M Ə h ə m m ə d t a ğ I s I d q I 1 5 0 MƏHƏMMƏd tagi siDQİ Ə s ə r L ə r I

Kim sənin 
sözü  doğru  ol- 
sa,  özü  əsla  yaxşılıqdan  əl  çəKməz.  Vaiz  və  naseh  Kİmsə- 
nə 
dediyinə  əməl  etsə,  sözünün  tə siri  a rtıq  olur,
21)  Y axşılara  yam anlıq  eyləyən 
Kİm sənənin 
əməli 
günə  tü p ü rə n   adam ın  məsəlinə bənzər.  ÇünKİ  tü p ü rd ü y ü  
günə  yetişm əz,  yenə  öz  üzünə  düşər.
22)  Həvəs  ilə  başlanan  iş  y a rı  olmuş  Kİmidir.  tş  iş- 
ləyib  yoru lan   adam m   istira h ə ti  istira h ə td ir.  Am m a  be- 
K arlığın is tira h ə ti  zəhm ət və  əziyyctdən  ib arətd ir.

23)  TənbəllİK  və 
işsizlİK 
fəğ r  və  z ə ru rə t  qapısının 
açarıd ır. 
İşIək  və 
çalışqan  adam lara  ən 
böyÜK 
cəza Ьекаг 
qalm aqdır.
24)  D ünyada  sənət  və 
Kəsb 
fəğ rü   zəru rətə  m üqabil 
b ir 
qala 
Kİmidir.  Gözəl 
sənətKarlıqda  həm  m ənfəət  və
həm   də  ləzzət v ard ır.
25)  İnsan 
ömrünü  və 
cavanlığını  bihudə  Keçirtmə-
sə,  a x ırd ı  peşm an  olmaz.  Cavanlıq  b ir  ziraətd ir,  hər  nə 
əKsə, 
qocalıqda  biçər.  Necə 
k İ ,  
deyiblər:  -  Cavanlıq 
əyyam ında 
zəhınətçəKən 
qocalıq zam anında ra iıa t  o lu r.
26)  İnsan 
böyÜK 
və 
elm li  adamların 
Kam alatını 
m əm ım niyyət  nəzərilə  baxıb  təhsin  və  qəbul  eyləm əlidir. 
in sa n in  
bir  az  nəqsi  (nöqsanı) 
K am alatına 
xələl  verm əz. 
N ecə  Kİ,  günün  üzündəKİ  ləKələr 
onun  nuruna  ziyan
v erm əz.
27)  İn san   öz-özünü  tə rif  və  tövsif 
etm əK  
xəyalına 
düşm əsiıı 
gərəK. 
ÇünKİ  özü  h.aqqında  h ər  nə  qədər  az 
desə,  özgələrin  yanında  о  qədər  məqbul  və  m üstəhsən 
olur.  Ə lbəttə,  Kəmalat  h ər b ir  halda  özünü  g ö stərir.
28)  Öz-özünü  bəyənən  adam   özünü  heç  Kİmsəyə 
bəyəndirə  bilm əz.  Necə 
k
İ, 
çox
  vədə  edənlərin  vədəsinə
inanm aq  olmaz.
29)  Ö zgəsinin  sözünün  həqiqətiıü  anlam ayan  adam
öz  d anışdığını  bilm əz.  Söz  arasında  tez-tez  and  içən  öz
y alan m m  isb a tın a  çalışır.
30)  Zəhərdən  ölən  az  ola-ola,  aləmdə  ham ı  zəhərdən
qorxar.  Am m a  səfahət 
və 
cəhalət  gündə  m in  adam  
həlaK 
etd iy i  halda,  yenə  çox  adam  ona meyl  edər.
31)  Qılınc  yarası  sağalsa,  dil  yarası  sağalm az.  Intı- 
qam ın  böyüyü  yam anlığın  m üqabilində  yaxşılıqdır.  In- 
sa n la rın   q ü w ə tlis i  qeyz  m əqam ında  Özünü  saxlaşdıran-
d ır, 
®
32)  Səadət və  ra h a tlıq   zam anında in san ın   dostu  çox
olur. 
A m m a 
m üsibət  və  fəlaKət  dostları  məhəKdən 
Keçi-
rib ,  çoxunu  dağıdıb,  azını  saxlar,
33)  Səadətə  yetişən  Kimsə  səadətdən  m əhrum   olan- 
la rın   h alın ı  düşünm əlidir.  B ir  m üsibətə  g irifta r  olan 
v a x t  ondan b əd tərin i  x a tirə   gətirib,  m ütəsəlli  olm alıdır.
34)  P isliy i  unudub,  yaxşılığı  yadda  saxlam aq  la-
zım dır.
B ir  adam a  yaxşılıq  edib  əvəzini  gözləməK  b u   gün 
əKdiyi  ağacı  sabah  çıx an b   atm aq Kİmidir.

35)  D ünyada  yaxşılıqdan  gözəl  şey  y oxdur,  A m m a 
yaxşılığa  layiq  olanİarı  ax tarıb   tapm aq  ondan  da  yaxşı- 
dır.
36)  N əsihət  verməK  nə  qədər  asan  olsa,  qəbul  eylə- 
məK  о  qədər  çətindir.
QərəzKar  adam larm   sözü 
KÖmürə 
bənzər.  Dəydiyi 
yeri  yandırm asa da,  qaraldır.
37)  Q uzuların  mələməyindən  a rtıq   b ü lb ü llərin   sə- 
sindən  ləzzət  aparan  çobanın  öz  sü rü sü n ə  xeyri  olmaz.
38)  S irr  in sand a  əm anət  olduğundan  can 
Kİmi 
sax- 
lam aq  lazım dır.  B ir  sirrə  
İKİ 
şəxsdən  a rtıq   xəbərdar  ol­
sa,  tam am   aləmə  faş  olmuş 
Kİmidir.
39)  Dövlətm ənd  adam ların  m alm a-dövlətinə  həsrət 
ilə  baxıb,  oğurlam aq  fİKrinə  düşən  adam   heç  v a x t  döv- 
lə tli  olmaz.  F ağ ır  və  biçarələrin  halına  m ərhəm ət  və 
m ü rü w ə tlə  baxan  dövlətll  heç b ir v a x t  fa ğ ır  olmaz.
40)  V ücudu  xəstə  olanlar  təbibə,  ru h i  xəstə  olanlar 
həbibə  m öhtacdır.
©

ELMİ ƏSƏRLƏRI

P U Ş K İN
M a y   ayının  26-cı  g ün ü  1899-cu  ildə 
R u siya n ın   mdşhur  şairi 
PuşKinin  100-cü 
ilinin  yadigarlığına  N a xçiva n   «MəKtəbi- 
tarbiyə»sindd  tərtib  olunan  cəşni-maclisindd 
oxu na n  nitqin  surətidir.
H üsni-fəsahət  və  nəşeyi-bəlağətlə  m əftu n   və  sə- 
rgəm i-üdəbayə  və  təbi-səlim   ilə  zövqi-şerdən  ləzzətyab 
olan  şüərayə  vazeh  və  aşK ardır 
k
İ, 
söz
  aləm i-ülvidən  yer 
üzünə  nüzul  edəndən  sonra  onu  h ər  əsrin  
üdəbayi- 
m üm tazı  və  şüərayi-sehrpərdazı  yenə  aləm i-balaya  qal- 
d ırd ıla r,  Z ati-baridən  başqa  о  zadi  Kİ,  onun  m əxluq  və 
qeyri-m əxluq 
olm ağında 
söz 
danışılıbdır, 
həm ana 
sözdür.  Söz  Kİmi  b ir  ru h i-rəv an   və  cövhəri-can  v arsa 
da,  yenə  sözdür.
Bu 
sözdə 
hanı  şübhə 
Kİ,  söz  cövhəri-candır,
Söz  cövhəri-can  olduğu  m əşhuri-cahandır.
(Füzuli)
O dur  Ki,  h ər  b ir  şeyin  tə rifi  sözlə  layiq  şərh   və 
bəyan  olarKən  sözün  özü-özü  ilə  də  q ab ili-tərif  və  tövaf 
ola bilm əz.
Əllamə  Zəm əxşəri  Qurani-məcidə  yazdığı  tə fsirin in  
m üqəddim əsində  sözün  tə siri  və  Kəlamın  şənini  təid 
üçün  «Z ühuri-lslam da  seyfi-şəriətə  q arşı  d u ran   m ütəəs- 
sibini-ərəb  hÖKmi-bəlağətə  m üqavim ət  edə  bilm ədilər» 
ibarəsilə  xətmi-Kəlam  eləm işdir,
N övi-bəşərin  təsisati-aliyyə  və  m əsnuati-qəribəsinin 
içində  dünya  durduqca  cəmi  xiləldən  əm in  və  b ir  hüsni- 
həsin  olanı  sözdür.
Belə  Kİ,  inqilabati-zam aniyyə,  m əm uriyyətlə  m əruf 
olan  m əşhur  şəhərləri  və  in san ların   əsrlərcə  səyinin  sə- 
m ərəsiylə  abad  olan  məraləKətləri  b ir bəlayi-nagəhani və 
b ir  qəzayi-asim ani  ilə  m əhv  və  nabud  eləsə  və  zəmanədə 
vüqua  gələn  cəhalət  alovları  və  zülm   tu fa n la rı  sərm ay- 
əyi-iqtidarə  malİK  olan  dövlətləri  və  dərəcəyi-iftixarə 
nail  olan  m illətləri  m ünqəriz  və  paym al  etsə,  sözün  əsas 
rəsan ətin ə  b ir 
inKİsar 
və  dam əni-m üqəddəsinə  zərrə  qə- 
d əri  gərd və  qübar  əyləşdirə bilməz.

O dur 
Kİ, 
«Beytül-ətiq»  ism ilə  m üsəm m a  ola  Kə- 
bəyi-müəzzəmə  tənürati-m ütəəddidəyə  düçar 
olarKən 
onun  d iv arm d an   asilan  «Müəlləqati-səbə»  tə b ir  olunan 
qəsayidi-fəsihənin  hənuz  b ir  beyti  də  təğ y ir  tapm ayıb- 
dır.
Əlhəqq  bu  barədə  B ustani-bəlağətin  əndəlib  şeydası 
və  G ü lü stan i-fəsah ətin   bülbüli-dəstansərası  Şeyx  Sədi 
Ş irazin in   661  il  bundan  müqəddəm  y azd ığ ı....  fəqərəsi 
bizə  b ir  dəlili-vazeh  m ənziləsindədir.
Ver  sözə  ehya 
Kİ, 
tu td u n ca  səni  xabi-əcəl,
Eyləyə  h ər  dəm  səni  ol  yuxudan b id ar,  söz.
(FüzuU)
Ə fradi-bəşərin  təğ y iri-ətv an n a,  tənvari-əfK arına, 
təhzibi-əxlaqm a  lazım lı  dərəcədə  xidm ət 
edəcəK 
surətdə 
sözdən  m üəssir  b ir  şey  ola  bilməz.  Odur  kİ,  asim ani  va- 
izlər,  m öcüznüm a  peyğəm bərlər  və  h ə tta   hÜKəmayi- 
rəhm ani  və  üləm ayi-rəbbani  hər  əsrin   təqazasınca  söz  ilə 
ifadəyi-bəliğəsində  bu  Kİfayətdir 
Kİ, 
in san   gahi  b ir  söz 
ilə  hal  və  hərəK ətini  dəyişdirib,  şirin   canından  əl 
çəKİb, 
əziz  və  ləziz  olan  həyatm ı  b ir  sözlə  fəda  edir.  Və  gahi 
b ir  söz  ilə 
də 
m afövqi  tə s ə w ü r   olunm ayan  s ü ru r  və 
behcətə  d ü çar  və  уапк!  bilanihayə  ənduh  və  m öhnətə  gi- 
r if ta r   olur.
DeməK  o lu r  Kİ,  söz  insanın  ru h u n d a   və  cism ində 
cəmi  qüvalardan  ziyadə  b ir 
qüw eyi-m ənəviyyə  ehdac 
edir,  Necə 
k
İ, 
çox
 
v a x tla r  m eydani-rəzm də  əqəl-qəlil  b ir 
ləşKər  haləti-m əğlubiyyətində  süpəhsalardan  sa rd ir  olan 
b ir  m ühəyyic  və  m üəssir  Kəlam  ilə  deyəsən  kİ,  cism inə 
təzə  b ir  ru h   dəm idələnib,  haləti-hücum avaranə  və  söv- 
ləti-m ərdanə  ilə  qalib  olan  düşm əni  m əğlub  və  münhə- 
zim  və  raəqhur,  ta rm a r  etm işdir:  «  Əgər  sözdə  can  yox- 
d u rsa ,  bəs  nə  üçün  ölü  susur?»
Əlhəqq, bu xüsusda bir türK şairi nə gözəl deyibdir Kİ;
«Yərəbb,  b u   nə  halət,  bu  nə  tə sir 
k
İ, 
b ir  söz
RövnəqşİKƏni-mərİKəyi-seyfü  sin a n d ır» .
Söz  b ir  tavusi-nəzərbaz  və  ya  b ir  buqələm uni- 
seh rp ərd azd ır 
Ki, 
h ər  əsrdə  b ir  rəng  ilə  və  h ər  zəmanədə 
b ir  şəKİl  ilə,  h ər  v ax td a  b ir  heyətdə  və  h ə r  saatd a  b ir 
su rətd ə  pərü  bali-pürnəqş  açıb,  b iix tiy a r  x a tirə lə ri  və 
b iq ərar  KÖnülləri  öz  havasınca  uçdurm aqdadır.  O,  b ir

şahidi-rəna  və  nazənini-zibadır 
kİ, 
h ər  lisan d a  b ir  Ubas 
ilə,  h ə r  m illət  içində  b ir  şivə  ilə  və  h ər  qövm  arasm d a 
b ir  ləhcə  ilə  dolanır.  G ahi  qəbayi-lətafətnüm ay  nəzm  ilə 
geyinib  və  gahi  zivəri-canpərvəri  nəsr  ilə  bəzənib,  məh- 
bub  d ilrü b a 
Kİmi 
cam ali-dilarasını  pərdəyi-nazarasm dan 
öz  dildadələrinə  göstərməKdədir.  Elə  b ir  cism i-lətif  və 
heyK əli-zərifdir 
kİ, 
rainlərcə  əsrlər,  qərnlər  gəlib 
Keçsə, 
qocalıq  xəzanm ın  sərsəri  (KÜləyi)  onun  cavandıq  bahari- 
sta n m m   nihali-bürum əndindən  b ir  yarpaq  d a  sala  bil- 
məz.
T ərif  edəməm 
tinəti-paKindaKi 
lü tfü ,
Gör  x asiy y əti-lü tfü   nə  m iqdar  əsər  eylər.
Am m a  bu  tərifin d ə  aciz  qaldığım   söz  və  bu  tövsi- 
fində  dəryayi-heyrətə  qərq  olduğum   söz  h ə r  su rətə   düşsə 
və  h ər  libasa  girsə,  səhihül-əza  və  m ütənasib  ül-əndam  
olm ahdır:  «Dilbər  m in  olsa  da  ürəK b ird ir» .
M əzm ununca  gərəKdir  aləm ara,  nəzərrüba,  dilduz, 
ciyərsuz,  fərəhxiz  və  tərəbəngiz  ola, 
tairiKİ 
özünü  hər 
şəxsin  nəzərində  məhbub  və  m ətlub  və  q ailin i  indəl- 
üdəba  (ədiblər  yanında)  layiqi-təhsin  və  sözavari-afərin 
eləsin.
« A rtıran   söz  qədrini,  əlbəttə,  qədrin  a rtır a r ,
K im   nə  m iqdar  olsa,  əhlin  eylər  ol  m iqdar  söz».
(Füzuli)
O dur  Kİ, 
aləm i-təbiətdə 
və 
təKnayi-zülm ətdə  təbi- 
şer,  q ü w ey i-şa ir iy y ə t  və  şahidi-m əna  hər  şairə  bir  növ 
ilə  ərzi-cam al  etm işdir.
Belə 
Kİ, 
şüəradan bəziləri  əziz  öm rünü və  qiym ətsiz 
ovqatını  həzl  və  hecayə  və  həcv-hədyanə  vəqf  edib,  bir 
az  m üddət  zərfində  ism   və  rəsm i  səhayifi-ruzigardən 
sərsəri-həvadislə  m əhv  olub,  itm iş  və  b ir  cüm ləsi  alu- 
dəyi-zülf 
və 
xal 
və 
nabəndi-hüsni-cam al 
İKən 
b ir 
neçə 
pərişan  qəzəllər  m eydana  buraxıb,  guya  Kİ,  aşüftəyi- 
zülfi-canan  və  m əhvi-cam ali-xuban  o lan larm   gərdəni- 
əsarətinə  b ir  zənciri-zillət  bağlayıb,  g etm işd ir.  Necə 
Kijüdəbayi-Osmaniyyənin  səram ədi  olan  m ərhum   Kamal 
bəy  о  günə  şairlərin   divanm a  «Div» 
Kəlməsinin 
siğəyi- 
cəmi  olan  «Divan»  isn ad ın ı verib,  deyir 
k
İ,  «0  d iv an lara 
baxanda  dağlı  lalələrdən,  yaxası  y ırtıq   güllərdən,  qıl 
K İm i 
bellərdən,  sərvdən  uzun  (quleybanı 
Kİmi) 
boylar- 
dan,  ilan 
Kİmi 
saçlardan,  qılınc  Kİmi  qaşlardan,  ox 
Kİmi 
K İrpİK İərdən, 
xəncər  Kİmi  qəm zələrdən,  bənövşə  və  ya

züm rüd  Kİmi  bığlardan,  su 
Kənarında 
bitən  çəm ən  Kİmi 
saqqallardan,  heç  y o x   ağızlardan,  duzlu  dodaqlardan, 
quyu  Kİmi  çənə  çuxurlarından,  dəryadan  ziyadə  qanlı 
yaşlardan,  dünyanı  yaxacaq  (yandıracaq)  qədər  atəşli  ah- 
lardan,  üzlərinə  pambıq  yapışm ış  iyrənc  yaralardan, 
sehrbaz  qələndərlərdən,  batman  ilə  şərab  içən  sərxoşlar- 
dan,  KÜçələrdə  üryan  gəzib,  çığırıb-bağırıb,  sinəsinə  dö- 
yən  aşiqlərdən,  bir  dübərin  saçm a  daraq  olm uş  parça- 
parça  KÖnüllərdən  Keçilməz.
Am m a 
aləm i-təbiət 
şüəranın 
bir 
firqəsinə  elə 
bir 
qərihəyi-şer 
və 
təbi-zərif 
və 
qəlbi-səlim ,  əlh asil  Kəlami- 
m övzunu  icad  edən  bir  qüwəyi-nazİK   və  lə tif  əta  edibdir 
Kİ, 
b u  
qisim   şairlərdən  hər  qövmün  və  hər  m illətin   için- 
də 
zühur  edəndə 
əfKarının 
m əziyyati-üm um iyyəsi  və 
x ü su siy y əsi  sayəsində  və  hissiyyati-həqiqi  və  təbiiyyəyə 
malİK  olmaq  səbəbilə  о  qövmün  təhzibi-əxlaqm a  xidm ət 
və 
tərtibi-ədəbiyyatına  rövnəq  verm işdir. 
Hələ  b u n u  
da 
dərm iyan 
və 
xatirnişan  etm əliyəm   Kİ,  bu  qisim   q ü w ə y i- 
m üqtədirəyə  malİK  olan  nadir-ül  vücud  şəxslərin  çoxu 
iğtişaşati-in q ilab ata  düçar  olan  bir  əsrdə  və  fünuni- 
ədəbiyyəsi  pəraKəndə  surətdə  qalan  bir  qövmin  içindən 
zühur  edibdir».
Məsələn,  qədim  Y unaıustanda  şairim əşh ur  «Um- 
rus»  z ü h u r  edəndə  üsuli-şerdən  və  fənni-qafiyyədən  о 
qövmtin 
içində 
b ir  əsər  yox  idi.  B ununla  belə,  о  vax- 
td an   indiyə 
Kİmi 
Y unan  qövmi  hənuz  b ir  elə 
şairi- 
m ahirə  malİK 
ola  bilməyib  və  bundan 
sonra 
da 
olmaqla- 
rın a   d a  şübhə 
etməməK 
mümKÜn  deyildir.  Necə 
Kİ, 
əq- 
vam i-ərəb  üdəbası  о  əyyam  cəhalətin  heyrətəfza və  qüra- 
b ətnüm a  şa iri  tm rəlqeysin  əşarm a  m ü ru r  edəndə  raəqa- 
mi-əczdə  cəhalət  əlini  xəcalət  ənginə  soxub-çıxardığı 
halda,  yazıb-pozduğu  əşarın ı  da yenə  İm rəlqeysin  müqəl- 
lidlİK 
şivəsindən  Kənara  çıxa  bilm əyibdir.  M əgər 
fars 
qövmi  о  məlƏKÜşşüəra,  sehrazm a,  süxənçin,  süxənafərin 
F irdovsi 
Kİmi 
b ir  şairi-şöhrət-şüarm   ahəngi-m ühabət  və 
səlasətlə  m övzun  və  məmluv,  altm ış  m in  beytdən  ib arət 
və  fa rs i  lisanından  maəda  (başqa)  heç  b ir  əcnəbi  Kəlməsi 
istem al  olunm ayan  «Şahnamə» 
Kİmi 
b ir 
Kİtab 
ilə  də  cəşn 
günlərində  səlatin  və  üm əra  (əm irlər)  m əclisində  məşğul 
olacaqlar.

Heyhat!  K i b ir  də  Läsanül-qeyb  adlanan  H avizin  nə- 
m əKdani-şüəra  deyilən  divanını  və  M üsləhəddin  Şeyx 
Sədinin  səadətli  əsrin i  görə bilələr!...
B ir  v a x t  tn g iltərəd ə  fünuni-ədəbiyyə  mÜKəmməl 
su rətə  girm əm iş,  ancaq  b ir  neçə  ədib  v a r 
İKən 
ŞeKspir 
Kİmi  b ir  şa ir  zü h u r  eylədi,  Amma  haləti-haliyyədə  neçə 
m in  ədib  və  m üəllif  ola-ola b ir  ŞeKspir  yoxdur,
Və 
haKƏza 
nemsə m illətinin Höte və Şilleri indi ham?
DeməK  olur 
k İ ,  
F ransarun  K İtabxanalarını  təzyin 
edən  və  V oltr 
Kİmi 
şerə  həvəsi  olan  m əharətli  filosofun 
tə lifa t  və  tə sn ifa tıd ır.  Necə  Kİ,  ru s  ədəbiyyatını  əw əlcə 
tə rtib  
və 
nizam a  salan 
NİKOlay  Mixailoviç 
K aram zindir 
Kİ, 
ru s   sahib  qələm lərinin  əw əlim cisi  və  istedadi- 
fövqüladə  sahibisi  hesab  olunur.
K aram zindən  sonra  m əşhur  təm silnəvis  olan  İvan 
A ndreeviç  K rılov  və  AleKsandr  Sergeeviç  Qriboyedov 
ru s  şa irlə rin in   səram ədi  (m əşhuru)  hesab  olunur.
A m m a  ru s  qövmi  altm ış  b ir  ild ir 
Kİ, 
PuşKİn  Kİmi 
b ir  süxənsaz  və  sehrpərdaz  şairin   vücudundan  m əhrum  
qalıbdır.  H ərçənd 
k
İ, 
PuşKİndən  sonra  şairi-süxəndan 
və 
süxənsənc  L erm antov  ru s  ədəbiyyatına  təzə  b ir  rövnəq 
verib,  zinətləndirdi.  Amma fünuni-ədəbiyyə  tə rə fd a rla rı 
və  çaşniyi-şerdən  nişvəyab  olan  zövq  sahibləri  PuşKİnin 
ad ın ı 
ürəK 
sıx m tısısız  yad  edə bilm əzlər.
B əxtəvər  sayıram   о  qövmi  və  xöşbəxt  hesab  edi- 
rəm   о  m illəti 
k
İ, 
qədirdanlıq və  m aarifpərəstliK   sayəsin- 
də  bundan  sonra neçə-neçə PuşK inlər,  ŞeKspirlər,  Volter- 
lər  sahibi  olacaqlar.  N əzəri-həsrətlə  baxıram   о  qövmə  və 
atəşi-dildən  yanıram   о  m illətə  kİ,  fəvaidi-fünuni-ədəbiy- 
yədən  sərfi-nəzər 
etməKİə  və 
m ənafeyi-üm um i 
m ütənəv- 
viədən  bibəhrə  olm aqla  indiyə  Kİmi  neçə-neçə  Firdov- 
silər,  Sədilər,  H avizlər  itirib   və  itirm əK dədirlər.
Görəsən  hansı  m illətin  sadə  və  rəiyyətzadə  övrət- 
lə ri  elm  və  tərbiyə  sahibi  olmaq  səbəbi  ilə  m ərifət  gəh- 
v£LTƏsində  elm  səddilə  nə  qədər  A lffirlərə,  D um uselərə, 
P rid o m lara,  PuşKİnlərə  pərvəriş  verirİər?  Görəsən  hansı 
m illətin  nəcib  və  şahzadə  xanım ları  m aarifdən  və  elmi- 
tərbiyədən  bixəbər  olduqlarm a  görə  neçə-neçə  əsrlərd ir 
Kİ, 
b ir  Ənvəri,  B ir  N izam i,  b ir  X aqani 
v ə 
b ir  N əvai  yeti- 
rə bilm irlər?
Ş air  nədən  olur?  Ədib  nədən  əmələ  gəlir?

Ф
Ş£Ü.r  daşdan yaranm az.  Ədib  ağacdan  olmaz,  Ş air və 
ədib  m illət  və  m illət  balalarından  əmələ  gəlir.  DeməK 
olur  Kİ,  b ir  Kəndin  guşəsində  b ir  alaçığın  bucağında 
y ırtıq   libasa  və  KÖhnə  qundağa  bürünm üş  b ir  uşaq  elm 
və  tərbiyə  sayəsində  ax ırd a b ir  şairi-Kamil  olur.  Və  yenə 
b ir  m üəzzəın  şəhərdə  b ir  ali  im arətdə  izz  və  iftix a r  ilə 
nazpərvər  b ir  uşaq  nem əti-elm dən  və  ləzzəti-m aarifdən 
m əhrum   olduğuna  görə  axırda b ir  m uzi  cahil  olur.
Ə lhasil,  h ər b ir 
şeyi 
diqqət və  etin an ın   zim nində  və 
təlim  
və  tərbiyənin 
sayəsində 
və 
qədrşünaslığın  təhti- 
him ayəsində 
lıüsula  gəlir.  Odur 
kİ,  rus 
m illəti 
və 
dövləti 
qədrdanlıq 
cəhətilə  və  qədrşünaslıq  cənbəsilə 
məzKur 
şairi-m əşhur 
PuşKİnin 
dövlətə 
fədaKaranə 
etd iy i  xidm ət- 
lə ri 
və 
m illət 
yolıında 
çəKdiyi 
zəhm ətləri  nəzərdə  tu tu b , 
onun  iftix a rm a   və  yadigarına  neçə-neçə 
nişandaşt 
və  ni- 
şan g ah lar b in a və  in şa  etdiribdir.
Bu  gün  m ay  aym ın  26-sı  1899-cu  ilin   övsətidir. 
R u siy an ın   raaarifp ərəst və  mühibbi-elnı-ədəb  olan  m illəti 
şairi-m əzburun viladətindən b ir əsr 
KeçməK 
m ünasibətilə 
məmalİKİ-Rusiyanın  ham ı  şəhərlərində  və  üm um   ш эка- 
tibi-aliyyələrində  və  bəİKƏ  tam am   Kəndlərində  PuşKİnin 
adm a  m əclislər  tə rtib   edib,  onun  ism ini  zİKri-xeyr  ilə 
yad  və  ru h u n u   dua və  istiğ fa r  ilə  şad  etm əKdədirlər.
B unlardan  əlavə,  b u   gün  R usiyam n  p a y ta x t  şəhəri 
P eterb u rq d a  şairi-m əşhurun  mücəssəməsi  tə rtib ə n   b ir 
yadigari-m əxsusanə  olmaq  üçün  nişangah  bina  olunub- 
d u r.  Əlhəqq  ru s  m illəti  üçün  bu  gün  b ir 
böyÜK, 
möhtə- 
rəm   və  şə ra fə tli  g ündür.  Şah  və  gəda,  əla  və  ədna,  qəni 
və  fə ğ ir  və  səğir-Kəbir  bu  gün  PuşKİni  yad  etməKdədir- 
lər.  Ə ncüm əni-danişləri,  raəcalisi-elmiyyə  və  ədəbiyyələ- 
ri,  d a rü lfü n u n la rı,  ruznam ələri,  məKtəbləri,  Kİtabxana- 
la rı  və  q iraətx an aları  bu  gün  PuşKİnin  adı  ilə  dolubdur. 
M inlərcə  K itabçalar  və  m ilyonlarca  PuşKİnin  əsərləri  və 
əKsi 
(şəKİli) 
təb  olunub,  uşaqlara  və  böyÜKİərə  tövzi
olunm aqdadır.
NəiriKİ 
bu  gün  məhz  b ir  R usiya  məmləKətində
PuşKİnin  adı  zİKr  olunur,  xeyr!Ümum  m əğribzəm in  və 
m əşriqzəm in  ruznam ələri  bu  günlərdə  PuşKİnin  inşaa- 
tın d a n   və  əhvalatından  qeyri  b ir  özgə  əm rə  m əşğul  dey-
illər.
Fəlihaza  (bununla  belə),  biz  N axçivan  cam aatm ın 
m üsəlm anları  da  «MəKtəbi-Tərbiyə»mizdə  R usiyanın

əzəm ətli  şa iri  PuşKİn  nam inə  bu  məcməi  tə rtib   edib  və 
bu  məclisdə  h azır  olm aqda  özüm üzü  xoşvaxt  və  xoşbəxt 
hesab  edirİK.  Bu  halda  PuşK inin  tərcüm eyi-halını,  onun 
sərgüzəştini  oxum aq  m üqtəzayi-halə  m ünasibdir.  Və  la- 
Kİn 
ru sca 
bilməməK 
nöqsanı  ilə  və  ru s  ədəbiyyatına  va- 
qif  olm amaq  q ü su ru   ilə  Islam   ədəbiyyatından  xüşəçinlİK 
ünvanı  ilə  və  pəraKəndə  su rətd ə  yığılan  b ir  tərcüm eyi- 
hal  bərvəchi-ehtim al  bəyan  edib,  PuşKİnin  öm r  və  övqa- 
tın a   və  əyyam i-m əişətinə  sahibi-vüquf  olanlardan  ü zr 
istəyirəm .
tn d l  m əlum   olsun  b u d u r  kİ,  zəKavətli  AləKsandr 
Sergeeviç  PuşKin  ru s  şairlərin in   ham ısından  sahibi- 
im tiyaz  və  cüm ləsindən  sərəfraz  və  süxənpərdaz  hesab 
olunur.  Bu  şa ir  may  ayım n  26-sı  1799-cu  ildə  MosKva 
şəhərində  dünyaya  gəlibdir.  PuşKİn  ana  tərəfin d ən   Hə- 
bəş  nəslindəndir.  Belə  Kİ,  R usiya  dövlətinin  əsasm ın 
m üəssisi  və  ru s  m lllətinin bənayi-m ədəniyyətinin  banisi 
olan  Pyotri-K əbirə  səlatinini-O sm aniyyədən  göndərilən 
həbəşli  tb rah im   ərəb  Həbəşi  PuşKİnin  ana  babasıdır. 
PuşKİn 
səKKİz 
sinnində  məKtəbə  gedib,  on  illn   müddə- 
tin d ə  ülum   və  fü n u ıü -m ü tən əw iəd ən   bəhrəyab  olub, 
əyyam i-təhsilini  dərəcəyi-İKmalə  yetirəndən  sonra  viza- 
rəti-x aricə  (xarici  işlər  nazirliyi)  mənsəbə  nail  oldu. 
Am m a  əyyam i-təhsilində  çox  v a x t  şer  yazm aqla  m əşğul 
olurdu.  01  v a x tla r  onun  əşarm dan  asari-fəsah ət  və 
nüm unəyi-bəlağət  aşiKar  olduğu  üçün  onun  xariqüladə 
b ir  şairi-m əşh u r  olm ağını  göstərirdi.
V əzarəti-xarlcə  m ənsəbindən  sonra  YeKatrinoslav 
şəhərində  xidm ətə  m əm ur  oldu.  Bu  şəhərin  ab  və  havasx 
şairi-zərifin