M ü n d ə r I c a t
ədvəl 2.17 Рestisidlərin ekotoksikoloji qiymətləndirmənin bal sistemi
Yüklə 11,3 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
ədvəl 2.17
Рestisidlərin ekotoksikoloji qiymətləndirmənin bal sistemi (M. S. Sokolova və M. A. Qlazovskiyə görə Lazanovskaya və b. 1998) Pestisidlərin ikinci effektinin göstəricisi Bal
Torpaqda pestisidlik, ay: 1-dən az 2 1-6 4 6-24
6 24-dən çox 8 Torpağın bioloji aktivliyinə və fermentasiya prosesinə təsiri: Təsir etmir 0 Ayrı-ayrı proseslərə və populyasiyalara təsir edir 1 Çoxlu proseslərə və populyasiyalara təsir edir 2 Torpağın profillər üzrə qələviləşməsi, sm: Miqrasiya etmir 0 Miqrasiya edir 15 sm-ə qədər 1 Miqrasiya edir 50 sm-ə qədər 2 Miqrasiya edir 50 sm-dən dərinə 3 Torpaqdan becərilən bitkiyə qarışması və fitotokksiki təsiri: Bitki tərəfindən absortsiya olunmur 0 Absorvasiya olunur, lakin ikinci təsir yaratmır 1 Absorvasiya olunur və məhsulun keyfiyyətini pisləşdirir 2 Absorvasiya olunur, məhsulun kəmiyyət və feyfiyyətini azaldır və bitkiyə fitotoksiki təsir göstərir 3 Fotolizə qarşı rekreasiya: Fotokimyəvi parçalanır 0 Fotokimyəvi parçalanmaya qarşı dözümlüdür 1 Yol verilən qatılığa görə qiymətləndirmə, mq/kq a) kənd təsərrüfatı məhsulunda 1-dən artıq
0
114
davamı 1 2 1-0,1
1 0,1-0,01 2 0,01-dən az 3 0 4 b) suda: 1-dən artıq 0 1-0,1
1 0,1-0,01 2 0,01-dən az 3 0 4 Orqanoleptik xassəyə təsiri: a) kənd təsərrüfatı məhsullarında: Təsir etmir 0 Təsir edir 1 b) içməli suda yol verilən qatılıq, mq/kq: 0,1-dən artıq 0 0,1-0,01 1 0,01-0,001 2 0,001-dən az 3 Uçuculuq: əlaqə kəsilmir 0 Uçuculuq: Birləşmələr uçmurlar 0 Uçurlar, lakin qatılıq maksimal yol verilən həddən aşağıdır 1 Qatılıq, yol verilən maksimal həddə bərabərdir 2 Qatılıq zəhərliyin son həddinə çatır 3 Soyuqqanlı heyavlar üçün qatılıq (LD 50 ), mq/kq 1000-dən artıq 1 200-1000 2 50-200
3 50-dən az
Toplama əmsalı: 5-dən artıq 0 3-5 1 1-3
2 1-dən az 3
preparatlar, 21...14 - orta zəhərlilər, 13 və ondan aşağı – nisbətən zəif zəhərlilər. 115
Q.L.Tışkeviç (1987) əsaslı olaraq qeyd edir ki, pestisidlərlə bağlı olan mənfi nəticələr əsasən biogeosenozunların dağılması ilə şərtlənir, hansı ki, heyvanların yaşaması və sayı öz aralarında sıx bağlıdır. Pestisid ziyan- vericini məhv etməklə əlaqəni pozur, hansı ki, təbii şəraitdə onlar müəyyən səviyyədə saxlanırdı. Əgər belə ziyanvericidə tətbiq olunan preparata qarşı dözümlülük varsa, bu zaman partlayış baş verir (onun kütləvi artımını bumeraq təsir yaranır), çünki bu prosesi saxlayan əlaqələr ya dağılır, ya da zəifləyir. Parazitlər və yırtıcılarla yanaşı həm də simbiontlar bitkilər və heyvanlar var. Bunlar olmadan orqanizm normal yaşaya bilməz. Belə ki, həşəratlar hər inkişaf mərhələsində (yumurta sürfə, pup, yaşlı forma) öz düşmənləri və simbiontları var. Aydındır ki, öz təsirində seçici olmadığı üçün pestisid bitkini bu və ya digər ziyanvericilərdən tamamilə qurtara (qoruya) bilmir. Az sayda qalan fərdlərə toksikant təsir edə bilmir, başqa əlaqələrin zəifləməsi və dağılması (faktiki olaraq baş verir) çox halda həmin ziyanvericilərin sayının sonradan kəskin artmasına səbəb olur. Çiçəkli bitkilərin 80% - dən artığını tozlandıran həşəratlar pestisidlərin təsirindən xeyli itki verir. Təkcə bal arılarının məhv edilməsindən dəyən ziyan 2 milyard manat çox təşkil edir (1985-ci ilin qiymətləri ilə). Həm də sübut olunub ki, həşəratların sayı tək herbisidlərlə birbaşa zəhərlənmədən deyil, ximikatlar verilmiş sahələrdə başqa qorxular olduğundan həmin areal- dan uzaqlaşırdılar. Belə ki, Kaliforniyada (ABŞ) əkinləri pestisidlərlə avia- abrabotka etdikdə 10-20% bal arası ailəsi məhv olur. Oxşar hallar Bolqariya və Polşada qeydə alınıb. Krasnadar ölkəsində pestisidlərin təsirindən ölmüş arı ailələrini müqayisə etdikdə aydınlaşdırılıb ki, birinci növbədə güclü ailələr məhv olur. Çünki onlar çox bitkiyə qonur və daha uzaq sahələrə uçur (şəkil 2.11) Herbisidlərin köməyi ilə ―birinci nəsil‖ alaqlardan təmizlənmiş tarlalara əvvəllər daha az rast gələn alaqlar yerləşirlər. 70-ci illərin ortalarında pestisidlərlə zəhərlənmə nəticəsində keçmiş SSRİ-nin ərazisindən 40%-ə qədər los, kaban və dovşan məhv oldu, 77%- dən çox ördək və qaz və 30%-dən çox balıq göllərdə məhv oldu. Statistik rəqəmlər göstərir ki, 1938-ci ildə pestisidlərə dözümlü olan cəmi 7 növ ziyanverici həşərat məlum idi, lakin 1984-cü ildə insektisidlərə qarşı rezistentliyi (latınca resistere – müqavimət göstərmək) olan 450 növ qeydə alınıb, başqa sözlə desək daha çox yayılmış ziyanvericilərin böyük hissəsi (və ya həşəratların zərərli sayılan növlərinin demək olar 10%-i) pestisidlərə davamlı olan 150-dən çox fitoportogen orqanizmlər, 50 növ alaq və 10 növ xırda məməlilər və nemadorla qeydə alınıb. Krossrezistentliyi
116
nəzərə almaqla, qeyd olunan rezistentlik hallarının ümumi sayı 1600-ü keçir. Əlbəttə, insana faydalı olan növlərin rezistentliyi müsbət faktdır. Rezis- tentlik qazınmaqla bağlı, ―car nitridat effekti‖ni yada salmaq yerinə düşər. deyilənlərə görə çar özünü az dozalarla siçan zəhərinə öyrədir. Düşmənlərin hazırladığı zəhərlədiyi şərablardan içdikdə zəhərlənmirdi)
Yüklə 11,3 Mb. Dostları ilə paylaş:
|