M ü n d ə r I c a t

 

Cədvəl  2.47 

Payızlıq buğdanın məhsulunda uran-238 və torium-232-nin qatılığına 

 mineral gübrələrin artan dozasının təsiri     

Variantlar 

Uran-238, cBk/kq 

Torium-232, cBk/kq  

1988 

1989 

1988 

1989 

Nəzarət 

4,5±0,17 

13,2±0,40 

4,2±0,18 

13,2±0,27 

5,8±0,05 

12,9±0,09 

4,8±0,35 

12,9±0,09 

N

160

 P

90

 K

60 

4,4±0,20 

12,1±1,22 

4,1±0,14 

13,0±0,44 

5,1±0,04 

11,8±0,24 

3,7±0,13 

11,6±0,21 

N

320

P

720

K

480

 

3,6±0,16 

11,4±1,27 

3,4±0,10 

11,7±0,50 

4,0±0,19 

10,1±0,30 

3,4±0,16 

9,3±0,28 

Aparılan tədqiqatlar  göstərdi ki,  mineral  gübrələrin  optimal, eləcə də 

yüksək dozada verilməsi müxtəlif kənd təsərrüfatı bitkilərində məhsuldarlığı 

artırmaqla yanaşı, onlarda uran - 238 və torium – 232-nin toplanmasını xeyli 

azaltdı. Bizim fikrimizcə, məhsulda uran – 238 və torium – 232-nin qatılı-

ğının  azalmasının  mümkün  olan  səbəblərindən  biri,  mineral  gübrələrin 

verilməsi  zamanı  torpaqda  bu  radionuklidlərin  suda  həll  olan  və  mübadilə 

olunan formalarınınpayının azalması, turşuda həll olan və fiksə edilən for- 

---

199 

 

malarının payının çoxalmasıdır.  

Təbii  radionuklidlərin  torpaq-bitki  sistemində  davranışının  öyrənil-

məsi:  bioloji  təhlükəli  radionuklidlərin  yerləşməsi  və  miqrasiyası,  onların 

müxtəlif bitki növlərinə daxil olması, müxtəlif kənd təsərrüfatı bitkilərində 

onların toplanmasına mineral gübrələrin təsiri–Azərbaycan Respublikasında 

radioekoloji  tədqiqatların  əsasını  qoydu.  Aparılmış  tədqiqatlar  prioritet 

xarakterli bir neçə nəticəyə gəlməyə imkan verir: 

1.  Respublikanın  müxtəlif  regionlarının  torpaqlarında  təbii  radionuk-

lidlərin öyrənilməsi  göstərdi ki,  onlar dağınıq xarakter daşıyır. Təbii radio-

nuklidlərin miqdarına görə torpaq tipləri arasında dəqiq fərqlər yoxdur.   

2.  Mineral  gübrələrin  optimal  və  yüksək  dozalarda  verilməsi  zamanı 

məhsulun  artmasıyla  yanaşı,  təbii  radionuklidlərin  dənli  sünbüllü  və  dənli 

paxlalı bitkilərin dənində və küləşində toplanması xeyli azalır.  

3.  Torpaq-  bitki  sistemində  təbii  radionuklidlərin  hər  tərəfli  öyrənil-

məsi, xüsusən ətraf mühitin şəraitindən asılı olaraq onların bitkinin müxtəlif 

hissələrində  lokalizasiyası  və  məhsulun  müxtəlif  hissələrində  toplanması, 

insan orqanizminə onların daxil olma yollarını təyin etməyə imkan verir.  

 4.  Belə  tədqiqatların  nəticələri  təbii  radionuklidlərlə  ərazinin  radio-

aktiv  çirklənməsi  şəraitində  kənd  təsərrüfatı  istehsalının  təşkilində  praktiki 

tövsiyyələrin hazırlanması üçün yaxşı əsas ola bilər; torpaq-bitki sistemində 

radioaktiv  maddələrin  miqrasiyasının  bioloji  dövranına  radionuklidlərin 

daxil  olmasının  miqdarca  qiymətləndirilməsində,  eləcə  də  kənd  təsərrüfatı 

bitkilərinin  radioaktiv  çirklənməsinin  azaldılmasında  praktiki  tədbirlər 

hazırlamaq üçün alınmış nəticələr istifadə oluna bilər. 

Azarbaycan Respublikasının Prezidenti HEYDƏR ƏLİYEV. Bakı şə-

həri, 30 dekabr 1997-ci il № 423-İQ. Maddə 15. Təbii radionuklidlərin təsi-

rindən  əhalinin  təhlükəsizliyinin  təmin  edilməsi.  İşçilərin  və  əhalinin  yaşa-

yış və istehsalat binalarında radon, onun parçalanma məhsulları, habelə di-

gər  təbii  radionuklidlərin  yaratdığı  şüalanma  normativlərlə  müəyyən  olun-

muş dozadan artıq olmamalıdır.       

Əhali və işçilərin təbii radionuklidlərin təsirindən mühafizəsi məqsədi 

ilə aşağıdakı tədbirlər həyata keçirilməlidir: qamma-şüalanmanın və torpaq-

dan ayrılan radonun səviyyəsini nəzərə almaqla binaların və qurğuların tikil-

məsi üçün zərərsiz (təhlükəsiz) torpaq sahələrinin ayrılması; radonun binaya 

daxil  olmasının  qarşısının  alınması  tədbirləri  nəzərə  alınmaqla  bina  və 

qurğuların  layihələşdirilməsi  və  tikilməsi;  yaşayış  binalarının  və  sənaye 

---

200 

 

(istehsal) qurğularının istismara qəbul edilməsi zamanı binaların daxilindəki 

havada  radonun,  təbii  radionuklidlərdən  və  digər  radioaktiv  maddələrdən 

qamma-şüalanmanın  dozasının  intensivliyinin  nəzərə  alınması,  tikinti  ma-

teriallarında  radiasiya  təhlükəsizliyi  üzrə  istehsalat  nəzarətinin  keçirilməsi; 

bina  və  qurğuların  istismarı  zamanı  otaqlarda  radonun  və  təbii  radionuk-

lidlərdə  qamma  və  digər  radioaktiv  şüalanmanın  səviyyəsinin  nəzərə  alın-

ması.  Bina və qurğularda təbii radionuklidlər, qamma-şüalanmanın və rado-

nun  miqdarının  normativlərə  uyğun  olmadığı  halda  bu  bina  və  qurğunun 

istifadə məqsədi dəyişdirilir.

 

Radiasiya təhlükəsizliyinin təmin edilməsi tələblərinə cavab verməyən 

tikinti materialları və məmulatlarından istifadə etmək qadağan edilir.  Mad-

də 16. Qida  məhsulları  istehsalı və  istifadəsi  zamanı radiasiya təhlükəsizli-

yinin  təmin  edilməsinə  tələblər.  Ərzaq,  qida  məhsulları,  onlar  üçün  xam-

mallar, içməli su, onların emalı, istehsalı, saxlanması, daşınması, satışı (pay-

lanması)  və  istifadəsi  zamanı  onlarla  təmasda  olan  material  və  məmulatlar 

radiasiya təhlükəsizliyi tələblərinə cavab verməli və bu qanuna uyğun olaraq 

istehsalat nəzarətində olmalıdır. Radiasiya təhlükəsizliyi normalarına cavab 

verməyən  sənaye  və  ərzaq  məhsullarının  ölkəyə  gətirilməsinə  yol  verilmir.   

Maddə  17.  Tibbi  rentgen-radioloji  proseduralar  keçirilən  zaman  əhalinin 

radiasiya təhlukəsizliyinin təmin edilməsi. Əhali (xəstələr) tibbi rentgen-ra-

dioloji müayinədən keçirilən zaman qoruyucu vasitələrdən istifadə olunma-

lıdır. Əhalinin tibbi rentgen-radioloji müayinə zamanı şüalanma dozaları ra-

diasiya  təhlükəsizliyi  sahəsindəki  qayda,  norma  və  normativlərə  uyğun  ol-

malıdır. Tibbi rentgen-radioloji müayinə və  müalicə zamanı xəstənin tələbi 

ilə ona gözlənilən və ya aldığı şüalanma dozası və şüalanmanın mümkün nə-

ticəsi barədə tam məlumat verilməlidir. Epidemioloji nöqteyi-nəzərdən təh-

lükəli  xəstəliklərin  aşkar  edilməsi  məqsədi  ilə  aparılan  profilaktiki  müa-

yinələr,  habelə  rentgen  müayinəsi  yeganə  diaqnostik  vasitə  olduğu  hallar 

istisna olmaqla xəstə tibbi rentgen-radioloji müayinədən imtina edə bilər.