-
müklə  və  həmçinin, III daraq sümüyü ilə 
birləışir.  
 
Bauhin qapağı  və ya qalça – kor 
bağırsaq qapağı (valvula Bauhini seu 
valvula ileocaecalis) qalça – kor bağırsaq 
dəliyini qapayır və ilk dəfə Bauhin Kaspar 
tərəfindən təsvir edilmişdir. O, yuxarı  və 
aşağı dodaqlardan təşkil olunmuşdur. Do-
daqlar öndə və arxada bir – biri ilə birləşərək 
Səkil 15. Süd  vəzisinin limfa sistеmi. 
A – limfa damarları və rеgiоnar limfa düyünləri; B – kvadrantlar üzrə limfanın daşınma yоlları 
 
1 – süd vəzisiyanı limfa düyünləri: a – Bartеls düyünü; b – Sоrqius düyünü: 2 – bayır qоltuq limfa düyünləri; 3 – mərkəzi 
qоltuq limfa düyünləri; 4 – kürəkaltı limfa düyünləri; 5 – körpücükaltı limfa düyünləri; 6 – körpücüküstü limfa düyünləri 
(Virxov düyünü); 7 – döş sümüyüyanı limfa düyünləri; 8 – döş əzələləriarası limfa düyünləri (Rоttеr düyünü); 9 – döş sü-
müyüarxası limfa düyünləri; 10 – qarınüstü nahiyəyə gеdən limfa düyünləri; 11 – arеоlaətrafı limfa damarları tоru (Sap-
pey kələfi). 
Şəkil 16. Ön divarı açılmış qalça – kor bağırsaq 
nahiyəsi 
1 – tenia libera; 2 – appendices epiploicae; 3 – plica se-
milunaris; 4 – valva ileocaecalis; 5,8 – appendix; 6 – il-
eum; 7 – mezoappendix; 9 – ostium appendix; 10 – cae-
cum; 11 – frenilum valve ileocaecalis; 12 – haustra coli. 

12 
yüyənlər əmələ gətirir (
şək. 16,11
).  
Bauhin qapağı nazik bağırsaq möhtəviy-
yatının yoğun bağırsağa keçməsini təmin 
edir və eyni zamanda yoğun bağırsaq möhtə-
viyyatının nazik bağırsağa keçməsinin qarşı-
sını alır. Onun müxtəlif zədələnmələrinə, 
spazmına, lipomatozuna, selikli qişasının il-
tihablaşmasına tez – tez rast gəlinir və bu 
xəstəliklər  əksər hallarda cərrahi müdaxilə 
tələb edir. 
 
Bennel tikişi (adaptasion tikiş) vətər ti-
kişlərindən olub iki formada  (Bennel – I və 
Bennel – II) istifadə olunur. Bennel – I üsulu 
ilə tikiş qoyduqda əvvəlcə vətərin proksimal 
ucu zədələnmə səviyyəsindən 1,5 sm yuxarı-
da vətər liflərinə şaquli istiqamətdə düz iynə 
vasitəsilə  məftil və ya sapla tikilir. Saplar 
vətərdən çəp istiqamətdə keçrildikdən sonra 
hər iki ucu bir – birinə paralel olaraq vətərin 
distal ucundan keçrilir və xaricdə  təsbit et-
mək üçün dəri səthinə çıxarılır. Sapın ucları-
nı bağlamazdan  əvvəl ilgəyin altına digər 
sap (bu sap vətər bitişdikdən sonra adapta-
sion tikişi çıxarmaq üçündür) keçrilir və ya-
radan proksimal tərəfdə dəri səthinə çıxarılır. 
Bennel – II üsulu ilə vətər tikişi zamanı zə-
dələnmiş  vətərin proksimal ucu uzun tantal 
məftil və ya kapron sapla köndələn istiqa-
mətdə tikilir. Bu tikişin altında ikinci bir li-
gatura qoyulur və yaranın yuxarı  kənarında 
dəri səthində xüsusi düymə üzərinə  təsbit 
olunur. Birinci köndələn tikişdən başlamaqla 
vətərin proksimal ucuna Kuneo tikişi qoyu-
lur, liqaturanın ucları yaradan 2 – 3 sm kə-
narda dəri üzərinə çıxarılır. Onun dartılması 
nəticəsində proksimal və distal ucları tam 
adaptasiya olunur. Adaptasiya olunmuş vətər 
uclarına 2 – 3 ədəd düyünlü tikiş qoyulur 
(
şək. 17
). 
 
Berqman dördbucaqlısı Kronleyn – 
Bryusova sxeminin ön – aşağı dördbucaqlısı 
olub daxili yuxu arteriyasının mağaralı his-
səsinin proyeksiyasına uyğun gəlir (
şək. 81
). 
Orta kəllə çuxurunun orta qulaq mənşəli 
irinliklərini açmaq üçün oriyentir kimi isti-
fadə olunur.  
 
Berri bağı  və ya qalxanabənzər vəzi-
nin asılan bağı (lig. Berry seu suspenso-
rum glandula thyroidea) boyunun dördün-
cü fassiyasının visseral səfhəsinin qalxana-
bənzər vəzin arxa səthində qalınlaşmasından 
Şəkil 17. Bennelin vətər tikişi 

13 
əmələ  gələn və  vəzinin paylarını üzüyəbən-
zər qığırdağın qövsünə bağlayan bağdır. Ud-
ma aktı zamanı qalxanabənzər vəzinin qırt-
laqla bərabər yuxarı hərəkət etməsinin səbə-
bi bu bağdır.  
Qalxanabənzər vəzinin asılan bağı qayı-
dan qırtlaq siniri ilə sıx təmasdadır. Ona gö-
rə  də, qalxanabənzər vəzin cərrahi  əməliy-
yatları zamanı onu səfərbər etmək məqsədiy-
lə bu bağı kəsərkən qayıdan qırtlaq siniri də 
kəsilə bilər. Bu, isə səsin xırıltılı olması (dis-
foniya) ilə nəticələnə bilər. 
 
Bertini bağı (qalça – bud bağı – lig.ilio-
femorale, Biqilou və ya Fik bağı) insan bədə-
ninin  ən möhkəm bağıdır. Qalınlığı 1 sm 
olub, 300 kq ağırlığı saxlamağa qadirdir.  O, 
ön – aşağı qalça tinindən başlayır, çətir şək-
lində yayılaraq, oynaq kapsulunun ön – bayır 
səthi ilə gedir, bud sümüyünün böyük burma-
sına və burmalararası xəttə bağlanır (
şək. 18,4
). 
Bud – çanaq oynağını möhkəmləndirməklə 
yanaşı, onun açılmasını  və bayıra hər-
lənməsini məhdudlaşdırır. Məhz, bu bağın 
gücü hesabına bud – çanaq oynağının ön 
çıxıqları nadir hallarada baş verir.  
 
Beyin orağı (falx cerebri) sərt qişadan 
əmələ gəlmiş orağabənzər formalı, sagital is-
tiqamətdə yerləşmiş möhkəm törəmə olub 
xoruz pipiyindən başlayaraq daxili ənsə pro-
tuberansına qədər davam edir. Yarımkürə-
lərin arasına (beyinin sagital yarığı) girərək 
onları bir – birindən ayırır (
şək. 19 
–
 A,8
). 
Beyin orağı ön hissədə dar, arxa hissədə isə 
enli olub beyincik çadırı ilə birləşir. Orağın 
qabarıq yuxarı kənarı orta xətt boyunca kəllə 
sümüklərinin (alın, təpə  və  ənsə) daxili 
səthlərində olan yuxarı sagital cib şırımının 
dodaqlarına birləşərək, eyni adlı cibi (yuxarı 
sagital cibi) əmələ  gətirir. Onun aşağı basıq 
sərbəst kənarı boyunca aşağı sagital cib 
keçir. Sərt qişanın digər törəmələri ilə 
birlikdə beyinin təsbitində  iştirak edir, 
yarımkürələrin yerdəyişməsinin qarşısını 
alır, eyni zamanda, yuxarı  və  aşağı sagital 
ciblərin formalaşmasında iştirak edir.  
 
Beyinin sərt qişa cibləri (sinus durae 
matris) - kəllə boşluğunda beyinin sərt qişa-
sının daxili səfhəsi beyinin böyük yarıqlarına 
doğru büküşşəkilli çıxıntılar verərək, xarici
 
səfhədən xeyli aralanır və  nəticədə venaları 
əvəz edən sərt qişanın venoz
 
cibləri adlanan 
yollar əmələ gətirir. 
Sərt qişanın venoz cibləri, adətən, kəllə 
sümüklərinin daxili səthlərində olan şırımlar 
Şəkil 18. Bud – çanaq oyanğının bağları 
 
1 – oyanaq kapsulu; 2 – qapayıcı zar; 3 – qasıq – bud 
bağı; 4 – qalça – bud bağı.  

14 
nahiyəsində yerləşirlər
  (şək. 19 
– 
A, B). 
Bu 
ciblərin divarları beyinin sərt qişasının birləşdi-
rici toxuma səfhəsindən və intima qatından 
təşkil olunmuşdur. Intima qatı bir qat 
boylama elastik liflərdən ibarətdir və üzəri 
daxildən təkqat endotel hüceyrələri ilə 
örtülmüşdür. Sərt qişa ciblərinin qapaqları 
yoxdur. Onlar boylama və ya köndələn 
istiqamətdə yerləşirlər. Bu ciblərdə qanın 
axın istiqaməti öndən və yuxarıdan arxaya 
doğrudur. Ciblərin bir qismi kəllə qapağında, 
digər qismi isə kəllə əsasında yerləşir. 
Sərt qişanın venoz cibləri qanın cərəyanını 
mükəmməl yaradılmış  sərt birləşdirici to-
xumadan təşkil olunmuş divarlar hesabına xa-
rici və daxili təzyiqdən mühafizə edir və beyin 
qan dövranının aramsızlığını təmin edir. 
Bu ciblərə: 1) yuxarı sagital cib; 2) aşağı 
sagital cib; 3) düz cib; 4) köndələn cib; 5) ma-
ğaralı cib; 6) ənsə cibi; 7,8) yuxarı  və  aşağı 
daşlıq cibləri; 9) əsas – təpə cibi; 10) S - ə bən-
zər cib aiddir. 
Yuxarı sagital cib (sinus sagittalis supe-
rior)  tək ciblərdən olub, böyük beyin orağının 
yuxarı kənarı boyunca yerləşir 
(şək. 19 
– 
A, B)
. 
Kor dəlikdən bir neçə millimetr arxada 
xoruz piyindən başlayır, yuxarı  və arxaya 
doğru gedir. Daxili ənsə protuberansına 
çatdıqda bir qədər sağa meyl edərək köndə-
lən cibə keçir. Bu hissədə ciblər qovuşması – 
confluens sinuum adlanan bir genişlik yerlə-
şir (
şək. 19 
– 
A
). Ciblər qovuşması, adətən, 
daxili ənsə protuberansının sağ tərəfində yer-
ləşir və önə doğru dönərək köndələn cibə ke-
Şəkil 19. Beyinin sərt qişasının venoz cibləri və beyin venaları 
 
A: 1 – confluens sinuum; 2 – sinus rectus; 3 – incisura tentorii; 4 – v.magna cerebri; 5 – vv.cerebri superiores; 6 – sinus petrosis 
superior sinister; 7 – sinus petrosis inferior; 8 – falx cerebri; 9 – sinus sagittalis superior; 10 – sinus sagittalis inferior; 11 – infun-
dibulum; 12 – a.carotis interna; 13 – n.opticus; 14 – crista galli; 15 – sinus intercavernosus; 16 – sinus sphenoparietalis;  
17 – vv.cerebri media superficiales; 18 – diaphragma sellae; 19 – sinus intercavernosus; 20 – dorsum sellae; 21 – sinus caverno-
sus; 22 – plexus basilaris; 23 – sinus petrosus superior dexter; 24 – bulbus superior v.jugularis internae;  25 – sinus sigmoideus;  
26 – tentorium cerebelli; 27 – vv.cerebri inferiores; 28 – sinus transversus. 
B: 1 – v.cerebralis anterior; 2 – vv.thalamostriate et choroidea; 3 – v.anastomotica superior; 4 – sinus sagittalis superior; 5 – sinus 
sagittalis inferior; 6 – v.cerebri interna; 7 – v.cerebri magna (Galen venası); 8 – v.basilaris; 9 – sinus rectus; 10 – v.anastomotica 
inferior; 11 – sinus transverses; 12 – sinus occipitalis; 13 – sinus sigmoideus; 14 – sinus petrosus inferior; 15 – sinus petrosus su-
perior; 16 – sinus cavernosus; 17 – v.cerebri media profundus; 18 – v.cerebri media superficialis 

15 
çir. Yuxarı sagital cibin diametri öndə çox 
kiçik olur, arxada isə 1 sm – ə çatır. O, kön-
dələn kəsikdə  əsası yuxarıya çevrilmiş üç-
bucağa  bənzəyir. Daxili səthində beyinin 
yuxarı venalarının dəlikləri, araxnoid dənə-
ciklər (Paxion dənəcikləri) və yan venoz sa-
hələr yerləşir. Yan sahələr – lacunae later-
ales  adətən hər tərəfdə 3 ədəddir: a) kiçik 
alın sahələri; b) orta ölçülü ənsə sahələri və 
c) geniş  təpə sahələri. Yaşlı  şəxslərdə bu 
lakunalar bir – biri ilə birləşərək hər tərəfdə 
uzunsov formalı geniş bir sahə əmələ gətirir. 
Yuxarı sagital cib beyinin yuxarı venalarını, 
kəllə sümüklərinin sümüküstlüyündən gələn 
venaları (təpə  dəliklərindən keçir), burun 
boşluğundan kor dəlik vasitəsilə keçən 
emissar venaları, sahələr vasitəsilə diploe və 
beyinin sərt qişa venalarını qəbul edir.   
Aşağı sagital cib (sinus sagitalis infe-
rior) böyük beyin orağının arxa 2/3 hissəsi-
nin aşağı sərbəst kənarı boyunca arxaya doğ-
ru gedir və düz cibə açılır
  (şək. 19 
– 
A, B). 
Arxaya doğru getdikcə diametri artır. Aşağı 
sagital cib böyük beyin orağından, döyənək 
cisimin üst qismindən və bəzən beyin yarım-
kürələrinin içəri səthindən gələn venaları qə-
bul edir. 
Yuxarı daşlıq cibi (sinus petrosus su-
perior) kiçik və ensiz cib olub, mağaralı cibi 
köndələn ciblə birləşdirir. Mağaralı cibdən baş-
layaraq eyniadlı şırımla arxaya və bayıra doğru 
gedir və köndələn cibə açılır 
(şək. 19 
– 
A, B). 
Bu cib beyincik, böyük beyinin aşağı və təbil 
boşluğu venalarını qəbul edir. 
Aşağı daşlıq cibi (sinus petrosus infe-
rior) mağaralı cibi daxili vidaci vena ilə bir-
ləşdirir
  (şək. 19 
– 
A, B). 
Belə ki, hər bir 
aşağı daşlıq cibi öz tərəfinin mağaralı ci-
bindən başlayıb, eyniadlı  şırımla arxaya və 
aşağıya doğru gedərək daxili vidaci venanın 
yuxarı soğanağına açılır. Bu cib labirint 
venalarını, uzunsov beyindən, körpüdən və 
beyinciyin aşağı  səthindən gələn venaları 
qəbul edir.  
Daşlıq – pullu cib (sinus pertosquamo-
sa) gicgah sümüyünün daşlıq və pullu hissə-
lərinin birləşdiyi yerdə  əmələ  gələn eyniadlı 
şırımla (bəzən şırım əvəzinə kanal olur) arxaya 
doğru gedir və köndələn cibə açılır. Bu cib 
bəzən olmur və ya çənəarxası venaya açılır. 
Düz cib (sinus rectus) böyük beyin ora-
ğı ilə beyincik çadırının birləşdiyi yerdə sagital 
istiqamətdə yerləşmişdir
 (şək. 19 
– 
A, B). 
Kön-
dələn kəsikdə üçbucaq formasında olan bu 
cib arxaya və  aşağıya doğru gedərək, 
köndələn cibə açılır. Düz cibə Qalen venası, 
aşağı sagital cib və beyinciyin yuxarı 
venaları açılır. 
Ənsə cibi (sinus occipitalis) venoz cib-
lərin  ən kiçiyi olub beyincik çadırının arxa 
Şəkil 20. Mağaralı cib (frontal kəsik) 
 
1 – a.communicans posterior; 2 – n.oculomotorius;  
3  – n.trochlearis; 4 – n.ophthalmicus; 5 – n.maxillaris;  
6 – n.abducens; 7 – hypophysis; 8 – pars nasalis pharyn-
gea; 9 – sinus sphenoidalis; 10 – sinus cavernosus;  
11 – a.carotis interna; 12 – chiasma opticus. 

16 
kənarı boyunca yerləşir. Böyük ənsə  dəliyi 
yaxınlığında bir neçə kiçik venaların birləş-
məsindən əmələ gəlir
. 
Öndə S-ə bənzər cibin 
arxa ucu ilə, arxada isə köndələn ciblə birlə-
şir 
(şək. 19 
– 
B)
. Ənsə cibi həmçinin onurğa-
nın daxili venoz kələfi ilə birləşir.  
Əsas – təpə cibi (sinus sphenoparieta-
lis)  əsas sümüyün kiçik qanadlarının arxa 
kənarı boyunca sümüküslüyünün altı ilə içə-
riyə doğru gedir və mağaralı cibin ön hissə-
sinə açılır. Sərt qişadan gələn kiçik venaları 
və beyin qişasının səthi orta venasından bir-
ləşdirici şaxələri qəbul edir. 
Köndələn cib (sinus transversus) digər 
venoz ciblərdən geniş olub, daxili ənsə hün-
dürlüyündən sağ  tərəfdə yerləşir. Köndələn 
kəsikdə üçbucağa bənzəyir. O, ənsə sümü-
yünün pullu hissəsi üzərində olan köndələn 
cib  şırımı ilə önə  və bayıra tərəf gedir, gic-
gah sümüyünün daşlıq hissəsinin arxa – ba-
yır ucunda aşağıya doğru dönür və S– ə bən-
zər cibə keçir
 (şək. 19 
– 
A, B). 
Köndələn cib 
yuxarı daşlıq cibini, böyük beyinin və beyin-
ciyin aşağı venalarını, diploe və anastomotik 
venaları qəbul edir. 
 
Mağaralı cib (sinus cavernosus) kəllə-
nin orta çuxurunda əsas sümüyün cisiminin 
yan tərəflərində, öndə göz yuvasının yuxarı 
yarığı və arxada gicgah sümüyü piramidinin 
zirvəsi arasında yerləşir
 (şək. 20). 
Uzunluğu 
2 sm, eni 1 sm – dir. Mağaralı cibin adı onun 
daxili quruluşu ilə əlaqədardır. Belə ki, cibin 
periferik hissəsində onun köklərinin açılan 
yerində bir neçə trabekula – atmalar vardır. 
Meyitdə cib büzüşür, onun divarlarında olan 
sinirlər və horümçək torunabənzər dənəcik-
lər cibin içərisinə doğru qabarır və ona ma-
ğaralı toxuma görüntüsü verir. Ona görə də, 
cibə mağaralı cib deyilir. Mağaralı cibin 
içəri divarı üzrə simpatik kələflə  əhatə 
olunmuş daxili yuxu arteriyası keçir. Bunun 
aşağı – bayır tərəfində Dorello kanalının da-
xilində uzaqlaşdırıcı sinir təzahür edir. Cibin 
bayır divarında isə yuxarıdan aşağıya doğru 
gözün hərəki siniri, blok siniri, üçlü sinirin 
şaxələri olan göz və  əng sinirləri yerləşir. 
Mağaralı cibə yuxarı göz venası, aşağı göz 
venasının  şaxəsi, böyük beyinin səthi orta 
venası, böyük beyinin aşağı venaları, əsas – 
təpə cibi, torlu qişanın mərkəzi venası  və 
beyin qişasının orta venasının alın kökü 
açılır. Mağaralı cib yuxarı daşlıq cibi 
vasitəsilə köndələn ciblə, aşağı daşlıq cibi 
vasitəsilə isə daxili vidaci vena ilə  əlaqələ-
nir. Bu cib həmçinin oval, cırılmış  və  əsas 
dəliklərin emissar venaları vasitəsilə qanada-
bənzər kələflə, yuxarı göz venaları vasitəsilə 
üz venası sistemi ilə anastomozlaşır. Sağ və 
sol mağaralı ciblər bir – biri ilə ön və arxa 
mağaraararsı ciblər vasitəsilə birləşirlər və 
vahid mağarali cib sistemini və ya Ridleyin 
həlqəvi cibini (sinus circularis Ridleyi) 
əmələ gətirirlər. Bütün bu birləşmələr qapaq-
sızdır və qan cərəyanı  hər iki istiqamətdə 
mümkündür. Qanın mağaralı cibdən təkanı 
qismən daxili yuxu aryeriyasının pulsasiyası, 
başın vəziyyəti və həçinin ağırlıq qüvvəsinin 
təsiri altında baş verir.  
Mağaralı cib göz venasının kökləri və 
bucaq venası arasındakı anastomoz vasitəsilə 
üz venası ilə  əlaqələnir. Bu əlaqənin böyük 
praktik əhəmiyyəti vardır. Belə ki, üzdə baş 
verən irinli – iltihabi proseslər bu venalar va-
sitəsilə mağaralı cibə keçərək onun trombo-

17 
zuna  və  kəllədaxili absesin baş verməsinə 
səbəb ola bilir.  
S-ə bənzər cib (sinus sigmoideus) kön-
dələn cibin davamı olub, eyniadlı  şırımla 
aşağı  və içəriyə doğru gedir və vidaci 
çuxurun arxa hissəsində daxili vidaci vena-
nın yuxarı soğanağına açılır
 (şək. 19 
–
 A, B). 
 
Beyincik  çadırı (tentorium cerebelli), 
beyinin sərt qişasından əmələ gəlmiş törəmə 
olub beyinciyi çadır kimi yuxarıdan örtür 
(
şək. 19 
– 
A, 26
). Beyinciklə beyin yarım-
kürələrinin ənsə paylarının arasında üfiqi bir 
vəziyyətdə yerləşərək kəllə boşluğunu 
çadırüstü və çadıraltı hissələrə bölür. Onun 
basıq və azad olan ön kənarı  əsas sümüyün 
türk yəhərinin arxasından çadır oyması – 
incisura tentorii  (ya Paxion dəliyi) vasitəsi-
lə ayrılmışdır. Bu oymada orta beyin və be-
yincik soxulcanının ön hissəsi yerləşir. 
Orağın arxa qabarıq kənarı    ənsə pulunun 
üzərində olan köndələn cibin dodaqlarına və 
təpə sümüklərinin məməyəbənzər bucağına 
bağlanır. Yan tərəflərdə beyincik çadırı gic-
gah sümüyünün daşlıq hissəsinin yuxarı 
kənarına bağlanaraq yuxarı daşlıq cibini, 
öndə isə gicgah sümüyünün daşlıq hissəsinin 
zirvəsinə  və  əsas sümüyün kiçik qanadları-
nın arxa ucundan əmələ  gəlmiş ön mail çı-
xıntıya bağlanaraq mağaralı cibin yuxarı 
divarını  əmələ  gətirir. Beyincik çadırı be-
yinin və beyinciyin kəllə boşluğunda təsbi-
tini təmin edir. Çadırüstü  şişlər, beyin ödemi 
və hemorragiyalar zamanı  kəllədaxili təzyiq 
artdığından beyinin müəyyən hissəsi beyincik 
çadırının oymasından keçərək həyat üçün təh-
lükəli olan çadır yırtığına səbəb olur. Bəzən 
isə  kəllənin arxa çuxurunun şişləri zamanı 
böyümüş şiş kütləsi beyin kötüyünü beyincik 
çadırı oymasına doğru sıxaraq onun köndə-
lən istiqamətdə  sıxılmasına və qan dövranı-
nın pozulmasına gətirib çıxarır.  
 
Beyincik orağı (falx cerebelli) beyinin 
sərt qişasından  əmələ  gəlmiş törəmə olub, 
beyincik çadırının altında və beyincik yarım-
kürələrinin arasında sagital istiqamətdə yer-
ləşir 
(şək. 21, 7)
. Onun əsası yuxarıya çevril-
mişdir və orta xətt boyunca beyincik çadırı-
nın aşağı  səthinə birləşir. Daxili ənsə dara-
ğına bağlanan arxa kənarı ənsə cibini əmələ 
gətirir. Beyincik orağının zirvəsi (aşağı ucu) 
çox vaxt iki hissəyə bölünür və böyük ənsə 
dəliyinin kənarlarında itir. 
 
Bilək kanalı (canalis carpalis) – bükü-
cüləri saxlayan bağ – retinaculum flexorum 
mil və dirsək hündürlükləri arasında çəkilə-
rək biləyin sümük – fibroz kanalını – canalis 
carpi əmələ gətirir. Bilək kanalından orta si-
Şəkil 21. Beyinin sərt qişa törəmələri 
 
1 – dura mater; 2 – falx cerebri; 3 – sinus rectus; 4 – sinus 
transversus; 5 – confluence siniium; 6 – sinus sigmoideus;  
7 – falx cerebelli; 8 – sinus occipitalis; 9 – diaphragma sellae; 
10 – tentorium cerebelli; 11 – sinus sagittalis inferior;  
12 – sinus sagittalis superior; 13 – cranium. 

18 
nir, barmaqları bükən əzələlərin (səthi və də-
rin) və baş barmağı bükən uzun əzələnin və-
tərləri keçir (
şək. 22
). Uzunluğu, orta hesab-
la, 2,5 sm olan bu kanal əsası proksimal tə-
rəfə çevrilmiş  kəsik konus formasındadır. 
Onun girəcək hissəsinin eni 2,0 – 2,5 sm, çı-
xacaq hissəsinin eni isə 1,8 – 2,0 sm – dir. 
Bilək kanalının divarları ilə  əzələ  vətərləri-
nin fassial örtüyü arasında kövşək toxuma 
sahələri yerləşir. Bu toxuma sahələrindən 
praktik baxımdan  ən  əhəmiyyətlisi bükücü 
əzələlərin vətərlərinin arasında yerləşən və 
50% hallarda Paron – Piroqov toxuma sahəsi 
ilə birləşən dərin toxuma yarığıdır. Bu 
sahədə yerləşən sinovial kisələrin və 
vətərlərin irinli iltihabı
 
zamanı irin Paron – 
Piroqovun toxuma sahəsinə keçə bilir. 
Bilək kanalında orta sinir baş barmağı 
bükən uzun əzələ ilə barmaqları bükən səthi 
və dərin əzələlərin sinovial vətər yataqlarının 
arasında yerləşdiyindən barmaqların intensiv 
hərəkətləri tələb olunan peşə sahiblərində 
(makinaçılarda, piano və qarmon ifaçıların-
da)  əzələlərin yorulması  nəticəsində  sıxılır 
və  ağrılara səbəb olur. Buna «bilək kanalı 
sindromu» deyilir.