M. G. Safin, yu. S. Ruziyev, B. S. Aliqulov biologik faol va dorivor moddalar biotexnologiyasi

1-Jadval
Har xil oqsillar tarkibidagi aminokislotalarning miqdoriy ko`rsatkichlari. 
(100 g oqsil tarkibidagi aminokislotalarning miqdori) 
Aminokislotalar 
Tuxum 
albumini 
Ho`kiz qon 
zardobi 
albumini 
Soya 
uni 
oqsili 
Achitqi 
biomassasi 
oqsili 
Triptofan 
1,6 
- 
0,4 
0,3 
Lizin 
6,4 
13,0 
5,1 
5,1 
Gistidin 
2,4 
3,9 
1,8 
1,7 
Arginin 
6,1 
6,0 
4,4 
2,3 
Asparagin kislota 
9,0 
10,2 
6,7 
4,6 
Treonin 
5,1 
5,9 
3,3 
2,9 
Serin 
3,5 
4,0 
3,3 
2,5 
Glutamin kislota 
16,0 
16,3 
8,6 
6,5 
Prolin 
8,1 
5,1 
2,9 
1,4 
Glitsin 
3,6 
2,0 
2,5 
2,2 
Alanin 
7,4 
5,3 
2,3 
3,3 
Sistin 
2,4 
- 
0,9 
0,3 
Valin 
7,3 
7,0 
3,4 
3,0 
Metionin 
3,1 
- 
0,8 
0,9 
Izoleysin 
6,6 
2,4 
2,8 
3,1 
Leysin 
8,8 
10,8 
4,4 
3,7 
Tirozin 
4,2 
4,5 
2,1 
2,3 
Fenilalanin 
5,5 
5,8 
3,1 
2,5 

---

- 9 - 
Shuningdek, yem-oziqa, oziq-ovqat mahsulotlari yetishtirishda va tibbiyotda 
foydalanishga qaratilgan aminokislotalar, ferment preparatlari, tibbiyot va 
veterinariya ehtiyoji uchun kerak bo`lgan antibiotiklar dehqonchilik uchun zarur
bo`lgan biologik o`g`itlar, o`simliklarni muhofaza qilish mahsulotlarini sanoat 
miqyosida ishlab chiqarish muhim ahamiyatga ega. Bundan tashqari mikrobli 
transformatsiya jarayonlaridan foydalangan holda vitaminlar, oziq-ovqat mahsulotlari 
tarkibiga qo`shish uchun kerakli moddalar, yarim sintetik antibiotiklar va dorivor 
moddalarni ajratib olish biotexnologiyaning istiqbolli yo`nalishlaridan biri 
hisoblanadi. 
Hozirgi davrda mikroblar yordamida sanoat miqyosida amalga oshiriladigan 
sintez yagona biotexnologik tizimdan iborat bo`lishi lozim. Bu tizim o`z ichiga ishlab 
chiqariladigan mahsulotning turi, uning mahsulot sifatidagi shakli va miqdoriy 
ko`rsatkichiga qarab ketma-ket amalga oshiriladigan bosqichlar va operatsiyalarni 
qamrab oladi. Biotexnologik tizimning umumiy ko`rinishi 1-Rasmda keltirilgan. 
Odatda mikrob-produsentni tanlashda mikroorganizmning eng yuqori mahsuldor 
shtammini tanlab olinadi. Bunda molekulyar biologiya, seleksiya va molekulyar 
genetikaning eng so`nggi yutuqlari bilan qurollangan holda ishni mikrob hujayralarini 
biokimyosi, fiziologiyasi va gen muhandisligiga tegishli bilimlarga tayanib olib 
boriladi. Shu yo`sinda produsent-shtammning biotexnologik jihati baholanadi va 
uning potensial imkoniyatlari haqida xulosalar chiqariladi. Biotexnologik tizimning 
samaradorligi produsent-mikrobning maqsadli mahsulot ishlab chiqarishini 
ta`minlashda uni o`stirishga tegishli bo`lgan eng kam harajatli tarkibga ega bo`lgan 
kimyoviy komponentlarni tanlash muhim ahamiyatga ega. Tanlash variantlarini bir 
tomondan mikrob hujayrasini energetik va moddiy ehtiyojini qoplaydigan va boshqa 
tomondan texnologik uslub va xomashyoni qimmati nuqtai nazardan eng qulay 
bo`lgan variant tanlab olinadi. Biotexnologik tizimni shakllantirishda produsent-
mikrob hujayralarini o`stirish rejimini ishlab chiqish ham muhim ahamiyatga egadir.. 
Bunda hujayraning fiziologik ehtiyojini maksimal qondirishga intilish lozim.
Shundagina hujayraning genetik potensialidan to`liq foydalanish mumkin bo`ladi. Bu 
narsa o`simlik materiallarini gidrolizi natijasida hosil bo`ladigan karbonsuvlarni 
hammasidan oziqali achitqi ajratib olishda foydalanish imkoniyatini yaratadi. 
Mikroblardan foydalanib oqsil ajratib olishni yo`lga qo`yilishi achitqili biomassani 
karbonsuvlardan olishga moslashtirilgan zavodlarning qurilishidan boshlab yanada 
rivojlanib ketdi.
Hujayrani o`stirishni ta`minlaydigan qurilmalarning muhandislik nuqtai 
nazaridan baholaganda, biotexnologik tizimni ishlashini optimallashtirishda 
matematik modellashtirish asosida EHM dan foydalanish va butun tizimni avtomatik 
boshqarilishiga erishish yaxshi samara beradi. 
Biotexnologik tizimning to`liq va uzluksiz ishlashini ta`minlashning keyingi 
bosqichi maqsadli ishlab chiqarilgan mahsulotni kafolatli saqlanishi va o`z vaqtida 
undan foydalanilishini ta`minlashdan iborat bo`ladi. 

---

- 10 -