M. G. Safin, yu. S. Ruziyev, B. S. Aliqulov biologik faol va dorivor moddalar biotexnologiyasi

L-triptofanni ikki bosqichli uslubda biosintezlash
Bu uslub asoschida ish yuritilganda birinchi bosqichda aseptik sharoitda 
C.utilis
shtammli achitqi zamburug`i probirkadan tortib, to fermentyorgacha mikroorganizm 
biomassasini maksimal darajada yig`ish maqsadida o`stirib ko`paytiriladi, ikkinchi 
bosqichda shu bioreaktorda yig`ilgan biomassa yordamida dastlab hosil bo`lgan 
mahsulotni transformatsiyalanadi. Dastlabki o`stirish materiali muhitida 28-30 
0
C da 
24 soat davomida mikroorganizmlarni o`stirib ko`paytiriladi. 
C.utilis
produsentining 
ferment tizimlarini hosil qilish uchun o`stirish kolbalariga 9-jadvaldagi tarkibga ega 
bo`lgan oziqa muhiti tavsiya etiladi.
O`stirib ko`paytirilgan biomassaning tarkibida 3-5 g achitqi materiali bo`lib, 
undan sanoat miqyosida ishlatiladigan fermentyordarda o`stirib ko`paytirishda 
foydalaniladi. Sanoat ishlab chiqarishi uchun tayyorlanadigan oziqa muhitini asosiy 
komponentlari o`stirib ko`paytirish uchun foydalaniladigan komponentlarga 
tamoman o`xshash, uning farqli jihati faqat qand lavlagisi chiqindilari 
konsentratsiyasini yuqorida keltirilgan ko`rsatkichdan 6,2 % gacha kamaytirishni 
talab qiladi. 

---

- 48 - 
9-Jadval 
C.utilis
produsentining ferment tizimlarini hosil qilish uchun zarur bo`lgan 
ozuqa muhitining tarkibi ( % hisobida) 
№ 
Moddalarning nomi 
 % 
1 
Qand lavlagisi chiqindisi 
10.4 
2 
Siydikchil 
0.5 
3 
Ikki almashingan kaliy fosfat 
0.01 
4 
Kalsiy xlorid 
0.01 
5 
Magniy sulfat 
0.005 
6 
Suv 
Qolgan qism 
7 
Muhit pH 
7.5-8.0 
Birinchi bosqichda achitqi zamburug`ini dastlabki 24 soat oralig`ida jadal 
aeratsiyali sharoitda oziqa muhitiga 7 g O
2
/(l.soat) dan kam bo`lmagan miqdorda 
havo yuborib, aseptik sintetik ko`pik so`ndirgichdan foydalangan holda o`stirib 
ko`paytiriladi. 
Ikkinchi bosqichda produsent (uni 24 soat ichida o`stirib ko`paytirilgandan 
so`ng) ning oziqa muhitiga antranil kislotaning 5 % li spirtli eritmasi va 
siydikchilning 50 % li eritmasi kiritiladi. Aeratsiya jarayoni jadalligini ikki karra, 
ya`ni 3 gO
2
/(l.soat) gacha kamaytiriladi. Muhitga antranil kislota va siydikchilni 
kiritgandan keyin 4 soat vaqt o`tishi bilan qand lavlagisi chiqndisini 25 % li eritmasi 
qo`shiladi. Biosintez jarayonini davom ettirib, muhitdagi aralashmaga har 6 soatdan 
keyin antranil kislota va siydikchil, har 12 soatdan keyin qand lavlagisi chiqindisi 
kiritiladi. 
Biosintetik jarayon 144 soat davomida olib borilib, uning dastlabki 24 soati 
produsentni o`stirish, ya`ni kerakli bo`lgan faol ferment tizimini hosil qilish uchun 
sarflansa, qolgan 120 soati antranil kislotani triptofanga transformatsiyalanishini 
amalga oshirish uchun sarflanadi. Tayyor mahsulotli suyuqlikning tarkibidagi 
triptofan 6,0g/l ga yetsa, undagi quruq modda miqdori 8-13 % ga yetadi va bunda ish 
nihoyasiga yetgan hisoblanadi. Tayyor mahsulotli suyuqlikka keyingi ishlov berish 
yuqorida keltirilgan sxemaga asosan amalga oshiriladi. Antranil kislotani 
triptofangacha 
biosintezlanishidan 
keyin 
qolgan, 
tozalanmagan 
qismidan 
triptofanning yem-oziqa konsentrati (TEOK) preparati olinadi. U quyidagi tarkibga 
ega bo`ladi ( % hisobida): oqsil moddalari -48-54; umumiy triptofan -1-3; boshqa 
aminokislotalar-6; namlik-10; vitaminlar (mg/kg hisobida): B
1
-15-18; B
2
-24,5-32,5;
PP-620-680.