Lekciya №2 Tema: Ellinistik mámleketler hám olardiń mádeniyati. Joba

Meditsina hám gumanitar pánler. B.e.sh. V ásirdiń ekinshi yariminnan koxinlar tabibshiligi órnina, aniq izleniwlerge tiykarlanǵan vrachlardiń Meditsinasi payda boldi. Bul dáwirde belgili grek vrachi Gippokrattiń Meditsina mektebi payda boldi. Gippokrat “Meditsinaniń atasi” sipatinda dańqi shiqti. Oniń mektebinde tabibler tajriybe, baqlaw usulina tayanip, tez hám tuwri diagnoz qóyuǵa háreket qildi hám emlewde dieta, gigiena siyaqli usullardi keń qólladi.
Apolloniyali Diogen qan aylanis sistemasin jaqsi úyrendi. Krotonli Alkmeon keselliklerdiń deregi insan organizmindeǵi suyeklerdiń uyǵinlinliǵi buziliwi dep kórsetti. Sol dáwir meditsinaliq bilimleri haqqinda 53 traktatdan ibarat “Gippokrat korpusi” dep atalǵan meditsinaliq tóplamlar arqali maǵlumat aliwǵa boladi.
Aniq pánler haqqinda maǵlumatlar júda az. Afinali astronom, matematik Meton quyash saatin soqqani, kalendardi qayta islep shiqqani haqqindaǵi maǵlumatlar bizgeshe jetib kelgen.
Ellinistlik madeniyat. Ellinizm dawirinde madeniy rawajlaniw protsesi jana sharayatlarda juz berdi ham buringi dáwirge salistirǵanda anaǵurlim ózgerislerge iye edi.
Turmistiń jańa sharayatlari hám áyyemgi dástúrler menen tanisiw hár bir adamniń mádeniy dóretiwshilik ushin unamli sharayatlar jaratadi.
Mádeniyattiń rawajlaniwinda mámlekettiń roli de ózgeredi, ol mádeniy dóretiwshilik protsessine duris baǵdar berip, oniń rawajlaniwina anaǵurlim finans qarjilari berilip turadi. Úlken qalalar bolǵan Antiox, Pergam, Sirakuz, Afina, Rodos h.t. basqalarda ilimpazlardi jiynaǵan. Olar jasap, jumis islewi ushin muzey salǵan. Sol waqitlari Aleksandr muzeyinde Appoloniy Podosskiy, Eratosfen, Aristarx, Arximed, Evklid h.t.b. jumis islegen. Tiykarǵi mádeniy bahaliqlardi grekler dúzgen, al mádeniyattiń kóplegen tarawlariniń rawajlaniwi grekler klassikaliq dáwirde (b.e.sh. V-IV ásirlerde) dúzgen fundament tiykarinda júz bergen.
Pútkil Jaqin Shiǵista jaylasqan grek hám makedonlar ózleri menen birge Olimpiya qudaylariniń kul`tin alip kelgen. Olar úlken ózgerislerge ushiraǵan.
Grek qudaylari Zevs, Appolon, Afrodita, Artemida kul`ti jańa tús aladi, olarǵa áyyemgi shiǵis qudaylari bolǵan Mitra, Kibela, Isida h.t.b. kul`ti qosiladi. Grek xalqiniń arasinda Qudaylardiń Ulli Anasi kul`ti taraladi. Memdem xraminda siyinatuǵin Osiris-Apis kul`ti tiykarinda Grek-misr qudaylariniń jańa kul`ti payda boladi, olarda Pluton, Zevs hám Dionis Olimpiya qudaylariniń elementleri bar edi. Misr, Selevkiyer hákimleri hám basqa da elementlik monarxlar Soterge (qutqariwshi), Epifanǵa (qubilis), Evergetke (miriwbetshi) hám basqa da qudaylarǵa siyinadi. Arnawli ruwxaniylar arnawli xramlarda olardiń saltanatina diniy máresimler ótkizedi. Tutasi menen ellinistlik dáwir jańa diniy formalar hám ideyalar aktiv izlew menen sipatlanadi, bul dáwirde diniy ilimlerdiń etikaliq tárepi, monetizm kóp qiziǵiwshiliq tuwdiradi.
Ellinistlik adamlardiń sana-sezimindegi tereń ózgerisler filosofiyaǵa úlken tásir jasaydi, sebebi ol dúńya taniw ilimi bolip tabiladi. Elementlik filosofiyasi orayi Afina boldi, bul jerde bir neshe tásirsheń básekeles filosofiyaliq mektepler bolǵan. B.e.sh. IV ásirdiń ulli filosoflar Platon hám Aristotel` shákirtleriniń filosofiyaliq mektepleri bolǵan. Zenonniń stoikaliq filosofiyaliq mektebi úlken abiroyǵa iye bolǵan. Oniń filosofiyasi úsh bólimge bólingen: fizika, logika hám etika. Bunda bas orinda etika turǵan.
Ellinistlik dáwirdiń jáne bir belgili filosofiyaliq sistemasi - bul Epikur filosofiyasi. Oniń táliymati da úsh bólimge bólingen: fizika, golika hám etika. Materik-ulli, dep jazǵan ol, oni dóretiwge hám joq qiliwǵa bolmaydi, ol erikli hám qanday da bir dóretiwshilik kúshke yamasa qudaydiń túrtkisine zárúr emes.
Tutasi menen ellinistlik filosofiya-bul jańa, alǵa qaray úlken adim bolip tabiladi. Ol jer júzilik filosofiyasin tereń hám original` bayitti, adamzat tsivilizatsiyasiniń ǵáziynexanasinda húrmetli orin iyeledi.