M ü n d ə r I c a t
Yüklə 11,3 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
ġəkil 2.36. Azot gübrəsinin artan normalarının bitki məhsuldarlığına təsir
qanunauyğunluqları və onların gübrə azotunun mənimsəməsi və onun inkişafı 1- dən məhsulu; 2- bitkilərin gübrə azotunun mənimsənilməsi; 3-gübrə azotunun itgisi; A,Б,B- azot gübrələrinin tətbiqinə bitkilərin tipləri Kinetik zonada bitki azotun artan dozasına aktiv reaksiya verir, bö- yümə, tənəffüs, zülal birləşmələrinin sintezi prosesi güclənir, verilən güb- rənin dozasına görə məhsuldarlıq xətti asılılıqla yüksəlir. Fizioloji zonada bitki maksimal məhsuldarlığa çata bilər, lakin quru maddənin artımı verilən azot dozasından azdır. Bu zonanın sərhədləri daxi- lində bitki orqanizmlərinin fizioloji dəyişiklikləri ilkin potoloji vəziyyətə çatır. Məhsuldarlığın maksimal qiyməti sahəsində məhsul keyfiyyətinin bir çox göstəricilərinin pisləşməsi onu təsdiq edir. Məlumdur ki, optimal key- fiyyətə azotun minimal dozasında çatmaq olur, nəinki ən yüksək məhsuldar-
292
lığın alınması üçün lazım olan dozada. Metabolik reaksiya tipi zonası üçün böyümə proseslərinin məhdudlaş- ması xarakterikdir, bitkilərdə metabolizmin aralıq məhsulları toplanır, udu- lan azotun çox hissəsi metabolizmə uğramır, xlorofilin yaranması sürəti və fotosintezin intensivliyi azalır, karbohidrat və mineral maddələrin müba- diləsi pozulur və bütün bunların nəticəsində bitkinin məhsuldarlığı azalır. Metabolik reaksiya tipi yaradan mühitdə inkişaf edən bitki müxtəlif xəs- təliklərə və ziyanvericilərin hücumuna məruz qalırlar, onların məhsulları texnoloji və gigiyenik tələbatlara cavab vermir. Qeyd etmək lazımdır ki, metabolik reaksiya tipinin bir çox əlamətləri mineral qida elementlərinin kəskin çatışmazlığını yaşayan bitkilər üçün xarakterikdir. Buna görə də bitkilərin azotla izafi və ya kəskin çatışmayan təminatında aqrofitosenozun öz davamlılığını itirməsi üçün zəmin yaranır, onun nəticələri ən müxtəlif variantlarda üzə çıxa bilər (əkinlərin ziyanve- ricilər və xəstəliklərlə kütləvi yoluxması, kök ifrazatlarının və bitki qalıq- larının torpağa məhdudiyyətlə daxil olması, kondisiyasız toxum materialının alınması, su mənbələrinin çirklənməsi, torpağın deqradasiyası və s). Qeyd etmək lazımdır ki, oxşar hadisələr yalnız uzun illər əkinlərə aqronomik nə- zarət olmayanda baş verə bilər və prinsipcə belə halların ehtimalı çox azdır. Bir halda ki, bitkinin kəskin defisit və ya izafi qidalanma rejimi asanlıqla dəf olunur (məsələn, birinci halda mineral gübrələrin, ikinci halda küləşin verilməsi), metabolik reaksiyaların üzə çıxma sərhədləri isə kifayət qədər hərəkətlidir və asanlıqla qarışırlar. Azot, fosfor və kalium arasında nisbətin dəyişməsi və ya torpağa gübrələrin verilməsində müxtəlif modifikasiyaların istifadə olunmasıda aqrofitosenozun davamlılığının oxşar pozulmaları belə şəraitdə müvəqqəti olur və aqroekosistemin sabitliyinin pozulması ilə nəti- cələnmir. Bundan əlavə, hər bir növ və sort üçün torpaqda özlərinin normal, optimal və izafi azot norması vardır, hansı ki, bu çərçivələrdə azot qidalan- masının sadalanan reaksiya tiplərinin birində bitkilər inkişaf edirlər. Kənd təsərrüfatı bitkilərinin becərilməsinin ekoloji təhlükəsiz texnolo- giyalarının axtarışı və işlənib hazırlanması hələ də aktualdır, çünki onlar ra- sional təbiətdən istifadənin prinsiplərinə uyğun gəlir. Məsələn, azot güb- rələrinin tətbiqinin lokal texnologiyası onlara aiddir. O torpaqda kökün qi- dalanma sahəsində azotun çevrilməsini nizamlayır və bitkilərin ontogene- zində gübrə və torpaq azotuna tələbatını tənzimləyir; məhsuldarlıq prosesinə və məhsuldarlıq prosesinə və məhsulun yüksək keyfiyyət göstəricilərilə
293
formalaşmasına yönəlmiş təsir göstərir. Torpaq-bitki sistemində azot birləş- mələrinin akkumulyasiyası xeyli yaxşılaşır ki, bu da becərilən bitkinin əlverişsiz abiotik faktorlara davamlılığını artırır (şəkil 2.37).
Yüklə 11,3 Mb. Dostları ilə paylaş:
|