L. A. MƏMMƏdov, E.Ç. ƏKBƏrov, H.Ə. ƏKBƏrov

 
Şəkil 134. Boyunun venaları 
 
1 – a.facialis; 2 – n.hypoglossus; 3 – v.occipitalis; 4,21,23 – v.facialis; 5,19 – v.thyroidea superior; 6 – v.jugularis interna;  
7 – isthmus glandula thyroidea; 8,18,20 – v.jugularis externa; 9 – v.jugularis anterior; 10 – v.cephalica; 11 – v.thoracoac-
romialis; 12 – v.axillaris; 13 – arcus venosus juguli; 14 – v.thyroidea inferior; 15 – v.cercicalis transverses; 16 – v.cervicalis su-
perficialis; 17 – a.carotis communis; 22 – v.retromandibularis; 24 – v.submentalis; 25 – v.jugularis anterior; 26 – m.digastricus. 
Şəkil 135. Üz siniri və onun əlaqələri 
 
1 – n.canalis pterygoidei (Vidi siniri); 2 – n.petrosus 
profundus; 3 – n.petrosus major; 4 – plexus sympathicus 
a.carotis interni; 5 – ganglion geniculi; 6 – n.facialis;  
7 – n.petrosus minor; 8 – ganglion oticum;  
9 – n.glossopharyngeus. 

91 
Vinslоv dəliyi (piylik dəliyi – foramen 
epiploicum) periton boşluğunu piylik kisəsi 
ilə birləşdirən dəlik olub, yuxarıdan qara ci-
yərin quyruqlu payı, öndən qara ciyər – 
onikibarmaq bağırsaq bağı, arxadan qara 
ciyər – böyrək bağı, aşağıdan isə böyrək  – 
onikibarmaq bağırsaq bağı ilə  əhatə 
olunmuşdur (
şək. 137,1
). 
Qara ciyər, öd kisəsi və öd yollarında ic-
ra edilən əməliyyatlar zamanı piylik dəliyin-
dən keçməklə ümumi öd axacağını, mədəaltı 
vəzin başını palpasiya etmək mümkündür. 
Həmçinin, bu əməliyyatlar zamanı baş verə 
biləcək qanaxmanı saxlamaq üçün qara ciyər – 
onikibarmaq bağırsaq bağı sol əlin iki 
barmağı (baş və şəhadət) arasında sıxılır. Bu 
zaman  şəhadət barmaq piylik dəliyinə 
yeridilir, baş barmaq isə bağın üzərinə qo-
yulur. Bəzən iltihabi proses nəticəsində 
piylik dəliyi tutulur. Digər tərəfdən, mədənin 
və onikbarmaq bağırsağın arxa divarının xo-
ralarının  deşilməsi zamanı mədə – bağırsaq 
möhtəviyyatı piylik kisəsinə tökülür. Belə 
halda möhtəviyyat piylik dəliyi vasitəsilə as-
pirasiya olunur. 
  
Vinslov – Burje bağı  və ya çəp dizaltı 
bağ (lig. Winslow – Bourgery seu lig.popli-
teum obliquum) yarızarlı  əzələ  vətərinin bir 
hissəsidir. Qamış sümüyünün içəri kondilu-
sundan başlayır, çəp istiqamətdə yuxarı  və 
bayıra doğru gedərək diz oynağının oynaq 
 
Şəkil 136. Beyinin arterial qan dövranı 
  
1 – r.orbitofrontalis medialis; 2 – a.communicans anterior; 3 – aa.cerebri anteriores; 4 – a.frontobasalis lateralis; 5 – a.carotis interna;  
6 – aa.insulares; 7 – a.cerebri media; 8 – a.choroidea anterior; 9 – a.communicans posterior; 10,11 – a.cerebri posterior; 12 – a.basilaris; 
13 – n.trigeminus; 14 – n.abducens; 15 – a.cerebri posterior  (pars temporalis); 16 – n.intermedius; 17 – n.facialis;  
18 – n.vestibulocochlearis;19 – a.occipitalis lateralis; 20 – a.occipitalis medialis; 21 – n.glossopharyngeus; 22 – n.vagus;  
23 – a.vertebralis sinister; 24 – a.spinalis anterior; 25 – r.tonsillae cerebellae; 26 – a.cerebelli inferior posterior; 27 – n.hypoglossus;  
28 – n.accessorius; 29 – a.cerebelli inferior anterior; 30 – flocculus; 31 – plexus choroideus ventriculi quarti; 32 – aa.pontis;  
33 – a.cerebelli superior; 34 – n.oculomotorius; 35 – tractus opticus; 36 – infundibulum; 37 – chiasma opticum; 38 – trigonum olfacto-
rium; 39 – tractus olfactorius; 40 – bulbus olfactorius; 41 – aa.cerebri anteriores.  

92 
 
kapsulu ilə birləşir. Bu bağ, oynaq kapsu-
lunu möhkəmləndirməklə yanaşı dizaltı çu-
xurun dibinin əmələ  gəlməsində  iştirak edir 
(
şək
. 
138,1
).  
 
Virxov düyünü, körpüçüküstü limfa dü-
yünlərinin səthi qrupuna aid olub, süd vəzisi 
xərçənginin metastazı zamanı ən erkən zədə-
lənməyə məruz qalır. Metastazın mövcudlu-
ğu zamanı Virxov düyünü körpücük sümü-
yünün üzərində döş – körpücük – məməyə-
bənzər əzələnin bayır kənarının arxasında və 
ya bu əzələnin ayaqcıqları arasında bərk, nis-
bətən hərəkətli törəmə  şəklində  əllənir 
(şək. 
15 
–
 
B,6)
. Ona görə, bu düyünə «keşikçi» və 
ya «işarə verən» limfa düyünü deyilir. 
Qida borusunun aşağı hissəsinin və mə-
də xərçənginin metastazları zamanı böyümüş 
bu düyün sol döş – körpücük – məməyə-
bənzər  əzələnin bayır kənarında və ya 
ayaqcıqları arasında  əllənir (bu topoqrafo - 
anatomik xüsusiyyət, həmçinin, orqanlardan 
Şəkil 137. Periton boşluğunun yuxarı mərtəbəsinin topoqrafiyası 
 
1 – Vinslov dəliyi (mil yeridilmişdir); 2 – hepar; 3 – lig.hepatoduodenale; 4 – lig.hepatogastricum; 5 – lobus caudatis 
hepatis; 6 – recessus superior bursae omentalis; 7 – lobus sinister hepatis; 8 – plica gastropancreatica; 9 – pancreas;  
10 – gaster; 11,15 – mesacolon transversum; 12 – recessus splenicus bursae omentalis; 13 – lig.gastrosplenicum; 14 – splen; 
 16 – jejunum; 17 –  flexura duodenojejunalis; 18 –  pars ascendens duodeni; 19 
–
 recessus inferior omentalis; 20 
–
 pylorus. 
Şəkil 138. Diz oynağı bağları  
 
1 – lig.popliteum obliquum; 2 – lig.popliteum arcuatum;  
3 – m.semimembranosus 

93 
 
limfanın döş  qəfəsi limfa axacağına və sol 
venoz bucağa açılması ilə əlaqədardır). 
 
Vitnall qabarcığı (almacıq qabarcığı – 
tuberculum zygomaticum) bayır göz qapa-
ğı bağının (lig. palpebrale laterale) bağlan-
masına məxsus, almacıq sümüyünün alın çı-
xıntısının göz yuvası səthində, əsas sümüyün 
boyük qanadlarının önündə yerləşən hündür-
lükdür. 
 
Voyniç – Syanojeskinin təhlükəsizlik 
üçbucağı perikardın döş sümüyünə, qabırğa 
qığırdağına söykənən və plevra ilə örtülmə-
yən hissəsidir. Bayır tərəfdən plevranın ön 
sol hüdudu, içəri tərəfdən döş sümüyünün 
sol kənarı (VI – VII qabırğa qığırdaqlarının 
birləşdiyi yer) və  aşağı  tərəfdən perikardın 
aşağı hüdudu ilə əhatə olunmuşdur. Perikar-
dın bu hissəsinin klinik əhəmiyyəti vardır, 
çünki burada plevranı açmadan perikard boş-
luğunu punksiya etmək və ürəyə operativ yol 
icra etmək mümkündür. 
 
Vrizberq siniri (ara sinir – n.inter-
medius) üz siniri ilə birlikdə öyrənilir, XIII 
sinir də adlandırılır. Davamı  təbil teli adla-
nır, tərkibində dilin ön 2/3 hissəsindən dad 
impulslarını daşıyan hissi və kiçik ağız suyu 
vəzilərinə, çənəaltı və dilaltı ağız suyu vəzi-
lərinə  məxsus preqanqlionar parasimpatik 
(sekretor) liflər vardır. Sinirin zədələnməsi 
dilin ön 2/3 hissəsində dad hissiyyatının 
itməsinə, çənəaltı  və dilatı  ağız suyu 
vəzilərinin hipofunksiyasına səbəb olur.   
 
Yakobson anastomozu dil – udlaq sini-
rinin aşağı qanqlionu ilə qulaq qanqlionu 
arasındakı  anastomozdur. Belə ki, təbil sini-
ri dil – udlaq sinirinin aşağı qanqlionundan 
başlayaraq təbil boşluğunda təbil kələfini 
əmələ gətirir, davamı kiçik daşlıq siniri adı ilə 
qulaq qanqlionunda tamam olur və beləliklə, 
iki qanqlionu bir – biri ilə əlaqələndirir. 
 
Yaxınlaşdırıcı kanal (canalis adducto-
rius) budun ön şırımı ilə  dərzi  əzələsi ara-
sında  əmələ  gələn kanaldır (dərzi  əzələsialtı 
kanal – canalis subsartorius da adlandırılır). 
Kanal içəri tərəfdən budu yaxınlaşdıran uzun 
və böyük əzələlər, bayır tərəfdən içəri enli 
əzələ ilə əhatə olunmuşdur. Onun ön divarını 
budun orta hissəsində dərzi əzələsinin fassial 
futlyar yatağının arxa səfhəsi, aşağı 1/3 his-
səsində isə  lamina vastoadductoria adlanan 
vətərli səfhə  təşkil edir. Yaxınlaşdırıcı 
kanalın yuxarı hissəsi Hünter kanalı, aşağı 
hissəsi isə Yossel kanalı adlanır
(şək. 69)
. 
 
Yazı  qələmi (calamus scriptorius) 
toxumaları deşmək, ayırmaq və uzunluğu 
dəqiq məlum olan qisa kəsiklər aparmaq 
üçün neştərin  əldə tutulması üsuludur 
(şək. 
139)
. Anatomiyada IV mədəciyin aşağı ucu 
qələmə oxşadığından onu da «yazı  qələmi» 
adlandırırlar. 
 
Şəkil 139. Neştərin əldə tutulmasının “yazı qələmi” 
vəziyyəti 

94 
 
Şəkil 141 .Yaxınlaşdırıcı kanal (Yossel kanalı) 
 
1 – Yossel kanalı; 2 – a. və v.femoralis;  
3 – lamina vastoadductoria. 
Yevstax borusu (eşitmə borusu – tuba 
auditiva)  uzunluğu 30 – 35 mm, diametri 2 
mm olan və udlağın burun hissəsini təbil 
boşluğu ilə birləşdirən kanaldır 
(şək. 140,1)
. 
Sümük  (1/3 hissə) və  qığırdaq (2/3 hissə) 
hissələrdən təşkil olunmuşdur. Onun vasi-
təsilə hava təbil boşluğuna keçərək təzyiqlər 
fərqini bərabər-ləşdirir və təbil pərdəsini gə-
rilmədən qoruyur. 
 
Yevstax qapağı  və ya aşağı boş vena 
qapağı  (valva Eustachii seu venae cava 
inferior),  aşağı boş venanın sağ qulaqcığa 
açılan yerində endokarddan əmələ  gəlmiş 
büküş olub, oval çuxurun haşiyəsi ilə birlə-
şir. Bu qapaq embrional dövrdə  aşağı boş 
vena ilə  gələn qan axınını sağ qulaqcıqdan 
sol qulaqcığa yönəldir. 
 
Yossel kanalı,  yaxınlaşdırıcı kanalın 
aşağı hissəsi olub, budun ön nahiyəsinin 
aşağı 1/3 hissəsində yerləşir 
(şək. 141,1)
. 
Uzunluğu orta hesabla 6 – 7 sm, dərinliyi isə 
1,5 – 1,7 sm – dir. Dizaltı çuxura açıldığı 
üçün bud – dizaltı kanal (canalis femoropop-
liteus) da adlandırılır. Öndən içəri enli 
əzələni yaxınlaşdıran böyük əzələ ilə bir-
ləşdirən və lamina vastoadductoria adlanan 
aponevrotik səfhə, bayırdan içəri enli əzələ, 
içəridən isə budu yaxınlaşdıran böyük əzələ 
və yaxınlaşdıran uzun əzələnin vətərinin 
distal hissəsi ilə  əhatə olunmuşdur. Kanalın 
yan divarları bud sümüyünün üzərində 
yerləşir, onun iki hissəsi – aponevrotik və 
vətər – əzələ hissələri ayırd edilir. Aponev-
rotik hissə kanalın uzunluğunun, təqribən, 
yarısını  təşkil edir. Burada bud damarları 
aponevrotik səfhəyə söykənirlər və vizual 
olaraq ğörünürlər: öndə bud arteriyası, arxada 
bud venası  və onların arasında isə gizli sinir 
Şəkil 140. Yevstax borusu (eşitmə borusu) 
 
1 – tuba auditiva; 2 – ostium pharyngeum tube auditivae; 
 3 – porus acusticus externus 
 

95 
 
yerləşir. Aponevrotik hissəsinin başlanğıcını 
kanalın yuxarı dəliyi təşkil edir. Yuxarı dəlik 
bud sümüyünün içəri kondilusu üzərində 
yerləşən yaxınlaşdırıcı qabarcıqdan 15 – 16 
sm yuxarıda yerləşir. Kanalın başlanğıc hissə-
sində aponevrotik səfhə üzərində yaxınlaş-
dıran böyük və ya dərzi əzələlərin arteriyala-
rına məxsus dəliklər olur. 
Yossel kanalının vətər – əzələ hissəsinin 
ön – içəri divarını budu yaxınlaşdıran böyük 
əzələnin vətəri, arxa – bayır divarını isə içəri 
enli əzələ təşkil edir. Burada damarlar 1,0 – 1,5 
sm dərində yerləşdiyindən görünmürlər. Da-
marların kiçik bir sahədə dərində və əzələlər 
arasında yerləşməsi cərrahi əməliyyatın apa-
rılmasını  çətinləşdirir. Yossel kanalı daxi-
lində bud arteriyası öndə  və içəridə, bud 
venası isə arxada və bayırda yerləşir. Apo-
nevrotik səfhə üzərində iki ön dəlik olduqda, 
yuxarı dəlikdən diz oynağına məxsus damar-
lar, aşağı dəlikdən isə gizli sinir xaric olur.  
Yossel kanalının aşağı  dəliyi yarıq  şək-
lindədir və buradan bud arteriyası dizaltı çu-
xura, dizaltı vena isə bud nahiyəsinə keçir. 
Aşağı dəlik çox vaxt içəri enli əzələ ilə budu 
yaxınlaşdıran böyük əzələnin lifləri arasında 
yerləşir.  
 
Yuxarı  əzələ  – incik kanalı (canalis 
musculoperoneus superior) baldırın yuxarı 
1/3 hissəsində, incik sümüyü ilə uzun incik 
əzələsinin arasında yerləşir. Bu kanaldan sət-
hi incik siniri keçir. 
 
Yuxu cibi (sinus caroticum) daxili yu-
xu arteriyasının başlanğıc hissəsində yerlə-
şən genişlikdir 
(şək. 142,6)
. Burada damarın 
daxili qişası nazikdir və  əzələ elementləri 
azdır, xarici qişası isə,  əksinə, qalındır, 
elastik liflər, reseptorlar, dil – udlaq və azan 
sinirlərdən gələn liflərlə zəngindir. 
Yuxu cibi arterial təzyiqin dəyişməsinə 
həssas olan baroreseptor zona kimi fəaliyyət 
göstərir. Təzyiqin yüksəlməsi və ya yuxu ci-
binin sıxılması ürək vurğularının sayının 
azalmasına, arterial təzyiqin qəflətən düşmə-
sinə, beyinin işemiyasına və bayılmaya sə-
bəb olur.   
 
Yuxu cisimi (corpus caroticum) 2 – 7 
mm ölçülü paycıqlı anatomik törəmə olub 
ümumi yuxu arteriyasının daxili və xarici 
yuxu arteriyalarına haçalandığı yerin arxa – 
içəri tərəfində yerləşir 
(şək.142,5)
. Yuxu 
cisimi xaricdən kapsul ilə örtülmüşdür və bu 
kapsuldan daxilə doğru atmalar gedərək onu 
Şəkil 142. Yuxu cibi və yuxu cismi 
 
1 – efferent sinir lifi; 2 – yuxu cibi reseptorları; 3 – yuxu 
cismi reseptorları; 4 – ümumi yuxu  arteriyası; 5 – yuxu 
cisimi; 6 –  yuxu cibi; 7 – ganglion cervicalis superior;  
8 – a.carotis interna; 9 – azan sinir qanqlionu. 

96 
paycıqlara bölür. Paycıqlar epitelial yumaq-
cıq hüceyrələrindən, dayaq hüceyrələrdən və 
sinusoidlərdən təşkil olunmuşdur. Yuxu ci-
simi xemoreseptor zona olub, oksigenin sə-
viyyəsinin azalmasına, karbon qazının və 
hidrogen ionlarının konsentrasiyasının art-
masına reaksiya verir. Yuxu cisiminin şişləri 
cərrahi əməliyyatın gedişi zamanı qanaxma-
lar törədə bilər. 
 
Zaxarçenko qan dovranı (circulus 
arteriosus Zakharchenko) uzunsov beyinin 
ön səthi üzərində yerləşmiş romb formalı 
arterial  şəbəkədir. Belə ki, hər iki onurğa 
arteriyasından (aa.vertebrales) ayrılan onur-
ğa beyini şaxələri – rr.spinales (2 ədəd) 
üzunsov beyinin ön səthi ilə  aşağıya doğru 
gedərək bir – biri ilə birləşir və orta xətt bo-
yunca yerləşmiş ön onurğa beyini arte-
riyasını – a.spinalis anterior əmələ  gətirir. 
Nəticədə, yuxarıda  əsas arteriya, aşağıda ön 
onurğa arteriyası  və yanlarda isə onurğa 
beyini şaxələri arasında romb formalı arterial 
dövran əmələ gəlir (
şək. 143,6
). Bu dövran, 
Villizin qan dövranı kimi, həyati vacib 
mərkəzlərə (ürək – damar, tənəffüs, öskürmə 
və s. mərkəzlər) malik olan uzunsov beynin 
fasiləsiz qan təchizatını təmin edir. 
 
Zindan sümüyü (incus), qulaq sümük-
cüklərindən olub, uzun və  qısa ayaqcıqlar-
dan, cəkicin başı ilə birləşməyə  məxsus ci-
simdən ibarətdir. Onun uzun ayaqcığı üzəngi 
başı ilə birləşir (
şək. 144
). 
 
Zinn həlqəsi görmə kanalını və göz yu-
vasının yuxarı yarığının içəri yarısını  əhatə 
edən və göz almasının düz əzələlərinin bağ-
lanması üçün istinad təşkil edən vətər həl-
qəsidir 
(şək. 145)
. Buradan gözün hərəki 
Şəkil 143. Zaxarçenko qan dövranı (oxla 
göstərilmişdir) 
 
1 – a.communicans anterior; 2 – a.basilaris; 3 – a.vertebralis; 
4 – a.spinalis anterior; 5 – r.spinalis; 6 – Zaxarçenko qan 
dövranı; 7 – a.cerebri posterior; 8 –a.communicans posterior; 
9 – a.cerebri media; 10 – a.cerebri anterior. 
Şəkil 144. Zindan sümüyü 
 
1 – corpus incudis; 2 – crus breve; 3 – facies articularis;  
4 – crus longum; 5 – crus longum 
 

97 
Şəkil 145.  Göz yuvası  
 
1 – v.ophthalmica superior; 2 – n.lacrimalis; 3 – .frontalis;  
4 – n.trochlearis; 5 – m.rectus superior; 6 – m.levator palpe-
brae superioris; 7,12 – n.oculomotorius; 8 – a.ophthalmica;  
9 – m.obliquus superior; 10 – n.opticus; 11 – m.rectus me-
dialis; 13 – v.ophthalmica inferior; 14 – m.rectus inferior;  
15 – m.obliquus inferior; 16 – fissura orbitalis inferior;  
17 – n.abducens; 18 – m.rectus lateralis; 19 – n.nasociliaris; 
20 – fissura orbitalis superior. 
siniri, burun – kirpik siniri, uzaqlaşdırıcı 
sinir, görmə siniri və göz arteriyası keçir. 
Qeyd olunan vətər həlqəsi buradan keçən 
törəmələrin sıxılmasının  qarşısını alır. 
 
Zimmerinq venası  və ya qapı venası 
(v. Soemmerringi seu vena portae) qara 
ciyər – onikibarmaq bağının səfhələri arasın-
da, ümumi öd axacağı ilə xüsusi qara ciyər 
arteriyasının arxasında yerləşir 
(şək.146)
. 
Uzunluğu 2 – 8 sm - dir. Yuxarı çöz və dalaq 
venalarının birləşməsindən  əmələ  gəlir və 
periton boşluğunun bütün tək orqanlarından 
venoz qanı qara ciyərə daşıyır. Bunlardan 
əlavə, qapı venasına yuxarı  mədəaltı  vəz – 
onikibarmaq bağırsaq, mədə  çıxacağıönü, 
sağ  və sol mədə venaları açılırlar. Bəzən 
qapı venası kötüyünün əmələ  gəlməsində 
aşağı çöz və köndələn çənbər bağırsağın orta 
venası da iştirak edir. Bədənin boylama 
oxuna münasibətinə görə qapı venasının və-
ziyyəti 80% hallarda çəp olur. Belə vəziyyət 
qapı venasının sol tərəfdə formalaşması  və 
ya qara ciyərin  əhəmiyyətli dərəcədə böyü-
məsi ilə əlaqədardır. 
Klinik cərrahlıqda qapı venası ilə mədə-
altı  vəzin bir – birinə münasibəti mühüm 
əhəmiyyət kəsb edir. Orta hesabla, 35% hal-
larda qapı venası mədəaltı vəz başının arxa-
sından keçir, 42% hallarda vəz üzərindəki 
şırımda və 23% hallarda isə  vəzin parenxi-
ması daxilində yerləşir. Mədəaltı  vəzin  şiş-
ləri zamanı qapı venasının sonradan portal 
hipertenziyanın inkişaf etməsi ilə tez sıxıl-
ması məhz bununla izah olunur. 
Cərrahliq təcrübəsində qapı venası  və 
onun şaxələrinin aşağı boş vena ilə münasi-
bətlərinin süni porto – kaval anastomozların 
yaradılması zamanı böyük əhəmiyyəti var. 
Çox vaxt bu damarların mərkəzi oxları iti bu-
caq altında kəsişirlər. Qara ciyərin vəziyyəti, 
ölçüləri və qapı venasının müxtəlif mənbə-
lərdən əmələ gəlməsi onunla aşağı boş venanın 
topoqrafo – anatomik münasibətlərinin dəyiş-
məsinə səbəb olur. Belə ki, qara ciyərin nisbə-
tən aşağı vəziyyəti zamanı bu damarların bir – 
birinə toxunan səthlərinin çox qısa olması ilə 
əlaqədar porto – kaval anastomozların yaradıl-
ması üçün əlverişli şərait yaranır.  Bəzən əlavə 
qapı venasına da rast gəlinir. Belə halda o, qapı 
venasının əsas kötüyünə paralel keçir.  
Qapı venası qara ciyər qapısına 1,0 – 1,5 
sm qalmış və ya bilavasitə onun daxilində sağ 
və sol şaxələrə bölünür. Onun bölünmə səviy-
yəsi XI döş və I bel fəqərələri arasında dəyişə 
bilər. Belə dəyişkənlik sirroz zamanı qara ciyə-

98 
Səkil 147. Qapı vеnası sistеmi (öndən, sxеm) 
 
1 – v.cava infеriоr; 2 – оеsоphagus; 3 – vv.оеsоphagеaе; 4 – r. sinistеr v. pоrtaе; 5 – v.gastrica sinistra; 6 – v. gastrica 
dеxtra; 7 – vеntriculus; 8 – v.gastrica sinistra və v. gastrica dеxtra arasındakı anastоmоz; 9 – liеn; 10,12 –  vv.gastricaе 
brеvеs; 11 –  v.liеnalis; 13 – v.gastrоеpiplоica sinistra; 14 – piylik vеnaları; 15 –  rеn sinistеr; 16 – v.rеnalis sinistra;  
17 – v.cоlica mеdia və v. cоlica sinistra arasındakı anastоmоz; 18 – jеjunum; 19 – v.cоlica sinistra;  20 – v.mеsеntеrica 
infеriоr; 21– cоlоn dеscеndеns; 22 – intеstinum tеnuе; 23 – v. cоlica sinistra et v. sigmоidеa arasında anastоmоz; 24 – vv. 
sigmоidеaе; 25 – v.rеctalis supеriоr; 26 –  cоlоn sigmоidеum; 27 – v.iliaca еxtеrna; 28 – v.iliaca intеrna; 29 – vv.rеctalеs 
mеdiaе; 30 – vv.rеctalеs infеriоrеs; 31– plеxus vеnоsus rеctalis; 32 – rеctum; 33– appеndix vеrmifоrmis; 34 – caеcum;  
35 – v.appеndicularis; 36– ilеum; 37 – v.iliaca cоmmunis dеxtra; 38 – v. ilеоcоlica; 39 – vv.жежunalеs еt ilеi; 40– v. cava 
infеriоr; 41 – v.cоlica dеxtra; 42 – cоlоn ascеndеns; 43 – rеn dеxtеr; 44 – v.mеsеntеrica supеriоr; 45 – v. rеnalis dеxtra;  
46 – v.cоlica mеdia; 47,51 – v.pancrеaticоduоdеnalis; 48 – çənbərbağırsağın оrta və sağ vеnalarının birləşdiyi yеr;  
49 – pancrеas; 50 – duоdеnum; 51 – v. pancrеaticоduоdеnalis;  52 – v.gastrоеpiplоica dеxtra;  53 – vv. paraumbilicalеs;  
55 – r. dеxstеr v. pоrtaе; 56 – qara ciyərin vеnоz kapilyarları; 57 – hеpar; 58 – vv.hеpaticaе. 
rin ölçülərinin kiçilməsi, bağırsaqların sallan-
ması  və s. səbəblər ilə  əsaslandırılır. Qapı 
venasının sağ  və sol şaxələrə bölünməsi çox 
vaxt 90 – 100
o
 – lik bucaq altın-da baş verir. 
Sağ şaxənin uzunluğu 1,5 – 3,5 sm, solunku isə 
2,0 – 5,0 sm təşkil edir. Sağ şaxənin diametri, 
soldakına nisbətən, bir qədər böyük olur. Sağ 
pay  şaxəsinə öd kisəsi venası, sol şaxəyə isə 
göbək venası açılır. Qapı venasının  şaxələrə 
bölünməsinin səpələnmiş, keçid və magistral 

99 
formaları ayırd edilir. Səpələnmiş forma 
zamanı venanın kötüyü  uzunluğu 0,2 – 2,0 sm 
olan iki qisa şaxəyə, onların da hər biri, öz 
növbəsində, 2 – 5 şaxəyə bölünür. Magistral 
formada sağ  və sol şaxələr ikinci və üçüncü 
sıra  şaxələrə bölünürlər. Keçid formaya qapı 
venasının səpələnmiş və magistral formalarının 
əsas əlamətləri xasdır. 
Qapı venası çoxsaylı anastomozlar vasi-
təsilə yuxarı  və  aşağı boş venalarla əlaqələ-
nir. Porto – kaval anastomozlar adlanan bu 
əlaqələr: a) mədə venaları ilə yemək borusu 
venaları arasında; b) düz bağırsaq venaları 
arasında; c) göbəkətrafı venalarla qarının ön 
divarının venaları arasında; ç) qapı venasının 
mənbələri ilə peritonarxası sahənin venaları 
(böyrək, böyrəküstü vəzi, xaya və ya yumur-
talıq venaları  və s.)  arasınada  əmələ  gəlir. 
Bu anastomozlar qapı venası sistemində baş 
verən durğunluqlar və qan cərəyanının po-
zulması zamanı kollateral qan dövranının 
əmələ gəlməsində mühüm rol oynayırlar. Belə 
ki, portal hipertenziyalar zamanı qanın qara 
ciyərdən boş vena sisteminə ötrülməsində qida 
borusu venaları ilə anastomozlaşan diafraqma 
venaları da iştirak edir. Porto – kaval anasto-
mozlar düz bağırsaq nahiyəsində daha yaxşı 
inkişaf etmişdir. Qida borusu nahiyəsində 
mədənin sol venası  və qida borusu venaları 
arasındakı əlaqələr vasitəsilə qapı venası ilə tək 
vena, yəni yuxarı boş vena sistemi arasında 
anastomoz yaranır. Qara ciyər sirrozu zamanı 
qapı venası sistemində baş verən pozğunluqlar 
periton boşluğuna mayenin toplanmasına 
(qarın hidropsu) səbəb olan portal hipertenziya 
yaradır. Portal hipertenziya zamanı göstərilən 
anastomozlar səviyyəsində  təzyiqin həddən 
çox artması  mədə – qida borusu venalarının 
varikoz genişlənməsinə və təhlükəli qanaxma-
lara gətirib çıxarır. Digər tərəfdən, qarının ön 
divarında yerləşən göbəkətrafı venaların geniş-
lənməsi göbək ətrafında qıvrılmış ilan yumağı-
na bənzəyir və  cərrahlıqda  «meduza başı» 
sindromu adlandırılır (
şək. 117
). 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

100 
 

101