M ü n d ə r I c a t

 

Cədvəl 2.23 

Dünyanın fon rayonlarının torpaqlarında ağır metalların miqdarı, mq/kq 

(“Təbii mühitin fon çirklənməsinin monitorinqi”, 1986) 

 

Region 

Qurğuşun 

Kadmium  

Mərgümüş 

Civə 

Qərbi Avropa 

3,8...80 (16) 

0,01...1,4 

(0,22) 

0,10...11 (2,0) 

0,001...3,0 

(0,07) 

MDB-nin  Avropa 

ərazisi 

2,8...38 (13) 

0,01...0,97 

(0,28) 

0,8...8,6 (2,0) 

0,025...0,32 

(0,11) 

Xarici Asiya 

3,0...40 (14) 

0,04...0,40 

(0,12) 

3,5...12 (7,0) 

0,040..0,33 

(0,11) 

MDB-nin  Asiya 

ərazisi 

2,5...38 (16) 

0,028...3,2 

(0,26) 

0,50...7,3 (3,8) 

0,004...0,018 

(0,01) 

Şimali Amerika 

5,2...73 (17) 

0,05...0,56 

(0,19) 

1,0...7,5 (4,1) 

0,002...0,16 

(0,02) 

Şimali Afrika 

3,0...24 (15) 

 -  

-  

-  

Cənubi Afrika 

1,1...71 (18) 

0,08...0,81 

(0,25) 

- 

- 

Dünya  torpaqla-

rında  orta  miqdar 

(müxtəlif  müəllif-

lərin 

qiymətlən-

dirməsinə görə) 

(16) 

(10) 

(12) 

(20) 

(10) 

(29) 

(0,21) 

(0,50) 

(0,35) 

(0,08) 

(0,50) 

(0,62) 

(2,9) 

(5,0) 

(6,0) 

- 

(10) 

(11) 

(0,04) 

(0,01) 

(0,06) 

(0,04) 

(0,10) 

0,098) 

 

    Qeyd: möhtərizədə orta qiymətlər göstərilir.   

---

145 

 

Rumıniyanın  (Reutse,  Kırstya,1986)  metallurgiya  müəssisələrinin 

yaxınlığında 0...10sm torpaq qatında ağır metalların orta miqdar təşkil edir-

di,  mq/kq:  sink  –  790,0;  qurğuşun  –  552,0;  mis  –  77,3;  kadmium  –  22,6. 

Torpaqda  çirkləndirici  maddələrin  yol  verilən  maksimal  səviyyəsilə  mü-

qayisədə (Zn – 300mq/kq, Pb – 100, Cu – 100, Cd – 3mq/kq) 20min ha. tor-

paq maksimum çirklənmə səviyyəsinə, 100min ha. çirkləndiricilərin yüksək 

miqdarına görə ayrılmışdır.  

Yaponiyada  əritmə  zavodlarından  ayrılan  qaz  və  toz  çirklənmələrin-

dən  torpağın  15sm  üst  qatında  kadmium,  mis,  qurğuşun,  sinkin  miqdarı 

1,5...50 dəfə artmışdır.  

MDB ərazisində ağır metallarla çirklənmiş geniş sahələr var. Belə ki, 

Rusiyada  torpağın  zəhərli  ağır  metallarla  çirklənməsinin  qatılığı  XX  əsrin 

90-cı illərində 18 mln.ha sahədə müşahidə olunmuşdur.  

Bəzi  regionlarda  yol  verilən  qatılıq  100  dəfədən  çox  üstələnmişdir. 

Məsələn, daha təhlükəli inqridientlərdən biri olan Pb –nun miqdarı Şımkent  

şəhərinin  (əvvəllər  Çimkent,  Qazaxıstan)  torpaqlarında  YVQ  340  dəfə; 

Qırğızıstan torpaqlarında civənin miqdarı YVQ-dan 100 dəfə çox olmuşdur.  

Kənd təsərrüfatı da torpağı ağır metallarla çirkləndirir.  Keçmiş SSRİ-

də 1990-cı ildə fosfor gübrələrilə torpağa 16633t qurğuşun, 3200t kadmium, 

533t civə verilmişdir. Rəqəmlər kifayət qədər təsiedicidir (cədvəl 2.24)