M. G. Safin, yu. S. Ruziyev, B. S. Aliqulov biologik faol va dorivor moddalar biotexnologiyasi

Fosforobakterinni ajratib olish texnologiyasi
. 
Fosforobakterin - bakterial o`g`it 
bo`lib, tarkibida 
Bacillus megaterium var
. 
phosphaticum
mikroorganizmining 
sporalaridan iboratdir. U bir xil massali och-kulrang yoki sarg`ish rangli kukun 
hisoblanadi. Bu bakteriyalar murakkab fosfororganik birikma (nuklein kislotalar, 
nukleoproteidlar va boshqalar) ni va qiyin o`zlashtiriladigan mineral fosfat 
(pirofosfat, polifosfat) larni o`simliklar tomonidan o`zlashtiriladigan shaklga 
o`tkazadi. Bundan tashqari bakteriyalar o`simliklarning o`sishini (ayniqsa 
rivojlanishini dastlabki paytida) stimullovchi biologik faol modda (tiamin, piridoksin, 
biotin, pantoten va nikotin kislotalari, vitamin B
12
va boshqa) lar ishlab chiqaradi. 
Fosfobakterin fosforli o`g`itlarning o`rnini bosmaydi, ularsiz ta`sir etaolmaydi ham. 
Ular stimullovchi samara beradigan preparatlar jumlasiga kiradi. 
Fosfobakterinni 
Bac.megaterium var. phosphaticum
shtammidan foydalangan 
holda va uni chuqur uslubda o`stirib ko`paytirish orqali ajratib olinadi. O`stirishni 
liofil tarzda quritilgan dastlabki shtammdan quyidagi tarkiblardagi oziqa muhitlarini 
biridan foydalangan holda ajratib olinadi ( % hisobida): 
 
1
. 
Makkajo`xori ekstrakti…………………………………….1,8 
Qand lavlagisi chiqindisi………………………………….…1,5 
Ammoniy sulfat………………………………...……………0,1 
Bo`r…………………………………………………………….1 
Suv……………………………………………………qolgan qismi 
2.
Makkajo`xori uni…………………………………………. 2,0 
Qand lavlagisi chiqindisi ……………………………………..1,5 
B kompleks vitaminlar (D vitaminini olishda qolgan qoldiq)..2,0 
Ikki almashingan kaliy folsfat ………………………………0,01 
Kalsiy karbonat ………………………………………….…..0,3 
Suv…………………………………………………………qolgan qismi. 

---

- 76 - 
Bakteriyani o`stirish aseptik va doimo aralashtirish sharoitida fermentyorlarda 
sporalar hosil bo`lish bosqichigacha olib boriladi. Jarayonning olib borish sharoiti: 
harorat 28-30 
0
C, muhitning pH 6,5-7,5, davomiyligi 1,5-2 kundan iborat bo`ladi. 
Birinchi muhitda o`stirilganda 1 ml o`stirish muhiti suyuqligida 2,7-3 mlrd. spora 
bo`lsa, ikkinchi muhitda o`stirilganda 4,3 mlrd bo`ladi. Hosil bo`lgan biomassa 
sentrifugalash yo`li bilan ajratiladi va 65-75
0
C da purkovchi quritkichda 2-3 % 
namlik darajasigacha quritiladi. Quritilgan sporalar qo`shimcha (kaolin) qo`shib 
aralashtiriladi. Shu yo`sinda tayyorlangan preparatning 1 g da 8 mlrd hujayra bo`lishi 
lozim. Uni 50-500 g dan namlik kirmaydigan xaltachalarga qadoqlapnadi. 
Nitragin va azotobakterindan farqli o`laroq fosforobakterin saqlash uchun ancha 
chidamli, uni 1 yil saqlaganda bakteriyalarning hayotchanligi 20 % gagina kamayadi. 
Fosforobakterinni qora tuproqli tuproqlarda qo`llash tavsiya qilinadi. U 
g`allasimonlar, kartoshka, qand lavlagisi va boshqa ekinlarni hosildorligini oshirishda 
ahamiyati katta. Preparatni tuproqqa solish uchun o`simliklarning urug`ini 
fosforobakterin preparati qo`shib ishlov beriladi, buning uchun esa, preparatni tuproq 
yoki kulga qo`shib 1:40 nisbatda aralashtiriladi va shu holatda ekiladi. Bir gektar 
maydonga 5 g preparat va 200 g qo`shimcha modda (kaolin) kerak bo`ladi. Kartoshka 
tuganaklarini 15 g preparatga 15 l suv qo`shibsuspenziya tayyorlanadi va bu miqdor 
preparat bir gektarga ketadigan kartoshka urug`iga ishlov berishga yetadi. 
Fosforobakterindan foydalanish hosildorlikni 10 % ga oshiradi.