M ü n d ə r I c a t

Bitkilərin aeral çirklənməsinin xarakteristikası (Maxonko K.P., 1981) 

 

Radionuklid  

  Havada -quru kütlənin aeral çirklənmə əmsalı   

Təbii otluqlar  

                                Buğda  

   Dən 

   Küləş  

90

Sr 

          1,1 

     0,06 

      0,47 

137

Cs 

          1,5 

     0,15 

      0,42 

 

C

ae 

, Bk/kq  

90

Sr  

      4,07 (6) 

      1,85 (3) 

      0,22 (0,3) 

137

Cs

 

     

       0,25 (14) 

      2,59 (4)      

       0,92 (1,4)  

 

Qeyd: mötərizədə külək vasitəsilə qalxan,tərkibindəsezium və stronsium olan torpaq hissə-

ciklərindən  ikinci  çirklənmənin  dozası  göstərilir  (bitkidə  radionuklidlərin  ümumi  miqda-

rından, %-lə).  

     

A.N.Polevin (2000) məlumatlarına əsasən, rütubətlə təmin oluma şəraiti-

nin pisləşməsindən sezium radionuklidlərinin payızlıq buğdanın dənində və 

küləşində  toplanma  intensivliyi  daha  çox  artır.  Yəni  çimli-podzol  qumsal 

torpaqların 5 Ku/km

2 

çirklənmə qatılığında və əkinlərin 70-80% ƏR (ƏR - 

ən az rütubət tutumu) –da seziumun miqdarı təşkil etmişdir: küləşdə 83-86 

---

363 

 

Bk/kq; dəndə 22-23 Bk/kq; məhsuldar nəmlik 40% ƏR-dək azaldıqda – 99 

Bk/kq  (küləşdə)  və  27  Bk/kq  (dəndə).  Torpağın  çirklənməsinin  sıxlığı  15 

Ku/km

2

 -ə qədər artdıqda isə məhsulda seziumun miqdarı 3 dəfə artır.  

Torpaqdan bitkiyə  radionuklidlərin keçməsini qiymətləndirmək üçün, 

radionuklidlərin  bitkidə  olan  qatılığının  (C

pac

,  Bk/kq)  torpaqda  olana  (C

pn, 

Bk/kq) nisbətini xarakterizə edən toplanma əmsalından istifadə olunur:    

 

                    KT =C

bq

/C

tə

.                                              (3.27)   

 

Radionuklidlərin  miqrasiya  mütəhərrikliyinə  görə  aqroekosistemlərin 

təsnifləşdirilməsində keçid əmsalından  (KÖ)istifadə olunur:  

 

           KÖ = C

bq

 /T

rç 

                                              (3.28)   

 

burada,  C

bq

-  radionuklidlərin  bitkidə  qatılığı,  Bk/kq;  T

rç

  –  torpağın 

sahə vahidinə düşən çirklənmənin sıxlığı (kBk/m

2

).     

Radionuklidlərlə  torpağın  çirklənməsinə  nəzarət  səviyyəsini  təyin  et-

mək  üçün  əsas  kimi  toplanma  əmsalı  və  ya  müxtəlif  torpaqlardan  radio-

nuklidlərin kənd təsərrüfatı bitkilərinə keçmə əmsalı, eləcə də heyvandarlıq 

zəncirində  radionuklidlərin  keçmə  əmsalı  və  qida  məhsullarında  radionuk-

lidlərin yol verilən xüsusi aktivliyi götürülür (cədvəl 3.37-ə bax).  

Əkin  yerləri  üçün  torpaq  –  kənd  təsərrüfatı  bitkiləri,  biçənək  və  ot-

laqlar üçün isə torpaq – rasion – heyvandarlıq məhsulları sistemində radio-

nuklidlərin miqrasiya parametrləri nəzərə alınır.