M. G. Safin, yu. S. Ruziyev, B. S. Aliqulov biologik faol va dorivor moddalar biotexnologiyasi

1-Rasm
. Mikrobli sintez yo`li bilan mahsulot ishlab chiqarish sanoatining ko`p 
bosqichli biotexnologik tizimi. 
 

---

- 11 - 
1.3. Mikroblar yordamida ajratib olinadigan biofaol moddalar 
Biopreparatlarni, ularni ajratib olish texnologiyalariga qarab uchta guruhga 
bo`lish mumkin bo`ladi: 
1. Tovar mahsulot sifatida tirik mikroorganizmlar komponentini tutuvchi 
biopreparatlar. Bu xil tovar mahsulotlari jumlasiga o`simliklarni muhofaza qilish 
vositalari, bakterial o`g`itlar, yem-hashaklarni silosga aylanishini ta`minlovchilar, 
biodegradientlar va boshqa biotransformatsiyalovchi faol vositalar kiradi. 
2. Faolsizlantirilgan hujayralar va ularni qayta ishlash natijasida hosil qilingan 
biomassalardan tashkil topgan biopreparatlar. Bular jumlasiga achitqili oziqa, 
zamburug`li mitselliylar va boshqalar kiradi. 
3. Mikroorganizmlarning metabolizmi asosida tozalab ajratib olingan
biopreparatlar. Bular jumlasiga vitaminlar, aminokislotalar, fermentlar, antibiotiklar, 
biolipidlar, polisaxaridlar, mikrob biomassalari va metabolitlarini kompleks qayta 
ishlash mahsulotlari kiradi.
Biotexnologiyaning istiqboldagi imkoniyatlari cheksiz. Hozirgi kunda uning 
uchta yo`nalishi diqqatga sazovordir. 
1. Qishloq xo`jaligini rivojlantirishga qaratilgan yo`nalish. Bu sohaga:
- yog`och qoldiqlari va neftning karbonvodorodlarini gidrolizlash asosida ajratib 
olinadigan mikrob oqsillaridan chorva mollari ratsionini yaxshilashda foydalanish; 
- chorva mollari oziqasiga qo`shib berish maqsadida almashinmaydigan 
aminokislotalar biosintezini sanoat miqyosida amalga oshirish; 
- mikrob oqsili, aminokislotalar, vitaminlar va boshqa chorva mollari ratsionini 
boyitishdan tashqari, parrandalar va qishloq xo`jalik hayvonlarini kasalliklarini 
profilaktikasini 
amalga 
oshirishda, 
shuningdek 
madaniy 
o`simliklarning 
zararkunandalariga qarshi samarali kurashni amalga oshirishda virus va bakterial 
preparatlardan foydalanish; 
- dehqonchilik uchun bakterial o`g`itlardan foydalanish: bu preparatlar tarkibi 
azot yig`uvchi mikroorganizmlardan tashkil topgan bo`lib, ular havo azotini 
o`zlashtirish, uni o`simlik tomonidan ham oson o`zlashtirilishini ta`minlanishiga 
erishish; 
- qishloq xo`jalik ishlab chiqarishi xom-ashyosini qayta ishlash va chorvachilik 
uchun yangi turdagi yem-oziqa ishlab chiqarishda ferment preparatlaridan 
foydalanish kabilar kiradi. Bu maqsadda multienzim komplekslar (MEK) yaxshi 
samara beradi. Somonni oziqaviy somonkonsentrat (oqsilli-karbonsuvli oziqa) ga 
aylantirishda MEK dan foydalanish juda yaxshi samara beradi. Agar 
biotexnologiyaning rivojlanishini «birinchi davri» da fermentlar kompleksining 
imkoniyatlari chegaralangan bo`lsa, uning «ikkinchi davri» da fermentativ spektri 
juda keng bo`lgan MEK lar ishlab chiqildi. 
2. Biotexnologiyaning ikkinchi rivojlanish yo`nalishi biologiya tizimi fanlari va 
sog`liqni saqlashga oid izlanishlarni o`z ichiga oladi. Gen muhandisligi va 
molekulyar biologiyaning yutuqlari asosida ilmiy tadqiqotlar olib borish va davolash 
maqsadlari uchun foydalaniladigan yuqori samara beruvchi antibiotiklar, monoklonal 
antitelalar, interferon, vitaminlar, aminokislotalar, shuningdek fermentlar va boshqa 
biopreparatlarni ishlab chiqarish mumkin bo`ladi. Bu preparatlarning ba`zilari hozirgi 
kunda tibbiyot va veterinariyada samarali ravishda foydalanilmoqda. 

---

- 12 - 
3. Biotexnologiyaning uchinchi rivojlanish yo`nalishi sanoat uchun kerak 
bo`ladigan mahsulot ishlab chiqarish hisoblanadi. Hozirdan boshlab bu mahsulotlar 
oziq-ovqat va yengil sanoat ehtiyojlari uchun kerak bo`ladigan fermentlar misolida 
ishlab chiqarila boshlandi. Yaqin kelajakda sanoatning metallurgiya (flotatsiya 
jarayonida ba`zi moddalardan foydalanish, metallani quyish jarayonlari) da, neft-gaz 
sanoati (quduqlar qazishda, o`simlik va mikrob biomassalaridan kompleks 
foydalanish) da, rezina va lak sanoati (sintetik kauchukka oqsil qo`shimchasi qo`shib 
sifatini yaxshilash) da foydalanilmoqda.